Bài 9: Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam

1. Nguồn gốc và bản chất của nhà nước

a) Nguồn gốc của nhà nước

- Xã hội cộng sản nguyên thủy chưa có nhà nước vì:

+ Trình độ của lực lượng sản xuất còn thấp kém, khối lượng sản phẩm chỉ đủ nhu cầu tối thiểu của các thành viên trong xã hội.

+ Không có dư thừa làm của riêng, chưa có tư hữu về tài sản, chưa có sự phân chia giai cấp, chưa có sự bóc lột, do đó chưa có nhà nước.

- Nhà nước đầu tiên trong lịch sử xuất hiện:

+ Thời kì cuối của xã hội Cộng sản nguyên thủy lực lượn sản xuất phát triển, sự phân công lao động xã hội được mở rộng làm cho năng suất tăng lên, sản phẩm ngày càng nhiều, xuất hiện điều kiện chiếm đoạt của cải dư thừa làm tài sản riêng, người có địa vị (tù trưởng, thủ lĩnh quân sự) chiếm đoạt tài sản.

+ Như vậy, quá trình tư hữu tài sản diễn ra, chế độ tư hữu hình thành, xã hội phân chia thành giai cấp đối lập nhau: giai cấp bóc lột và giai cấp bị bóc lột.

+ Do lợi ích đối lập nên mâu thuẫn giai cấp ngày càng gay gắt không thể điều hoà; để duy trì quản lí xã hội, đòi hỏi một tổ chức quyền lực mới, tổ chức đó do giai cấp chiểm ưu thế về kinh tế thiết lập sự thống trị giai cấp bảo vệ lợi ích và địa vị của mình. Tổ chức đó là nhà nước. 

b) Bản chất của nhà nước

 - Nhà nước là sản phẩm của xã hội có giai cấp, do đó nhà nước bao giờ cũng mang bản chất giai cấp của một giai cấp nhất định – giai cấp thống trị. Bản chất giai cấp của nhà nước thể hiện:

- Nhà nước là bộ máy dùng để duy trì sự thống trị của giai cấp này đối với giai cấp khác.

- Giai cấp thống trị sử dụng nhà nước để duy trì quyền lực về kinh tế, chính trị và tư tưởng đối với xã hội. Thông qua nhà nước giai cấp thống trị về KT, trở thành giai cấp thống trị về chính trị và tư tưởng; ý chí của g/c thống trị thể hiện thành ý chí của nhà nước, bắt buộc mọi người phải tuân theo.

Nhà nước phong kiến mang bản chất của giai cấp quý tộc phong kiến (vua, quan lai, địa chủ).

- Nhà nước là bộ máy trán áp đặc biệt của giai cấp này đối với giai cấp khác.

- Lực lượng như quân đội , nhà tù, cảnh sát...để bảo vệ địa vị thống trị và lợi ích của mình và để đàn áp các giai cấp bị thống trị.

2. Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam

a) Thế nào là nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam 

- Nhà nước pháp quyền là nhà nước quản lí mọi mặt đời sống xã hội bằng pháp luật, mọi hoạt động của các cơ quan nhà nước và công dân đều được thực hiện trên cơ sở pháp luật.

- Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa: là NN của dân, do dân, vì dân, quản lí mọi mặt đời sống xã hội bằng pháp luật do ĐCSVN lãnh đạo.

b) Bản chất của nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam 

- Nhà nước ta mang bản chất giai cấp công nhân, vì những thành quả cách mạng của quần chúng nhân dân lao động do g/c công nhân thông qua chính Đảng của mình là Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.

Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam mang bản chất của giai cấp công nhân.

- Bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước ta được biểu hiện tập trung nhất ở sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đối với nhà nước.

- Bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước ta bao hàm cả tính nhân dân, tính dân tộc sâu sắc:

+ Tính nhân dân thể hiện: Nhà nước của ta là NN của dân, vì dân, do dân lập nên và nhân dân tham gia quản lí; thể hiện ý chí, lợi ích và nguyện vọng của nhân dân, là công cụ chủ yếu để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình.

+ Tính dân tộc thể hiện: NN kế thừa và phát huy những truyền thống, bản sắc tốt đẹp của dân tộc; NN có chính sách dân tộc đúng đắn, chăm lo lợi ích cho cộng đồng các dân tộc VN và thực hiện đại đoàn kết dân tộc là đường lối chiến lược và động lực to lớn để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhà nước ta là nhà nước của dân do dân và vì dân.

c) Chức năng của Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam

- Bảo đảm an ninh chính trị và trật tự, an toàn xã hội.

Quân đội nhân dân Việt Nam.

- Tổ chức và xây dựng, bảo đảm thực hiện các quyền tự do, dân chủ và lợi ích hợp pháp của công dân.

- Tổ chức xây dựng và quản lí nền KT Xã hội chủ nghĩa.

Xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng XHCN.

- Tổ chức xây dựng và quản lí Văn hoá, giáo dục, khoa học.

- Tổ chức xây dựng và bảo đảm thực hiện các chính sách xã hội .

- Xây dựng hệ thống pháp luật để bảo đảm thực hiện các quyền tự do dân chủ và lợi ích hợp pháp của công dân. 

d) Vai trò của Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong hệ thống chính trị

- Hệ thống chính trị Xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay bao gồm: Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội khác như: Tổng Liên đoàn lao động VN, Đoàn TN CS HCM, Hội Liên hiệp Phụ nữ VN, Hội Nông dân VN…

- Vai trò:

+ Thể chế hoá và tổ chức thực hiện đường lối chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam, thể chế hoá và thực hiện quyền làm chủ của nhân dân.

+ Tổ chức xây dựng xã hội mới – Xã hội chủ nghĩa.

+ Là công cụ hữu hiệu để Đảng thực hiện vai trò của mình đối với toàn xã hội.

+Là công cụ chủ yếu của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Xã hội chủ nghĩa.

3. Trách nhiệm của công dân trong việc tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam 

Trách nhiệm của người dân là sống và làm việc theo pháp luật.

+ Gương mẫu thực hiện và tuyên truyền, vận động mọi người thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng, Pháp luật của Nhà nước.

+ Tích cực tham gia các hoạt động: Xây dựng củng cố, bảo vệ chính quyền; giữ gìn trật tự, an toàn xã hội.

+ Phê phán, đấu tranh với những hành vi vi phạm pháp luật.

+ Thường xuyên nêu cao tinh thần cảnh giác trước những âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch.

Kết luận: Nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà nước cuối cùng đã xuất hiện trong lịch sử. Nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời là kết quả của cuộc cách mạng, của quần chúng nhân dân lao động do giai cấp công nhân lãnh đạo thông qua chính Đảng của nó là Đảng Cộng sản. Đi lên Chủ nghĩa Xã Hội chúng ta phải xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã hôi chủ nghĩa của dân , do dân, vì dân thực hiện mục tiêu : "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh."