Bài 41: Hệ sinh thái

I. Hệ sinh thái

- Hệ sinh thái là hệ thống bao gồm quần xã sinh vật và môi trường sống của chúng.

- Các sinh vật trong quần xã luôn tương tác với nhau, đồng thời tác động qua lại với các nhân tố vô sinh của môi trường tạo thành một hệ thống sinh học hoàn chỉnh và tương đối ổn định.

- Hệ sinh thái trên Trái Đất có thể được phân chia thành hai nhóm:

• Hệ sinh thái tự nhiên bao gồm hệ sinh thái trên cạn (rừng nhiệt đới, sa mạc,...) và hệ sinh thái dưới nước (hệ sinh thái nước ngọt như ao, hồ, sông; hệ sinh thái nước mặn như hệ sinh thái biển).

• Hệ sinh thái nhân tạo được hình thành bởi hoạt động của con người như hệ sinh thái đồng ruộng, rừng trồng, đô thị,...

II. Chuỗi thức ăn và lưới thức ăn

1. Chuỗi thức ăn

- Một chuỗi thức ăn gồm nhiều loài sinh vật có quan hệ dinh dưỡng với nhau, mỗi loài là một mắt xích của chuỗi.

- Trong một chuỗi thức ăn, sinh vật phía trước là thức ăn của sinh vật phía sau.

2. Lưới thức ăn

- Trong quần xã, một loài sinh vật có thể tham gia đồng thời vào nhiều chuỗi thức ăn khác nhau.

- Lưới thức ăn là tập hợp các chuỗi thức ăn có những mắt xích chung.

- Ba thành phần chủ yếu của một chuỗi thức ăn hoàn chỉnh:

• Sinh vật sản xuất là các sinh vật tự dưỡng (bậc dinh dưỡng cấp 1), có khả năng tự tổng hợp nên chất hữu cơ từ chất vô cơ của môi trường.
• Sinh vật tiêu thụ (bậc dinh dưỡng cấp 2, 3, 4,...) là những sinh vật dị dưỡng, không có khả năng tự tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ.
• Sinh vật phân giải cũng là sinh vật dị dưỡng, chúng sử dụng xác chết làm nguồn dinh dưỡng.   

3. Tháp sinh thái

- Tháp số lượng thể hiện số lượng cá thể sinh vật trên một đơn vị diện tích hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng.

- Tháp khối lượng thể hiện khối lượng tổng số của tất cả các sinh vật trên một đơn vị diện tích hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng.

- Tháp năng lượng thể hiện số năng lượng được tích lũy trên một đơn vị diện tích hay thể tích trong một đơn vị thời gian ở mỗi bậc dinh dưỡng.

III. Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng trong hệ sinh thái

- Trao đổi vật chất và chuyển hóa năng lượng trong hệ sinh thái là quá trình trao đổi giữa các sinh vật trong quần xã và giữa quần xã với môi trường tạo thành chu trình vật chất và dòng năng lượng.

IV. Tầm quan trọng của việc bảo vệ một số hệ sinh thái điển hình của Việt Nam

- Các hệ sinh thái của Việt Nam có ý nghĩa quan trọng trong bảo vệ đa dạng sinh học, điều hòa khí hậu và phát triển bền vững.

- Một số biện pháp bảo vệ hệ sinh thái rừng, hệ sinh thái biển và ven biển như: xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên nhằm bảo vệ cảnh quan và đa dạng sinh học; sử dụng hợp lí các hệ sinh thái phục vụ phát triển bền vững; phòng chống ô nhiễm các hệ sinh thái;...

- Đối với hệ sinh thái nông nghiệp cần sử dụng và phát triển bền vững hệ sinh thái, hạn chế ô nhiễm môi trường,...