-Nguyên nhân:
Sự xuất hiện của Khơ-lét-xta-cốp: Khơ-lét-xta-cốp là một viên chức quèn đến thị trấn nhỏ để nghỉ ngơi. Do thiếu tiền, ông ta ở lại một nhà trọ tồi tàn và không trả tiền.
Tin đồn về quan thanh tra: Thị trưởng và các quan chức trong thị trấn nghe tin đồn về một quan thanh tra từ thủ đô đến thị sát. Họ lo sợ vì những hành vi tham nhũng của mình sẽ bị phanh phui.
Hành vi của Khơ-lét-xta-cốp: Khơ-lét-xta-cốp vô tình nghe được tin đồn về quan thanh tra và lợi dụng nó để hù dọa các quan chức. Ông ta tỏ ra kiêu căng, hống hách và đòi hỏi nhiều tiền.
-Diễn biến:
Thị trưởng và các quan chức gặp gỡ Khơ-lét-xta-cốp: Họ nhầm tưởng Khơ-lét-xta-cốp là quan thanh tra và tìm cách hối lộ ông ta để che giấu tội lỗi của mình.
Khơ-lét-xta-cốp nhận hối lộ: Khơ-lét-xta-cốp vui mừng nhận hối lộ từ các quan chức. Ông ta không hề biết rằng họ đang nhầm tưởng mình là quan thanh tra.
Mọi chuyện vỡ lở: Cuối cùng, mọi chuyện vỡ lở khi một quan thanh tra thật sự đến thị trấn. Khơ-lét-xta-cốp bị phát hiện là kẻ lừa đảo và phải bỏ trốn.
-Hậu quả:
Sự xấu hổ của Thị trưởng và các quan chức: Họ bị phanh phui tội lỗi của mình và phải chịu sự trừng phạt.
Bài học cho Khơ-lét-xta-cốp: Khơ-lét-xta-cốp nhận ra bài học về sự tham lam và lừa dối. Ông ta quyết tâm thay đổi bản thân và sống lương thiện hơn.
-Ý nghĩa:
Tình huống hiểu lầm trong vở hài kịch "Quan thanh tra" đã vạch trần bộ mặt tham nhũng, hối lộ của xã hội Nga hoàng.
Vở kịch cũng phê phán những kẻ lừa đảo, lợi dụng lòng tin của người khác để trục lợi.
Thông qua vở kịch, Gogol muốn gửi gắm thông điệp về sự trung thực, liêm khiết và công bằng.