Bài 5. Thiên nhiên châu Á

1. Vị trí địa lý, hình dạng và kích thước của châu Á

- Về vị trí, phần đất liền châu Á kéo dài từ vùng cận cực Bắc đến xích đạo, một số đảo và quần đảo kéo đến vĩ tuyến 100N.

- Tiếp giáp:

+ Phía Tây giáp với châu Âu

+ Phía Tây Nam giáp với châu Phi qua eo đất Xuy-ê

+ Ba mặt còn lại tiếp giáp với biển và đại dương: phía Bắc giáp với Bắc Băng Dương, phía Đông giáp với Thái Bình Dương, phía Nam giáp với Ấn Độ Dương.

- Về kích thước: Châu Á là châu lục rộng lớn nhất thế giới. Lãnh thổ diện tích đất liền 41,5tr Km2, diện tích cả các đảo phụ thuộc là 44,4tr Km2.

- Về hình dạng, lãnh thổ châu Á có dạng khối rộng lớn. Bờ biển bị chia cắt mạnh, có nhiều bán dảo, vịnh biển…

2. Đặc điểm tự nhiên châu Á

a. Địa hình, khoáng sản

- Địa hình:

+ Đồi núi, cao nguyên, sơn nguyên chiếm đa số và nhiều đồng rộng lớn.

+ Núi chạy theo hai hướng chính: Đông-Tây hoặc gần Đông - Tây, Bắc-Nam hoặc gần Bắc-Nam, có nhiều đồng bằng nằm xen kẻ với nhau làm địa hình bị chia cắt phức tạp.

+ Phân bố địa hình: núi tập trung ở vùng trung tâm và vùng Tây Nam Á. Đồng bằng nằm ở ven biển.

- Khoáng sản: đa dạng và phong phú, quan trọng nhất là: dầu mỏ, khí đốt, than, sắt, crôm và nhiều kim loại màu

b. Khí hậu

- Các kiểu khí hậu gió mùa phân bố chủ yếu ở Đông Á, Nam Á và Đông Nam Á, một năm có hai mùa rõ rệt

+ Mùa Đông: lạnh, khô

+ Mùa Hạ: nóng ẩm, mưa nhiều

+ Đông Nam Á và Nam Á là hai khu vực có mưa nhiều nhất thế giới

- Các kiểu khí hậu lục địa phân bố chủ yếu ở vùng nội địa và Tây Nam Á tạo ra cảnh quan hoang mạc và nửa hoang mạc

+ Mùa đông khô và lạnh

+  Mùa hè khô và nóng - lượng mưa ít (trung bình chỉ đạt 300 mm/năm)

c. Sông ngòi và hồ

- Sông ngòi:

+ Sông ngòi Châu Á khá phát triển, có nhiều hệ thống sông lớn.

+ Các sông phân bố không đều và có chế độ nước khá phức tạp.

+ Sông ở Bắc Á: mạng lưới sông ngòi dày đặc, các sông thường chảy theo hướng từ Nam lên Bắc. Mùa Đông đóng băng, mùa xuân băng tan nước sông lên nhanh thường gây lũ băng lớn.

+ Sông ở Đông Á-Nam Á và Đông Nam Á: mạng lưới sông ngòi dày đặc, có nhiều sông lớn (do mưa nhiều). Chế độ nước theo mùa, mùa Hạ sông nhiều nước

+ Sông ở Tây Nam Á và Trung Á:ít sông, nguồn cung cấp nước chủ yếu do băng tuyết tan, càng về hạ lưu lượng nước sông cảng giảm.

- Hồ:

+ Châu Á có khá nhiều hồ, trong đó có các hồ sâu và lớn nhất thế giới, như: hồ Bai-can, A-ran…

+ Những hồ lớn giúp điều hòa không khí, tạo phong cảnh thiên nhiên đẹp.

d. Các đới thiên nhiên

- Do đặc điểm địa hình và khí hậu nên châu Á có đới thiên nhiên đa dạng

+ Đới lạnh: ở phía Bắc của châu lục thời tiết khắc nghiệt, có gió mạnh. Thực vật phổ biến hoang mạc cực, đồng rêu và đồng rêu rừng. Động vật chủ yếu các loài chịu lạnh, về mùa hạ có nhiều loài chim di cư từ phương nam lên.

+ Đới ôn hòa: chiếm diện tích lớn nhất có sự phân hóa từ rừng lá kim sang rừng hỗn giao và rứng lá rộng, thảo nguyên rừng và thảo nguyên. Càng vào sâu trong lục địa, khí hậu khô hạn nên chủ yếu là bán hoang mạc và hoang mạc. Khu vực núi cao phổ biến thảo nguyên và băng tuyết.

+ Đới nóng: ở khí hậu gió mùa, xích đạo, thực vật điển hình là rừng nhiệt đới. Rừng có nhiều tầng và thường xanh, ở những nơi khuất gió hoặc khô hạn có rừng thưa, xavan, cây bụi và hoang mạc.

- Ngày nay, đa số các đới thiên nhiên ở châu Á đều chịu ảnh hưởng bởi sự khai phá của con người. Vì vậy việc bảo về và phục hồi tài nguyên rừng là nhiệm vụ rất quan trọng của các quốc gia.