“Cây đa, giếng nước, mái đình” là những thứ kết hợp với nhau tạo nên cái hồn của mỗi làng quê Việt. Ở đầu làng em có một cây đa rất to, đứng sừng sững như một người khổng lồ bảo vệ, che chắn cho làng.
Nghe những ông trong làng bảo rằng, cây đa này đã hơn một trăm tuổi rồi. Rễ cây nổi lên mặt đất từng cuộn to như những con mãng xà khổng lồ. Thân cây lớn phải 3, 4 đứa trẻ con ôm mới xuể. Xung quanh gốc còn có những gốc cây phụ lọc ra từ cành, rồi đâm thẳng xuống đất, ăn sâu vào lòng đất tạo một nét cổ kính, uy nghi tráng lệ. mà cổ thụ vô cùng. Dưới gốc đa, bác Ba mở một quán nước nhỏ để phục vụ nông dân mỗi khi vụ mùa về.
Bóng đa che mát một khoảng đất rộng. Cành lá sum xuê, um tùm, xòe rộng như một cái ô khổng lồ. Nó cũng là nhà của rất nhiều chim muông. Chúng làm tổ trên cành, suốt ngày ca hát líu lo tạo thành bản hòa ca nghe thật vui tai. Mỗi buổi chiều đi học về qua cây đa, em cùng các bạn lại nhặt những lá đa vàng đã rụng để làm đồ chơi. Những chiếc lá đa nhanh chóng trở thành con trâu, con dế,… Tuổi thơ của chúng em trôi qua cùng với những kỷ niệm như thế!
Cây đa trăm tuổi vẫn ở đó, sừng sững chứng kiến những đổi thay của làng em. Khi xóm làng thay da đổi thịt, cây đa vẫn đứng đó, vẫn như một dũng sĩ ngày đêm trông giữ làng không biết mệt mỏi. Nó đã trở thành một ký ức đẹp thêu dệt nên tuổi thơ của rất nhiều con người nơi làng quê dân giã.
Đầu làng em có một cây đa có lẽ đã vài trăm tuổi. Thân cây lớn lắm! Rễ đa ngoằn ngoèo như những con trăn khổng lồ uốn khúc. Xung quanh gốc chính là hàng chục gốc phụ khiến cho cây thêm bề thế và vững chãi. Cách xa hàng cây số đã nhìn thấy bóng đa cao vượt khỏi luỹ tre làng, sừng sững in trên nền trời xanh biếc.
Bóng đa che mát một khoảng đất rộng. Chim chóc làm tổ trên cành, suốt ngày ríu rít. Đang đi trên đường nắng chang chang, khách ghé vào quán tranh nghĩ chân, uống một bát nước chè xanh hãm đặc, tận hưởng cơn gió nồm nam
lồng lộng thổi, quả là không có gì sung sướng bằng, bao nhiêu mỏi mệt đều tan biến hết.
Tuổi thơ chúng em cũng tìm được ở cây đa nhiều điều kì thú. Lá đa to, dày và xanh bóng đem cuộn tròn lại, xé hai bên mép lá làm sừng, buộc một mẩu dây chuối khô vào cuống rồi luồn vào trong, khe khẽ kéo... Thế là đã có một “con trâu lá đa”, cặp sừng cong cong, cái đầu gục gặc như sẵn sàng nghênh chiến. Nào là trâu bố, trâu mẹ, nghé tơ... nằm quây quần bên nhau, nhìn mới thích làm sao!
Những chiếc búp đa khô quăn queo màu nâu rơi trên mặt cỏ nhặt về có thể làm kèn. Kèn búp đa ngậm vào miệng rồi phồng má thổi, nó kêu “toe” lên một tiếng, kèm theo chuỗi cười trong trẻo vang xa.
Chiều hè, chúng em thường túm năm tụm bảy dưới gốc đa để thi thả diều. Bờ con mương cháy ngang cánh đồng làng là nơi thả diều lí tưởng. Những cánh diều chấp chới bay cao; tiếng sáo diều vi vu ngân nga giữa không trung bát ngát.
Ông em kể rằng cây đa đã chứng kiến bao sự kiện buồn vui của làng. Lá cờ đỏ sao vàng đầu tiên phất phới bay trên ngọn đa. Cuộc mít tinh đầu tiên của dân làng thành lập chính quyền cách mạng cũng diễn ra dưới gốc đa. Trong hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mĩ, những cuộc tiễn đưa thanh niên lên đường nhập ngũ cũng được tổ chức ỏ đây... Rồi chuyện làm ăn hằng ngày, chuyện đổi mới không ngừng của làng của nước, bà con trao đổi với nhau dưới bóng mát cây đa. Cây đa cổ thụ quả đúng là nhân chứng lịch sử của làng.
