BÀI 6: PHẢN XẠ

I. Lý thuyết

1. Cấu tạo và chức năng của noron

- Cấu tạo của một noron điển hình:

+ Thân noron có chứa nhân

+ Sợi phân nhánh ở các góc thân

+ Sợi trục ở một góc thân, bên ngoài có các bao mielin, khoảng cách giữa các bao mielin gọi là eo Ranvie

-  Chức năng: có 2 chức năng cơ bản:

+ Cảm ứng: khả năng tiếp nhận các kích thích và phản ứng lại các kích thích bằng hình thức phát sinh xung thần kinh.

+ Dẫn truyền xung thần kinh: khả năng lan truyền xung thần kinh theo một chiều nhất định, từ nơi phát sinh hoặc tiếp nhận về thân noron và truyền dọc theo sợi trục nhờ xinap.

- Các loại noron: có 3 loại

2. Cung phản xạ

a. Phản xạ

- Ví dụ:  

+ Sờ tay vào vật nóng \(\rightarrow\) rụt tay lại

+ Nhìn thấy quả chua \(\rightarrow\) tiết nước bọt

-  Khái niệm: Phản xạ là phản ứng của cơ thể để trả lời kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.

-  Lưu ý: Hiện tượng ở thực vật (khi chạm tay vào cây trinh nữ, lá cây cụp lại) không phải là phản xạ vì thực vật không có hệ thần kinh.

b. Cung phản xạ

        - Cung phản xạ là con đường mà xung thần kinh truyền từ cơ quan thụ cảm (da …) qua trung ương thần kinh đến cơ quan phản ứng (cơ, tuyến …)

- Thành phần 1 cung phản xạ gồm 5 yếu tố: cơ quan thụ cảm, 3 noron (noron hướng tâm, noron trung gian và noron li tâm) và cơ quan cảm ứng.

c. Vòng phản xạ

- Ví dụ:

+ Khi tay chạm vào ngọn nến \(\rightarrow\) cảm thấy đau (nhờ thụ quan cảm giác đau trong da) \(\rightarrow\) xung thần kinh theo noron hướng tâm \(\rightarrow\)  noron trung gian ở trung ương thần kinh \(\rightarrow\) phân tích xung thần kinh \(\rightarrow\) noron li tâm \(\rightarrow\) cơ ở tay \(\rightarrow\) cơ co \(\rightarrow\) rụt tay lại.

+ Kết quả của sự phản ứng được thông báo ngược lại về trung khu thần kình nhờ noron hướng tâm, nếu phản ứng chưa chính xác hoặc chưa đầy đủ \(\rightarrow\) phát lệnh điều chỉnh \(\rightarrow\)dây li tâm \(\rightarrow\) cơ quan phản ứng \(\rightarrow\)Vòng phản xạ.

-  Khái niệm: vòng phản xạ là luồng thần kinh bao gồm cung phản xạ và đường phản hồi. Đường phản hồi thông tin ngược về trung ương thần kinh để điều chỉnh phản ứng.

    -  Cung phản xạ:

          - Các phản xạ đều được thực hiện theo một vòng khép kín

  -  Lưu ý: dù phản ứng chỉ 1 lần đã đáp ứng được yêu cầu trả lời kích thích thì vẫn có thông tin ngược. Vì vậy dù phản xạ đơn giản nhất thì xung thần kinh vẫn được truyền trong vòng phản xạ.

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Phản xạ là gì? Lấy ví dụ về phản xạ.

Hướng dẫn trả lời:

- Phản xạ là phản ứng của cơ thể thông qua hệ thần kinh để trả lời những kích thích của môi trường bên ngoài hoặc bên trong cơ thể thích nghi với những thay đổi của môi trường xung quanh.

- Ví dụ về phản xạ: 

+ Sờ tay vào vật nóng \(\rightarrow\) rụt tay lại

+ Nhìn thấy quả chua

+ Sờ tay vào vật nóng \(\rightarrow\) rụt tay lại

+ Nhìn thấy quả chua \(\rightarrow\) tiết nước bọt

Câu 2: Từ một ví dụ cụ thể đã nêu, hãy phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ đó.

Hướng dẫn trả lời:

- Ví dụ : Tay chạm vào vật nóng, rút tay ra

- Phân tích đường đi của xung thần kinh :

Cơ quan thụ cảm (da) tiếp nhận kích thích \(\rightarrow\) Nơron hướng tâm\(\rightarrow\) tủy sống (phân tích)

                                                     \(\rightarrow\) Nơron li tâm\(\rightarrow\) cơ ngón tay \(\rightarrow\) co tay, rụt tay lại

III. Câu hỏi ôn tập

Câu 1: Khi kích thích vào dây thần kinh đến bắp cơ hoặc kích thích trực tiếp vào bắp làm cơ co. Đó có phải là phản xạ không ? Giải thích ?

Câu 2: Phản xạ là gì ? Cung phản xạ là gì ? Nêu cấu tạo của một cung phản xạ đơn giản ?

Câu 3: Trình bày cấu tạo và tính chất cơ bản của nơron (tế bào thần kinh) ?