Đặc điểm của loại hình tiếng Việt

I. Loại hình ngôn ngữ

- Trên thế giới hiện có tới trên 5000 ngôn ngữ. Khi đi sâu nghiên cứu, qua đối chiếu so sánh, các nhà ngôn ngữ học thấy giữa một số ngôn ngữ có những nét chung do có cùng nguồn gốc và họ dựa vào đó để phân chia chúng thành một số ngữ hệ như: ngữ hệ Ấn - Âu (trong đó có tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Nga,...).

- Nhưng cũng qua đối chiếu so sánh, các nhà ngôn ngữ học thấy một số ngôn ngữ tuy không cùng nguồn gốc nhưng có những đặc trưng cơ bản (về các mặt ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp) giống nhau. Dựa trên những sự giống nhau đó, các nhà ngôn ngữ học xếp các ngôn ngữ vào một số loại hình.

- Có hai loại hình ngôn ngữ khá quen thuộc với chúng ta là: loại hình ngôn ngữ đơn lập (như tiếng Việt, tiếng Thái, tiếng Hán,...) và loại hình ngôn ngữ hoà kết (như tiếng Nga, tiếng Pháp, tiếng Anh,...).

II. Đặc điểm của loại hình tiếng Việt

Theo các nhà ngôn ngữ học, tiếng Việt thuộc loại hình ngôn ngữ đơn lập. Đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ đơn lập là:

1. Tiếng là đơn vị cơ sở của ngữ pháp

- Về mặt ngữ âm, tiếng là âm tiết; về mặt sử dụng, tiếng có thể là từ hoặc yếu tố cấu tạo từ.
Ví dụ:

Sao anh không về chơi thôn Vĩ?

(Hàn Mặc Tử, Đây thôn Vĩ Dạ)

- Câu thơ trên có bảy tiếng, cũng là bảy âm tiết, bảy từ, đọc và viết đều cách rời nhau. Mỗi tiếng trên cũng có thể là yếu tố cấu tạo từ. Ví dụ: trở về, ăn chơi, thôn xóm,...

2. Từ không biến đổi hình thái

- Có thẻ thấy rõ đặc điểm này qua ví dụ sau đây:

Cười người₁ chớ vội cười lâu
Cười người₂ hôm trước, hôm sau người₃ cười.

- Người₁ và người₂ là phụ ngữ (bổ ngữ) chỉ đối tượng của động từ cười. Người₃ là chủ ngữ chỉ chủ thể của động từ cười. Xét về mặt ngữ âm và sự thể hiện bằng chữ viết, hoàn toàn không có sự đổi thay, khác biệt nào giữa người₃ - chủ ngữ và người₁, người₂ - phụ ngữ.

- Có thể nêu thêm một số ví dụ khác.

Tôi₁ tặng anh ấy₁ một cuốn sách, anh ấy₂ cho tôi₂ một quyển vở.

Tôi₁ là chủ ngữ,  tôi₂ là phụ ngữ chỉ đối tượng tiếp nhận của động từ cho.
Xét về mặt ngữ âm và sự thể hiện bằng chữ viết, hoàn toàn không có sự khác biệt nào giữa tôi₁ và tôi₂.

So sánh anh ấy₁ phụ ngữ và anh ấy₂ (chủ ngữ), chúng a cũng thấy như vậy. Các cặp từ ngữ đó chỉ khác nhau về vị trí so với động từ (vị ngữ).
Tuy nhiên, nếu đem câu trên dịch ra tiếng Anh, chúng ta sẽ thấy tôi₁ phải dịch thành I (vì là chủ ngữ), tôi₂ phải dịch thành me (vì là phụ ngữ); anh ấy₁ phải dịch thành him (vì là phụ ngữ) và anh ấy₂ phải dịch thành he (vì là chủ ngữ).

=> Qua sự phân tích trên, chúng ta thấy từ trong tiếng Việt không biến đổi hình thái khi cần biểu thị ý nghĩa ngữ pháp.

3. Biện pháp chủ yếu để biểu thị những ý nghĩa ngữ pháp là sặp đặt từ theo thứ tự trước sau và sử dụng các hư từ

- Thay đổi trật tự sắp đặt từ (hoặc thay đổi các hư từ được dùng) thì nghĩa của cụm từ, của câu sẽ đổi khác (hoặc trở thành vô nghĩa).

- Hãy quan sát các ví dụ sau:

- Tôi ăn cơm.

- Ăn cơm với tôi! / Ăn cơm cùng tôi! / Ăn phần cơm của tôi nhé! (với cùng, của là hư từ).

- Tôi đang ăn cơm./ Tôi đã ăn cơm rồi./ Tôi vừa ăn cơm xong. (đang, đã, vừa là hư từ).

=> Rõ ràng, trật tự sắp đặt từ ngữ và hư từ thay đổi thì ý nghĩa của câu cũng thay đổi.

III. Ghi nhớ

Tiếng Việt thuộc loại hình ngôn ngữ đơn lập với các đặc điểm nổi bật là: đơn vị cơ sở của ngữ pháp là tiếng: từ không biến đổi hình thái; ý nghĩa ngữ pháp được biểu thị bằng trật tự từ và hư từ.