Bài 20. Sự lớn lên và sinh sản của tế bào

Em bé khi mới sinh ra có chiều dài khoảng 50 cm. Theo thời gian, em bé trở thành người trưởng thành với chiều cao trung bình (của người Việt Nam) là 164,4 cm (ở nam) và 154 cm (ở nữ). Quá trình nào đã giúp con người và các sinh vật trên Trái Đất lớn lên như vậy?

I. Sự lớn lên của tế bào

Các tế bào con mới hình thành có kích thước bé. Qua quá trình trao đổi chất mà kích thước và khối lượng của chúng tăng dần lên và trở thành tế bào trưởng thành.

Sự lớn lên của tế bào

II. Sự sinh sản (phân chia) của tế bào

Mỗi tế bào lớn lên đến một kích thước nhất định sẽ phân chia thành hai tế bào con. Quá trình này còn được gọi là sự sinh sản của tế bào.

Sơ đồ sự lớn lên và sinh sản của tế bào

III. Ý nghĩa của sự lớn lên và sinh sản của tế bào

• Ở các sinh vật đa bào, sự lớn lên chủ yếu là sự tăng lên về kích thước và số lượng các tế bào trong cơ thể.
• Ở các sinh vật đơn bào, sự lớn lên do sự tăng lên kích thước tế bào.

Cây lúc nhỏ và khi trưởng thành

Sự lớn lên và sinh sản tế bào có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với các sinh vật:

• Làm tăng số lượng tế bào.
• Thay thế các tế bào già, các tế bào bị tổn thương, các tế bào chết.
• Giúp cơ thể lớn lên (sinh trưởng) và phát triển.

Khi cơ thể ngừng lớn, các tế bào trong cơ thể vẫn tiếp tục sinh sản.

​❗Có phải tất cả tế bào đều có khả năng sinh sản?

Ở cơ thể thực vật, các tế bào đã sinh sản và phân hóa thì không sinh sản được nữa, chỉ có ở mô phân sinh (đầu chóp, rễ, chồi,...) mới có khả năng sinh sản. Ở người, tế bào thần kinh sau khi được biệt hóa cùng không còn khả năng sinh sản. Tế bào hồng cầu sau khi được biệt hóa mất nhân thì chúng chỉ hoạt động một thời gian (có thể vài tuần) rồi bị chết và được thay thế bằng tế bào mới.

❗ Điều gì sẽ xảy ra nếu cơ thể không điều khiển được sự sinh sản của tế bào?

Thông thường, quá trình sinh sản của các tế bào trong cơ thể được điều khiển chính xác tạo ra vừa đủ số lượng để bù vào số tế bào cần thay thế. Tuy nhiên, trong trường hợp sự sinh sản tế bào không thể kiểm soát dẫn đến tế bào sinh sản liên tục tạo nên các khối u. Các khối u ảnh hưởng đến chức năng bình thường của cơ thể.

1. Các tế bào con có kích thước nhỏ, nhờ quá trình trao đổi chất mà chúng lớn dần thành những tế bào trưởng thành.

2. Tế bào lớn đến một kích thước nhất định thì sinh sản (từ một tế bào mẹ thành hai tế bào con).

3. Sự sinh sản tế bào làm tăng số lượng tế bào, thay thế các tế bào già, các tế bào bị tổn thương, các tế bào chết, giúp cơ thể lớn lên (sinh trưởng) và phát triển.