HĐNCKH là do con người chủ động tìm tòi khám phá nhằm phát hiện ra bản chất, quy luật của sự vật
Trong các dạng hoạt động của con người, nghiên cứu khoa học là hoạt động đặc biệt phúc tạp:
- Bản chất của nghiên cứu khoa học là hoạt động sáng tạo của các nhà khoa học nhằm nhận thức thế giới, tạo ra hệ thống tri thức có giá trị để sửng dụng vào cải tạo thế giới.
- Chủ thể của nghiên cứu khoa học vừa là cá nhân vừa là tập thể-sự sáng tạo khoa học bao giờ cũng được bắt đầu từ ý tưởng của các cá nhân sau đó được sự hỗ trợ, hợp tác nghiên cứu của một tập thể, theo ý tưởng định hướng nghiên cứu của người đề xuất. Hơn nữa, trong giai đoạn phát triển hiện nay, quá trình nghiên cứu khoa học thường được thực hiện trong một cơ quan nghiên cứu với một tập thể có tiểm lực mạnh, được tổ chức chawth chẽ, và có chương trình chiến lược hoạt động.
- Mục đích của nghiên cứu khoa học là tìm tòi, khám phá bản chất và các quy luật vận động vủa thế giới, tạo ra thông tin mới, nhằm ứng dụng chúng vào sản xuất cật chất hay tạo ra những giá trị về tinh thần, để thỏa mãn như cầu sống của con người.
- Phương pháp nghiên cứu khoa học là phương pháp nhận thức thế giới bao gồm những quan điểm tiếp cận, những quy trình, các tao tác cụ thể tác động vào đối tượng để làm bộc lộ bản chất của đối tượng. Bên cạnh đó, nghiên cứu khoa học còn phải sử dụng những công cụ đặc biên có tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe trong định tính và định lượng để thí nghiệm, thực nghiệm… đo lường và kiểm định sản phẩm sáng tạo.
- Sản phẩm của nghiên cứu khoa học là hệ thống thông tin mới về thế giới và về những giải pháp cải tạo thế giới. Cho nên có thể nới khoa học luôn hướng tới cái mới. Nhiều ý tưởng khoa học độc đáo đi trược thời đại và có giá trị dẫn dắt sự phát triển của thực tiễn.
Sản phẩm khoa học luôn được kế thừa, hoàn thiện, bổ xung theo đà tiến bộ của xã hội loài người và ngày một tiếp cận tới chân lý khách quan. Một lý thuyết khoa học được hình thành, phát triển hưng thịnh, rồi lại lạc hậu nhường chỗ cho cái mới, cái tiến bộ, cái có triển vọng hơn.
- Giá trị của khoa học được quyết định bởi tính thông tin, tính ứng dụng và sự đáp ứng nhu cầu của cuộc sống. Thông tin khoa học phải có tính khách quan, có độ tin cậy, có thể kiểm tra được bằng các phương pháp khác nhau.
- Quá trình nghiên cứu khoa học diễn ra phức tạp, luôn chúa đựng những mâu thuẫn, liên tực xuất hiện những xu hướng, các trường phái lý thuyết, các giả thuyết, các dự báo khác nhau, trậm trí trái ngược nhau và kết cục cái nào phù hợp với hiện thực, đem lại lợi ích cho con người là cái chiên thắng. Khoa học là cách mạng với ý nghĩa đó.
- Kết quả của nghiên cứu khoa học có chứa những yếu tố mạo hiểm, bởi vì nghiên cứu khoa học không phải lúc nào cúng thành công. Sự thành công sẽ tạo ra giá trị mới cho nhân loại; nhưng những thất bại, rủi ro – đó là sự phải trả giá của khoa học – ít nhất cũng cho một thông tin có ích đẻ không lập lại những sai lầm tương tự.
- Phạm trù lợi nhuận trong nghiên cứu khoa học rất khó xác định vì nghiên cứu khoa học là một hoạt động kho hoạch toán kinh tế. Sảm phẩm nghiê cứu khoa học có thể là một tài sản vô giá đem lại những giá trị to lớn cho nhân loại, những cũng thể là sự chi phí rất tốn kém mà không đem lại kết quả gì.
