Bài 13. Triều Nguyễn

1. Triều Nguyễn và công cuộc xây dựng đất nước

a) Triều Nguyễn buổi đầu xây dựng đất nước

- Năm 1802, sau khi đánh bại Triều Tây Sơn, Nguyễn Ánh lên ngôi Hoàng đế, lập ra Triều Nguyễn, định đô ở Phú Xuân (Huế).

- Ông lấy niên hiệu là Gia Long. Các vua Triều Nguyễn đã từng bước củng cố bộ máy nhà nước, cải cách hành chính, thống nhất đất nước.

- Một số việc làm của Triều Nguyễn để xây dựng đất nước:

+ Hoàn thiện bộ máy nhà nước: Các vua Nguyễn, đặc biệt là vua Minh Mạng, tiếp tục củng cố bộ máy nhà nước quân chủ chuyên chế tập trung. Vua nắm mọi quyền lực.

+ Phân chia hành chính: Triều đình chia cả nước thành các tỉnh, phủ, huyện, tổng, xã và đặt quan lại cai quản.

+ Ban hành luật pháp: Ban hành bộ luật Gia Long, chú trọng việc giữ gìn trật tự xã hội.

+ Kinh tế: Khuyến khích khai hoang, đắp đê, phát triển nông nghiệp. Chú trọng khôi phục và phát triển các ngành nghề thủ công truyền thống và thương nghiệp.

+ Văn hóa – Giáo dục: Triều đình quan tâm đến giáo dục Nho học, mở các kỳ thi để tuyển chọn nhân tài.

+ Quân sự: Xây dựng quân đội hùng mạnh, hiện đại hóa vũ khí.

b) Công cuộc khai hoang dưới Triều Nguyễn

- Triều Nguyễn đã nỗ lực tổ chức khai hoang, mở rộng diện tích canh tác ở vùng ven biển Bắc Bộ và đồng bằng Nam Bộ để ổn định đời sống nhân dân.

- Một số quan lại đã có những đóng góp tích cực trong công cuộc khai hoang như Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Tri Phương...

Kể chuyện về Nguyễn Công Trứ (1778-1843):

- Nguyễn Công Trứ là một danh thần tài năng và có nhiều đóng góp lớn dưới Triều Nguyễn.

- Ông sinh ra ở làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Ông học hành thông minh, nhưng phải đến năm 42 tuổi mới đỗ Giải nguyên.

- Nguyễn Công Trứ là người tiên phong trong việc khai hoang lấn biển, lập ra các huyện Tiền Hải (Thái Bình) và Kim Sơn (Ninh Bình) vào những năm 1828-1829.

- Công cuộc khai hoang của Nguyễn Công Trứ không chỉ giúp mở rộng diện tích canh tác mà còn giải quyết việc làm cho hàng vạn dân nghèo, đồng thời góp phần hình thành nên những vùng đất trù phú, mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân.

- Ông là người giàu lòng yêu nước, thương dân, luôn đặt lợi ích của đất nước và nhân dân lên hàng đầu.

2. Phong trào Cần Vương chống Pháp

- Giữa thế kỉ XIX, thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, Triều đình nhà Nguyễn đã từng bước đầu hàng, khiến đất nước rơi vào tay giặc. Trong bối cảnh đó, phong trào Cần Vương bùng nổ.

- Năm 1884, Triều đình nhà Nguyễn kí hiệp ước công nhận quyền đô hộ của thực dân Pháp trên toàn bộ đất nước Việt Nam.

- Tuy nhiên, một bộ phận quan lại và nhân dân yêu nước không chấp nhận sự đầu hàng này, họ đứng lên chống Pháp để bảo vệ độc lập dân tộc.

- Vua Hàm Nghi (vua trẻ) và Tôn Thất Thuyết đã ban chiếu Cần Vương vào năm 1885, kêu gọi nhân dân cả nước đứng lên giúp vua cứu nước.

- Phong trào Cần Vương bùng nổ và phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia.

- Nhiều cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nổ ra như: Khởi nghĩa Ba Đình (Thanh Hóa) của Phạm Bành và Đinh Công Tráng, khởi nghĩa Bãi Sậy (Hưng Yên) của Nguyễn Thiện Thuật, và đặc biệt là khởi nghĩa Hương Khê (Hà Tĩnh) do Phan Đình Phùng lãnh đạo.

Kể câu chuyện về Phan Đình Phùng và cuộc khởi nghĩa Hương Khê:

- Phan Đình Phùng (1847-1896) là một sĩ phu yêu nước, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Hương Khê. Ông quê ở Đức Thọ, Hà Tĩnh.

- Hưởng ứng chiếu Cần Vương, Phan Đình Phùng đã tập hợp lực lượng, xây dựng căn cứ chính tại Hương Khê (Hà Tĩnh), liên kết với các tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An, Quảng Bình để tạo thành một phong trào đấu tranh rộng lớn.

- Cuộc khởi nghĩa Hương Khê kéo dài hơn mười năm (1885-1896), gây cho quân Pháp nhiều thiệt hại nặng nề.

- Cuối năm 1895, Phan Đình Phùng bị trọng bệnh và qua đời. Sau đó, cuộc khởi nghĩa Hương Khê dần tan rã.

- Mặc dù thất bại, khởi nghĩa Hương Khê là một trong những cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần Vương, thể hiện tinh thần yêu nước và ý chí bất khuất của nhân dân ta chống lại ách đô hộ của thực dân Pháp.