Bài 2. Châu Âu và nước Mỹ từ năm 1918 đến năm 1945
Nội dung lý thuyết
1. Phong trào cách mạng (1918 – 1923) và sự thành lập Quốc tế Cộng sản (1919)
- Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, dưới ảnh hưởng của Cách mạng tháng Mười Nga và hậu quả của chiến tranh, tình hình châu Âu có nhiều thay đổi:
+ Các nước Anh, Pháp, Đức,... phải đối mặt với nền kinh tế bị tàn phá, tỉ lệ thất nghiệp cao, lạm phát tăng vọt, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn, mâu thuẫn xã hội căng thẳng.
+ Phong trào cách mạng nổ ra ở nhiều nước, trong đó mạnh mẽ nhất ở Đức và Hung-ga-ri (Hungary). Tháng 11 – 1918, quần chúng nổi dậy buộc Hoàng đế Đức thoái vị, kéo theo sự sụp đổ của chế độ quân chủ. Tháng 12 – 1918, Đảng Cộng sản thành lập tại Đức. Chính quyền Xô viết được thành lập ở Đức và Hung-ga-ri nhưng chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.
- Năm 1919, nhằm thống nhất đường lối trong phong trào cộng sản, Lê-nin và một số nhà cách mạng quốc tế đã tổ chức đại hội thành lập Quốc tế Cộng sản ở Mát-xcơ-va.
- Dưới ảnh hưởng của Quốc tế Cộng sản, phong trào cách mạng ở châu Âu tiếp tục phát triển, nhiều đảng cộng sản ra đời tại Pháp, Anh (1920), I-ta-li-a (Italia, 1921),...
2. Cuộc đại suy thoái kinh tế (1929 - 1933)
- Sau thời kì thịnh vượng ngắn ngủi trong những năm 20 của thế kỉ XX, nên kinh tế của nước Mỹ và châu Âu tiếp tục đối mặt với một cuộc đại suy thoái kinh tế trầm trọng, mở đầu là sự sụp đổ của thị trường chứng khoán Niu Oóc (New York), Mỹ, sau đó lan sang châu Âu và các châu lục khác, kéo dài đến những năm 1933 – 1934.
- Trong thời kì đại suy thoái này, hàng chục triệu người thất nghiệp, nhiều nhà máy, nông trại bị phá sản,... Ở Pháp và Đức, nhiều người hoài nghi sự tồn tại của chế độ cộng hòa.
3. Sự hình thành chủ nghĩa phát xít ở châu Âu
- Cuộc đại suy thoái kinh tế những năm 1929-1933 đã tàn phá nặng nề nền kinh tế các nước tư bản ở châu Âu. Một số nước như Anh, Pháp,... đã tìm cách thoát ra khỏi khủng hoảng bằng các cải cách kinh tế - xã hội. Trong khi đó, Đức và I-ta-li-a lại đẩy mạnh phát xít hoá bộ máy nhà nước và tăng cường chính sách tái vũ trang phục vụ ý đồ gây chiến tranh, để "phân chia" lại thế giới.
- Tại I-ta-li-a, vào tháng 3 - 1919, Mút-xô-li-ni thành lập “Các nhóm chiến đấu”. Tháng 11 – 1921, Đảng Quốc gia phát xít được thành lập, Mút-xô-li-ni trở thành lãnh tụ của Đảng Phát xít và một năm sau trở thành Thủ tướng I-ta-li-a. Chế độ phát xít bắt đầu được thiết lập ở đất nước này.
- Tại Đức, năm 1933, Hít-le – lãnh đạo Đảng Công nhân quốc gia xã hội chủ nghĩa Đức (gọi tắt là Đảng Quốc xã) trở thành Thủ tướng Đức. Ngay sau khi nắm quyền, Hít-le đã buộc tất cả những đảng phái đối lập giải thể và bắt tất cả những người chống đối vào trại tập trung.
- Năm 1936, liên minh phát xít Đức – I-ta-li-a ra đời. Hít-le công khai mục tiêu “chinh phục một không gian sinh tồn mới ở phía đông cho người dân Đức” và “bài trừ Do Thái”. Chế độ phát xít đã bộc lộ đầy đủ bản chất của nó.
4. Nước Mỹ giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 - 1939)
- Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, Mỹ bước vào thời kì phồn vinh, kinh tế đạt mức tăng trưởng cao. Chỉ trong vòng 6 năm (1923 - 1929), sản lượng công nghiệp Mỹ tăng 69%. Năm 1929, Mỹ chiếm 48% sản lượng công nghiệp thế giới, đứng đầu thế giới về sản xuất ô tô, thép và dầu lửa. Dù vậy, tình trạng bất công xã hội, thất nghiệp, thu nhập thấp và phân biệt chủng tộc đối với người da đen vẫn thường xuyên xảy ra.
- Năm 1929, nước Mỹ rơi vào khủng hoảng kinh tế trầm trọng. Năm 1932, sau khi đắc cử Tổng thống, Ru-dơ-ven (F. D. Roosevelt) đã thực hiện các chính sách cải cách về kinh tế - xã hội (được gọi chung là “Thoả thuận mới” (New Deal)). Trong đó, nhà nước trực tiếp quản lí và can thiệp sâu vào các lĩnh vực quan trọng của đất nước như:
+ Ngân hàng, thị trường chứng khoán
+ Đầu tư công vào các công trình lớn để tạo việc làm cho người dân
+ Vấn đề phúc lợi xã hội
+ ...
=> “Thoả thuận mới” đã cải cách hệ thống kinh tế Mỹ góp phần ổn định tình hình kinh tế - xã hội Mỹ nhưng nó không chấm dứt hoàn toàn cuộc đại suy thoái kinh tế ở nước Mỹ.
