- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
- Khi đọc đoạn trích tiểu thuyết, các em cần chú ý:
+ Xác định được vị trí, bố cục và nội dung của đoạn trích.
+ Nhận biết được bối cảnh, người kể chuyện và điểm nhìn trần thuật, thái độ của người kể chuyện.
+ Phân tích được tình huống truyện, tâm lí nhân vật, đặc sắc ngôn từ và giọng điệu của đoạn trích tiểu thuyết.
+ Hiểu được ý nghĩa của nhan đề, xác định được mối liên hệ giữa nhan đề với chủ đề, tư tưởng, cảm hứng của tác phẩm.
- Đọc trước đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Vũ Trọng Phụng và tiểu thuyết Số đỏ.
- Đọc nội dung giới thiệu sau đây để hiểu thêm đoạn trích:
Số đỏ kể câu chuyện cuộc đời của nhân vật Xuân, thường gọi là Xuân Tóc Đỏ. Hắn là một đứa trẻ mồ côi, thất học, sống lay lắt ở Hà Nội, làm đủ nghề mạt hạng để kiếm sống,... Một hôm, vì hành vi xấu ở sân quần vợt, hắn bị cảnh sát bắt giam. Bà Phó Đoan, một mẹ Tây dâm đãng, giàu có, là khách chơi quần vợt, vì biết chuyện của hắn nên bảo lãnh đưa về nhà rồi giới thiệu hắn đến làm việc cho tiệm may Âu hoá của ông bà Văn Minh. Tại đây, nhờ biết cách quảng cáo các mốt thời trang, hắn chiếm được cảm tình của nữ khách hàng; được cô Tuyết là em gái ông Văn Minh, con cụ cố Hồng say mê. Từ đó, hắn bắt đầu gia nhập xã hội thượng lưu, quan hệ với những nhân vật có địa vị và thế lực. Một hôm, hắn công khai chuyện ông Phán bị “mọc sừng” , vô tình khiến cụ cố tổ – bố đẻ của cụ cố Hồng – uất lên mà chết. Cái chết này đã được mọi người trong gia đình cụ cố Hồng mong đợi từ lâu vì khi cụ cố tổ mất, tài sản của cụ sẽ được đem chia và mọi người đều có phần. Do vậy, ai cũng mang ơn Xuân. Để đền ơn và nhằm đánh bóng tên tuổi của em rể tương lai, Văn Minh đăng kí cho Xuân tranh giải quần vợt. Bằng thủ đoạn xảo trá, Xuân khiến hai cầu thủ nổi tiếng bị bắt ngay trước hôm thi đấu. Vì thế, hắn được thi tài với quán quân nước Xiêm. Khi trận đấu vào hồi gay cấn, ưu thế đang nghiêng về Xuân thì hắn được lệnh phải thua để tránh cái hoạ “núi xương sông máu”. Kết thúc trận đấu, Xuân đứng trên mui ô tô diễn thuyết rất hùng hồn. Đám đông vỗ tay hoan nghênh Xuân như một “bậc vĩ nhân”, “anh hùng cứu quốc”. Xuân được Chính phủ Pháp, Nam triều và Xiêm triều thưởng huân chương Bắc Đẩu bội tinh, Long bội tinh, được mời vào hội Khai trí tiến đức, được cụ cố Hồng sung sướng tuyên bố gả Tuyết cho hắn.
Đoạn trích dưới đây kể việc gia đình cụ cố Hồng tổ chức đám tang cho cụ cố tổ.
* Xác định vị trí, bố cục và nội dung :
- Vị trí : Đoạn trích thuộc chương XV của tiểu thuyết Số đỏ
- Bố cục: 3 phần
+ Phần 1: Niềm vui và hạnh phúc của cả gia đình khi cụ tổ qua đời
+ Phần 2: Cảnh đám tang lố bịch cụ cố tổ
+ Phần 3: Cảnh hạ huyệt
- Nội dung: Đoạn trích kể về việc gia đình cụ cố Hồng tổ chức đám tang cho cụ cố tổ.
* Bối cảnh, điểm nhìn trần thuật, thái độ của người kể chuyện :
- Bối cảnh: Gia đình, con cháu của cụ cố Hồng đang náo loạn, rộn ràng trước sự ra đi của cụ cố tổ và trong đám tang của cụ.
- Điểm nhìn trần thuật: Ngôi thứ ba
- Thái độ người kể chuyện: Châm biếm, mỉa mai
* Tình huống truyện, đặc sắc ngôn từ và giọng điệu :
- Xây dựng tình huống trào phúng: Ngay trên nhan đề của đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”, đã thể hiện tình huống trào phúng, tang gia mà lại hạnh phúc. Trong không khí đáng ra phải đau buồn thì cả gia đình lại không giấu nổi niềm hạnh phúc.
- Ngôn từ: Hài hước, châm biếm thể hiện qua:
+ Cách gọi tên sự vật hài hước (kèn bú dích, lốc bốc xoảng, Bắc đểu bội tinh, Long bội tinh,…)
+ Cách đặt tên nhân vật gây cười (Xuân tóc đỏ, ông lang Tì và ông lang Phế,…)
+ Cách diễn đạt vừa vô lí vừa có lí, chứa nhiều mâu thuẫn “Họ chim nhau, cười tình với nhau, bình phẩm nhau, chê bai nhau, ghen tuông nhau, hẹn hò nhau, bằng những vẻ mặt buồn rầu của những người đi đưa ma”
- Giọng điệu: châm biếm thể hiện qua những lời nhận xét, bình luận hài hước, mà thâm thúy (thật là một đám ma to tát có thế làm cho người chết phải mỉm cười vì sung sướng)
* Ý nghĩa nhan đề
- Tình huống nghịch lí thể hiện thông qua những cụm từ mang ý nghĩa trái ngược, sự đối lập mâu thuẫn thú vị tạo tiếng cười nhưng lại là sự châm biếm mỉa mai.
- Thể hiện trọn vẹn tư tưởng chủ đề của tác phẩm.
- Làm bật lên cái lố lăng của xã hội lúc bấy giờ, lời phê phán sâu sắc đối với tình trạng bại hoại, suy đồi về đạo đức của giới thượng lưu, trí thức, văn minh ngay ở cái nhan đề đoạn trích
* Tác giả Vũ Trọng Phụng (1912-1939)
- Vai trò, vị trí: Ông là cây bút trào phúng bậc thầy, một trong những đại biểu xuất sắc của xu hướng văn học hiện thực
- Phong cách nghệ thuật :
+ Tác phẩm của ông thường hướng đến các vấn đề gây nhức nhối trong xã hội đương thời.
+ Nổi bật với chất trào phúng, giọng văn châm biếm, thẳng tay vạch trần sự thật về mặt tối của xã hội, của giới thượng lưu.
+ Pha chất hài hước, nhí nhảnh bằng những tình huống bất ngờ, ẩn sau đó là sự ẩn dụ mỉa mai.
- Tác phẩm tiêu biểu: Cạm bẫy người (1933), Giông tố (1936), Số đỏ (1936), Vỡ đê (1936), Kỹ nghệ lấy Tây, Làm đĩ (1936)...
* Tiểu thuyết Số đỏ
- Hoàn cảnh sáng tác: Tác phẩm được ra đời vào năm 1936, trong không khí đấu tranh dân chủ sôi nổi bởi chế độ kiểm duyệt sách báo khắt khe của chính quyền thực dân tạm thời được bãi bỏ.
- Dung lượng: Truyện dài 20 chương
- Giá trị: Tác phẩm là một bức tranh hiện thực về xã hội nửa thực dân, nửa phong kiến đang chạy theo lối sống Văn minh Âu hóa. Vạch trần bản chất bộ mạt của xã hội tư sản thành thị đang chạy theo lối sống lố lăng, đồi bại.