Tây Nguyên có vị trí địa lí quan trọng về quốc phòng an ninh và có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế. Tây Nguyên có nhiều dân tộc cùng chung sống với bản sắc văn hóa đa dạng, đặc sắc. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Tây Nguyên có những thế mạnh và hạn chế gì? Ngành kinh tế nào là ngành thế mạnh của vùng?
Bài 17. Vùng Tây Nguyên (phần 1)
Mở đầu (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 187)
Thảo luận (1)
Câu hỏi mục 1 (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 187)
Dựa vào thông tin mục 1 và hình 17.1, hãy trình bày đặc điểm vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Tổng diện tích hơn 54 nghìn km2, chiếm 16,5% diện tích cả nước; bao gồm 5 tỉnh: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng.
- Giáp với giáp vùng Đông Nam Bộ, Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung; hai nước láng giềng là Lào và Cam-pu-chia.
- Vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, chính trị, quốc phòng an ninh. Nhiều thuận lợi trong giao thương với các vùng trong nước và đóng vai trò quan trọng trong kết nối với các nước Đông Nam Á lục địa
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 2 (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 189)
Dựa vào hình 17.1 và thông tin mục 2, hãy trình bày thế mạnh và hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Thế mạnh:
+ Địa hình, đất: chủ yếu là các cao nguyên có độ cao khác nhau, địa hình bề mặt xếp tầng tương đối bằng phẳng, đất badan màu mỡ thuận lợi quy hoạch các vùng chuyên canh cây công nghiệp và cây ăn quả, phát triển lâm nghiệp. Các khối núi Kon Tum và cực Nam Trung Bộ có đất feralit thuận lợi trồng dược liệu.
+ Khí hậu có tính chất cận xích đạo, phân hóa mưa - khô rõ rệt, thuận lợi cho cây trồng nhiệt đới phát triển, mùa khô thuận lợi cho phơi, sấy nông sản. Khí hậu phân hóa theo độ cao, một số khu vực khí hậu mát mẻ, có thể trồng cây cận nhiệt như chè, cây dược liệu,… phát triển du lịch.
+ Nguồn nước: là nơi bắt nguồn của nhiều con sông, các sông lớn là Sê San, Srêpôk, Đồng Nai, sông Ba, chảy qua các bậc địa hình tạo tiềm năng thủy điện lớn, là khu vực có trữ năng thủy điện lớn thứ 2 cả nước. Các hồ tự nhiên và hồ nhân tạo như Ialy, hồ Lắk, có khả năng tích trữ nước, điều tiết dòng chảy, cung cấp nước vào mùa khô. Nguồn nước ngầm phong phú đóng vai trò quan trọng đối với sinh hoạt và sản xuất, nhất là trong mùa khô.
+ Khoáng sản bô-xít với trữ lượng lớn nhất cả nước (hơn 8,2 tỉ tấn), tập trung ở Đắk Nông, Lâm Đồng, Gia Lai.
+ Sinh vật: tài nguyên rừng phong phú, trữ lượng lớn, chiếm 45% trữ lượng gỗ cả nước, tính đa dạng sinh học cao. Rừng có nhiều loại gỗ quý (cẩm lai, gụ, mật, nghiến, trắc, pơ mu,…) và hệ động vật hoang dã với nhiều loài quý hiếm (voi, bò tót,…) có ý nghĩa lớn về mặt khoa học và kinh tế. Cảnh quan thiên nhiên độc đáo, hùng vĩ kết hợp với nhiều khu bảo tồn, vườn quốc gia đem lại thế mạnh phát triển du lịch sinh thái.
- Hạn chế:
+ Mùa khô kéo dài, dẫn tới nguy cơ thiếu nước sản xuất, sinh hoạt và cháy rừng.
+ Nước ngầm nằm sâu và có sự suy giảm về trữ lượng gây khó khăn cho khai thác.
+ Đất đang bị suy thoái, ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cây trồng.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 3 (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 190)
Dựa vào thông tin mục 3, hãy:
- Nhận xét đặc điểm dân cư ở Tây Nguyên.
- Trình bày đặc điểm văn hóa nổi bật của các dân tộc Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Đặc điểm dân cư ở Tây Nguyên:
+ Năm 2021, số dân khoảng 6 triệu người, tỉ lệ tăng dân số tự nhiên là 1,25%, cao hơn mức trung bình cả nước (0,93%).
+ Là vùng thưa dân nhất nước ta, mật độ dân số toàn vùng là 111 người/km2 (2021). Đắk Lắk là tỉnh có mật độ dân số cao nhất vùng (146 người/km2), Kon Tum có mật độ thấp nhất (59 người/km2). Dân cư chủ yếu sống ở nông thôn (hơn 71% dân số năm 2021).
+ Là địa bàn nhiều thành phần dân tộc nhất nước ta, gồm các dân tộc: Ê-đê, Ba na, Gia-rai, Cơ-ho, Kinh, HMông,…
- Đặc điểm văn hóa nổi bật của các dân tộc:
+ Văn hóa đa dạng, độc đáo, có nhiều di sản vật thể, phi vật thể, điển hình là Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, các lễ hội truyền thống như: Đua Voi, Cơm Mới,…
+ Kiến trúc đặc trưng là nhà Rông, nhà Dài, là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, diễn ra các lễ hội và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Có nhiều loại nhạc cụ độc đáo như cồng, chiêng, đàn đá, đàn t’rưng, tù và,…
+ Đồng bào Tây Nguyên có kinh nghiệm sản xuất nông, lâm nghiệp; có truyền thống đoàn kết. Không ngừng củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, tạo cơ sở nền tảng để ổn định và phát triển bền vững.
+ Văn hóa ngày càng đa dạng do vừa tiếp thu các yếu tố văn hóa mới, vừa bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 4.a (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 191)
Dựa vào thông tin mục a và hình 17.2, hãy:
- Trình bày sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây công nghiệp lâu năm ở Tây Nguyên.
- Trình bày sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây ăn quả Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây công nghiệp lâu năm:
+ Là vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm lớn của nước ta, năm 2021, diện tích chiếm hơn 40% diện tích cả nước.
+ Các cây chính là cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, trong đó cà phê là cây chủ lực. Cà phê đứng đầu cả nước về diện tích, sản lượng (chiếm 90% diện tích và sản lượng cả nước), trồng nhiều ở Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai. Cao su và điều có diện tích đứng thứ 2 cả nước (chiếm hơn 25% diện tích cao su và điều cả nước), trong đó cao du được trồng nhiều nhất ở Gia Lai, điều trồng nhiều nhất ở Đắk Lắk.
- Sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây ăn quả:
+ Là vùng trồng cây ăn quả lớn, các loại tiêu biểu là sầu riêng, bơ, chôm chôm, mít,… phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.
- Bắt đầu ứng dụng công nghệ cao (công nghệ sinh học, tự động hóa,…) vào phát triển cây công nghiệp lâu năm và cây ăn quả, đẩy mạnh công nghiệp chế biến để tạo ra các sản phẩm có tính cạnh tranh cao trên thị trường trong và ngoài nước.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 4.b (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 192)
Dựa vào thông tin mục b và hình 17.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành lâm nghiệp ở Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Chủ yếu là hoạt động khai thác gỗ, trồng rừng đang được đẩy mạnh. Các lâm sản ngoài gỗ như măng, dược liệu,… được khai thác nhiều góp phần tạo thêm sinh kế cho người dân vùng rừng.
- Sản lượng gỗ khai thác tăng lên hằng năm, đạt 735,7 nghìn m3 năm 2021, gỗ khai thác phục vụ cho xuất khẩu là chủ yếu. Đắk Lắk là tỉnh khai thác gỗ nhiều nhất vùng, chiếm 50,3% sản lượng gỗ toàn vùng (2021). Diện tích rừng trồng mới đạt 19 nghìn ha năm 2021, nhiều nhất tại Gia Lai, chiếm 42,1% diện tích rừng trồng mới toàn vùng.
- Chú trọng phục hồi, bảo vệ và phát triển rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học kết hợp khai thác trồng mới, khoanh nuôi, giao khoán và bảo vệ rừng. Các vườn quốc gia, khu dự trữ sinh quyển được quy hoạch như Kon Ka Kinh, Tà Đùng, Yok Đôn, Lang Biang,…
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 4.c (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 193)
Dựa vào thông tin mục c và hình 17.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành sản xuất điện ở Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Sản lượng điện sản xuất năm 2021 chiếm 10,3% tổng sản lượng điện cả nước. Cơ cấu ngành sản xuất điện đa dạng, có cả thủy điện, điện gió, điện mặt trời.
- Trên các hệ thống sông đã hình thành các bậc thang thủy điện, như hệ thống sông Sê San có nhà máy thủy điện Ialy (720 MW), Sê San 3 (260 MW), Sê San 4 (360 MW),…; hệ thống sông Srêpôk có nhà máy thủy điện Srêpôk 3 (220 MW), Buôn Kuốp (280 MW),…; hệ thống sông Đồng Nai có các nhà máy thủy điện Đồng Nai 3 (180 MW), Đồng Nai 4 (340 MW),… Các nhà máy điện gió lớn là Ea Nam (400 MW), Ia Pết - Đắk Đoa 1, 2 (200 MW),… Điện mặt trời có ở các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 4.d (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 193)
Dựa vào thông tin mục d và hình 17.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành du lịch ở Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Là ngành thế mạnh, ngày càng phát triển bởi lợi thế về cảnh quan thiên nhiên, văn hóa đặc sắc.
- Tập trung phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng, du lịch nghỉ dưỡng,… Các điểm đến nổi tiếng gồm: Buôn Đôn, hồ Lắk, Lang Biang, Măng Đen, Tà Đùng,…
- Năm 2021, số khách du lịch chiếm khoảng 9% số lượt khách du lịch lữ hành cả nước. Đã hình thành các trung tâm du lịch như Đà Lạt, Buôn Ma Thuột,…
- Định hướng phát triển: tăng cường kết nối liên kết nội vùng, liên vùng để nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch, hình thành các tuyến du lịch hấp dẫn du khách; khai thác lợi thế cảnh quan thiên nhiên và bản sắc văn hóa các dân tộc.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Câu hỏi mục 5 (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 194)
Dựa vào thông tin mục 5, hãy trình bày các vấn đề môi trường trong phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây Nguyên.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải- Môi trường nước ở một số nơi bị ô nhiễm bởi các hoạt động khai thác khoáng sản, sử dụng hóa chất và phân bón trong trồng trọt, hoạt động chăn nuôi gia súc,… Nguồn nước đang đứng trước tình trạng cạn kiệt vào mùa khô do hạn hán và khai thác quá mức nước ngầm.
- Hiện tượng mất rừng và suy thoái rừng, đặc biệt là rừng tự nhiên vẫn đang diễn ra. Nguyên nhân chủ yếu là do khai thác gỗ trái phép, chặt phá rừng để phát triển cây công nghiệp.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)
Luyện tập (SGK Kết nối tri thức với cuộc sống - Trang 194)
Dựa vào bảng 17.3, hãy nhận xét sản lượng gỗ khai thác và diện tích rừng trồng mới ở Tây Nguyên giai đoạn 2010 - 2021.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiNhìn chung, sản lượng gỗ khai thác và diện tích rừng trồng mới ở Tây Nguyên giai đoạn 2010 - 2021 đều có sự thay đổi, trong đó sản lượng gỗ không ngừng tăng lên và diện tích rừng trồng mới có biến động, cụ thể:
- Sản lượng gỗ khai thác tăng từ 546,7 nghìn m3 (2010) đã tăng liên tục và đạt 753,7 nghìn m3 (2021).
- Diện tích rừng trồng mới có sự suy giảm trong giai đoạn 2010 - 2015, giảm từ 17,4 nghìn ha xuống chỉ còn 10,2 nghìn ha, tuy nhiên sau đó đã tăng lên, đạt 19 nghìn ha năm 2021.
(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)