Bài 4. Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 - 1945)

1. Nguyên nhân bùng nổ 

- Mâu thuẫn về thị trường và thuộc địa giữa các nước đế quốc sau Chiến tranh thế giới thứ nhất.

- Cuộc đại suy thoái kinh tế (1929-1933) làm sâu sắc thêm mâu thuẫn.

- Đức, Italia, Nhật Bản phát xít hóa bộ máy nhà nước và thực hiện ý định gây chiến tranh, phân chia lại thế giới.

- Sự xuất hiện của hai khối nước đối đầu: Anh-Pháp-Mỹ và Đức-Italia-Nhật Bản.

- Chính sách thỏa hiệp của Anh, Pháp và chính sách biệt lập của Mỹ.

- Việc Đức xâm chiếm Áo, Tiệp Khắc và Ba Lan.

- Việc Liên Xô ký Hiệp ước không xâm phạm nhau với Đức.

- Đức tấn công Ba Lan vào ngày 1-9-1939.

- Anh-Pháp tuyên chiến với Đức vào ngày 3-9-1939.

2. Những diễn biến chính 

a) Giai đoạn 1: Chiến tranh bùng nổ và lan rộng ra toàn thế giới (1939-1941):

- Đức xâm chiếm Ba Lan, Hà Lan, Bỉ, Luxembourg, Pháp, Đan Mạch và Na Uy.

- Đức cố gắng đánh bại Anh nhưng thất bại.

- Italia tấn công Ai Cập ở Bắc Phi.

- Đức tấn công Liên Xô vào ngày 22-6-1941.

- Nhật Bản xâm lược Trung Quốc và Đông Nam Á.

- Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng vào ngày 7-12-1941.

- Mỹ tham chiến và chiến tranh lan rộng ra toàn thế giới.

b) Giai đoạn 2: Quân Đồng minh phản công, chiến tranh kết thúc (1942-1945):

- 26 quốc gia ký Tuyên ngôn Liên hợp quốc chống phát xít vào tháng 1-1942.

- Khối Đồng minh chính thức ra đời.

- Liên Xô chiến thắng ở trận Stalingrad (1942-1943).

-> Chiến thắng Xta-lin-grát (1942-1943) là bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự suy yếu của phe Trục và sự trỗi dậy của phe Đồng minh. Sau chiến thắng này, phe Đồng minh bắt đầu chuyển sang phản công trên mọi mặt trận.

- Mặt trận châu Âu:

+ Quân Đức và Italia thất bại ở Bắc Phi, Mút-xô-li-ni bị lật đổ (1943).

+ Quân Đồng minh mở mặt trận thứ hai ở Tây Âu bằng cuộc đổ bộ Normandy (6-6-1944).

+ Hồng quân Liên Xô tiến vào Berlin, Hitler tự sát, Đức đầu hàng không điều kiện (9-5-1945).

- Mặt trận châu Á - Thái Bình Dương:

+ Nhật Bản thất bại trong trận Midway (6-1942), mất thế chủ động trên Thái Bình Dương.

+ Mỹ tiến hành chiến dịch nhảy cóc, đánh chiếm các đảo trên Thái Bình Dương, tiến gần đến Nhật Bản.

+ Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki (6 và 9-8-1945).

+ Liên Xô tuyên chiến với Nhật Bản và tấn công đạo quân Quan Đông ở Mãn Châu (8-1945).

+ Nhật Bản đầu hàng không điều kiện (15-8-1945), Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc.

3. Hậu quả 

- Người:

+ Khoảng 60 triệu người chết, trong đó có hàng triệu dân thường vô tội.

+ Hàng triệu người bị thương tật, tàn phế.

+ Nạn diệt chủng người Do Thái (Holocaust) gây ra cái chết của khoảng 6 triệu người.

- Vật chất:

+ Chiến tranh gây ra những thiệt hại nặng nề về kinh tế, cơ sở hạ tầng, nhà cửa, công trình công cộng.

+ Ước tính thiệt hại vật chất lên đến hàng nghìn tỷ đô la Mỹ.

- Chính trị:

+ Trật tự thế giới hai cực được hình thành, với sự đối đầu giữa hai siêu cường là Mỹ và Liên Xô.

+ Nhiều quốc gia ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh giành được độc lập.

+ Liên hợp quốc được thành lập nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới.

4. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít

a. Nguyên nhân thắng lợi

- Sức mạnh của các lực lượng dân chủ và hòa bình:

+ Tinh thần chiến đấu dũng cảm của nhân dân các nước Đồng minh.

+ Sự hy sinh to lớn của Hồng quân Liên Xô và quân đội các nước Đồng minh.

- Sự đoàn kết và phối hợp giữa các nước Đồng minh:

+ Hội nghị Tehran, Yalta, Potsdam đã tạo ra sự thống nhất về chiến lược và hành động giữa các nước Đồng minh.

+ Sự giúp đỡ lẫn nhau về kinh tế và quân sự.

- Sự suy yếu của phe Trục:

+ Sự thất bại liên tiếp trên các mặt trận đã làm suy yếu sức mạnh quân sự và kinh tế của phe Trục.

+ Sự chống đối của dân chúng các nước bị phe trục chiếm đóng.

b. Ý nghĩa lịch sử

- Chiến thắng của Liên Xô và các nước Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai đã cứu nhân loại thoát khỏi thảm hoạ của chủ nghĩa phát xít và có ý nghĩa quan trọng cho hoà bình, an ninh, tiến bộ, sự bình đẳng của các dân tộc trên thế giới.

- Chiến tranh kết thúc đã tạo ra những chuyển biến to lớn trong tình hình thế giới. Sau chiến tranh, một loạt các nước xã hội chủ nghĩa ra đời ở Đông Âu và châu Á, nhiều dân tộc có điều kiện vùng lên giành độc lập, trong đó có Việt Nam.

c. Vai trò của Liên Xô và các nước Đồng minh

- Lần đầu tiên trong lịch sử loài người, các nước, các dân tộc có chế độ chính trị xã hội khác nhau đã đứng cùng nhau trong một chiến tuyến chống kẻ thù chung của nhân loại là chủ nghĩa phát xít, trong đó, Liên Xô và các nước Đồng minh là lực lượng trụ cột, giữ vai trò quyết định.

- Chiến công của Hồng quân Liên Xô đã làm suy yếu quân sự, kinh tế của phát xít Đức, tạo điều kiện cho các nước Đồng minh phản công trên các mặt trận, giành thắng lợi cuối cùng.