Bài 20. Từ trường Trái Đất- Sử dụng la bàn

1. Từ trường của Trái Đất

Trái Đất quay quanh trục xuyên tâm. Trục này là đường thẳng nối giữa cực Nam và cực Bắc của nó.

Năm 1600, William Gilber đã nêu giả thuyết cho rằng Trái đất là một "thanh nam châm không lồ".

Ngày nay, các nhà khoa học đã khẳng định sự tồn tại của từ trường Trái Đất. Một số hiện tượng liên quan tới từ trường Trái Đất như hiện tượng cực quang ở Bắc Cực và Nam Cực.

Các nhà khoa học đã vẽ được bản đồ mô tả độ mạnh của từ trường Trái Đất theo từng vùng. Hình ảnh này khẳng định sự tồn tại của từ trường Trái Đất gắn với mô hình nam châm thẳng, nghĩa là từ trường mạnh phía hai cực.

Trong hệ Mặt Trời, Trái Đất là một trong những hành tinh có từ trường.

2. Cực Bắc địa từ và cực Bắc địa lí

Từ trường của Trái Đất và hai cực từ được quy định như sau:

Hình vẽ cho thấy:

• Cực Bắc địa từ và cực Nam địa từ nằm trên trục từ của Trái Đất
• Cực Bắc địa lí và cực Nam địa lí nằm trên trục quay của Trái Đất
• Trục từ và trục quay của Trái Đất không trùng nhau

Đường sức từ của Trái Đất có chiều đi từ Nam bán cầu đến Bắc bán cầu. Vì vậy, từ cực nằm ở Nam bán cầu phải gọi là cực Bắc địa từ còn từ cực ở Bắc bán cầu phải gọi là cực Nam địa từ.

Tuy nhiên ngay từ đầu người ta đã gọi như vậy nên thói quen đó vẫn được sử dụng đến ngày nay.

II. La bàn

La bàn là dụng cụ giúp con người tìm hướng địa lí.

Cấu tạo la bàn:

• Kim nam châm quay tự do trên trục.
• Mặt chia độ được có ghi các hướng. Mặt hình tròn được gắn cố định với vỏ kim loại của la bàn và quay độc lập với kim nam châm.
• Vỏ kim loại kèm mặt kính.

Sử dụng la bàn xác định hướng địa lí:

Để xác định hướng từ tâm la bàn đến một vị trí (giả sử A) cần tiến hành như sau:

• Xác định các cực Nam (S) và Bắc (N) của kim la bàn. Các cực này thường có kí hiệu màu khác nhau để phân biệt
• Chọn đối tượng cần xác định hướng địa lí (giả sử điểm A)
• Đặt la bàn trên mặt phẳng nằm ngang cách xa nam châm và các vật liệu có tính chất từ. Khi kim nam châm ổn định (hướng nam bắc), xoay la bàn sao cho vạch số 0 ở chữ N trùng với cực từ bắc của kim nam châm.

• Đọc số chỉ của vạch trên mặt chia độ gần nhất với hướng từ tâm la bàn tới điểm A.

Trên hình, hướng từ tâm la bàn tới A là hướng Đông bắc.

La bàn là dụng cụ dùng để xác định phương hướng trên Trái Đất.