Bài 46. Đột biến nhiễm sắc thể

I. Khái niệm đột biến nhiễm sắc thể

- Đột biến NST là những biến đổi về cấu trúc hoặc số lượng của một hoặc nhiều NST trong tế bào.

II. Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

1. Khái niệm đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

- Đột biến cấu trúc NST gồm các dạng: mất đoạn, lặp đoạn, đảo đoạn và chuyển đoạn.

2. Ý nghĩa và tác hại của đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

a) Ý nghĩa

- Có thể làm xuất hiện kiểu hình mới, cung cấp nguyên liệu cho tiến hoá và cho chọn giống.

- Có thể làm cho một gene có lợi được tăng số bản sao trong hệ gene, điều đó có thể có lợi cho thể đột biến và cho con người.

- Con người có thể ứng dụng đột biến cấu trúc NST để loại bỏ các gene có hại ra khỏi hệ gene.

b) Tác hại

- Có thể làm hỏng gene, mất gene.

- Đột biến cấu trúc NST thường liên quan đến nhiều gene nên có khuynh hướng làm mất cân bằng hệ gene và gây hại cho thể đột biến như giảm sức sống, giảm khả năng sinh sản hoặc gây chết.

III. Đột biến số lượng nhiễm sắc thể

1. Khái niệm đột biến số lượng NST

- Số lượng NST trong tế bào có thể bị thay đổi ở một, một số hoặc ở tất cả các cặp NST tương đồng. Dựa vào số cặp NST tương đồng xảy ra đột biến, người ta chia đột biến số lượng NST thành 2 dạng:

• Đột biến lệch bội: đột biến làm tăng hoặc giảm số lượng NST ở một hoặc một số cặp NST tương đồng. Ví dụ: Ở người, bộ NST lưỡng bội là 2n=46, người mắc hội chứng Edward mang đột biến lệch bội có 3 NST số 18, 2n + 1 = 47.
• Đột biến đa bội: đột biến làm tăng đều số lượng NST ở tất cả các cặp NST tương đồng. Ví dụ: Củ cải đường lưỡng bội có 2n = 18, củ cải đường tam bội có 3n = 27.

2. Ý nghĩa và tác hại của đột biến số lượng nhiễm sắc thể

a) Ý nghĩa

- ĐB đa bội thường gặp ở thực vật, ít gặp ở động vật. Tế bào đa bội có hàm lượng DNA tăng theo bội số của n, quá trình tổng hợp chất hữu cơ diễn ra mạnh mẽ nên thể đa bội có cơ quan sinh dưỡng lớn, sinh trưởng nhanh và chống chịu tốt với những điều kiện bất lợi của môi trường.

- ĐB số lượng NST cung cấp nguyên liệu cho quá trình tiến hoá.

- Ở thực vật, đột biến đa bội góp phần nhanh chóng hình thành loài mới. Nhiều giống cây đột biến đa bội cho năng suất cao đang được con người trồng ở nhiều quốc gia trên thế giới.

b) Tác hại

- ĐB lệch bội thường gây hại cho thể đột biến do mất cân bằng trong hệ gene. 

- Ở người và động vật, sự mất cân bằng trong hệ gene do đột biến lệch bội thường dẫn tới giảm sức sống, thậm chí mất khả năng sinh sản hoặc gây chết.