Bài 18: Nam châm

I. Nam châm là gì?

Từ xa xưa, con người đã chú ý đến một số loại đá có tính chất hút được các vật bằng sắt. 

Chúng gọi là đá nam châm hay đá dẫn đường vì có thể được dùng để chỉ phương hướng.

Ngày nay, nam châm được dùng phổ biến, chúng có hình dạng và kích thước khác nhau, tuỳ thuộc vào công dụng của chúng: nam châm thẳng, nam châm chữ U, nam châm viên,...

 

II. Tính chất từ của nam châm

Thí nghiệm 1:

Đưa thanh nam châm thẳng và nam châm hình chữ U lại gần các vật sắt, thép, đồng, nhôm, gỗ, vàng.

Nhận xét:

• Nam châm hút sắt và thép, không hút đồng, nhôm, gỗ, vàng.
• Các vật liệu đặt ở hai đầu thì bị hút mạnh nhất.

Thí nghiệm 2:

• Đặt một kim nam châm nằm cân bằng trên một mũi nhọn (kim nam châm tự do), quan sát hướng chỉ của hai đầu kim khi kim đã nằm cân bằng.
• Đẩy nhẹ cho kim quay một góc rồi buông tay, quan sát hướng chỉ của nam châm khi đã nằm cân bằng.

Nhận xét:

Khi để kim nam châm tự do, một đầu của kim nam châm luôn chỉ hướng Bắc (gọi là cực Bắc) và đầu kia luôn chỉ hướng Nam (gọi là cực Nam).

 

 

III. Tương tác giữa hai nam châm

Thí nghiệm:

• Treo thanh nam châm A vào giá đỡ bằng một sợi dây mảnh.
• Khi thanh nam châm A nằm yên, đưa cực bắc của thanh nam châm B khác lại gần cực bắc của thanh nam châm A. Quan sát xem hai cực này đẩy hay hút nhau.
• Làm tương tự nhưng đưa cực nam của thanh nam châm B lại gần cực bắc của thanh nam châm A.

Nhận xét: Khi đặt hai nam châm lại gần nhau, hai từ cực khác tên hút nhau, hai từ cực cùng tên đẩy nhau.

 

IV. Định hướng của một kim nam châm tự do

Thí nghiệm:

• Đặt một kim nam châm tự do tại vị trí gần một nam châm thẳng. Xác định hướng của kim nam châm.
• Đẩy kim nam châm lệch khỏi hướng vừa xác định rồi buông tay. Thấy khi đứng yên, kim không còn chỉ hướng lúc đầu nữa. 
• Hiện tượng xảy ra tương tự ở vị trí khác nhau của kim nam châm.

Nhận xét: Kim nam châm (nam châm thử) đặt gần nam châm sẽ chịu tác dụng của nam châm làm cho kim nằm theo một hướng xác định.

1. Nam châm là vật có từ tính (hút được các vật bằng sắt và một số hợp kim của sắt).

Vật liệu bị nam châm hút là vật liệu có tính chất từ.

2. Mỗi nam châm có hai cực, một cực hướng về phía Bắc được gọi là cực từ bắc (kí hiệu chữ N, thường sơn màu đỏ), cực còn lại hướng về phía Nam được gọi là cực từ nam (kí hiệu chữ S, thường sơn màu xanh).

3. Khi đặt hai nam châm lại gần nhau, hai từ cực khác tên hút nhau, hai từ cực cùng tên đẩy nhau.

4. Kim nam châm (nam châm thử) đặt gần nam châm sẽ chịu tác dụng của nam châm làm cho kim nằm theo một hướng xác định.