Bài 16. Nhiệt độ không khí. Mây và mưa

1. Nhiệt độ không khí

a. Nhiệt độ không khí và nhiệt kế

- Mặt Trời là nguồn cung cấp ánh sáng và nhiệt cho Trái Đất Các tia sáng mặt trời đi qua khí quyển chưa trực tiếp truyền nhiệt cho không khí. Chỉ khi bề mặt đất hấp thụ nhiệt của Mặt Trời rồi phản hồi lại vào không khí thì lúc đó không khí mới nóng lên. Độ nóng, lạnh của không khí được gọi là nhiệt độ không khí.

- Đơn vị đo nhiệt độ không khí được dùng phổ biến là độ C (°C).

- Dụng cụ đo nhiệt độ không khí là nhiệt kế. Có hai loại nhiệt kế thường dùng là nhiệt kế có bầu thuỷ ngân (hoặc rượu) và nhiệt kế điện tử.

- Ở các trạm khí tượng, nhiệt kế được đặt trong lều khí tượng sơn màu trắng, cách mặt đất 1,5 m. Nhiệt độ không khí được đo ít nhất 4 lần trong ngày (ở Việt Nam vào các thời điểm: 1,7, 13, 19 giờ).

Trạm khí tượng thủy văn.

b. Sự thay đổi nhiệt độ không khí trên bề mặt Trái Đất theo vĩ độ

- Không khí ở các vùng vĩ độ thấp nóng hơn không khí ở các vùng vĩ độ cao.

- Ở các vùng vĩ độ thấp quanh năm có góc chiếu của tia sáng mặt trời với mặt đất lớn nên nhận được nhiều nhiệt, không khí trên mặt đất nóng. Càng lên gần cục, góc chiếu của tia sáng mặt trời càng nhỏ, mặt đất nhận được ít nhiệt hơn, không khí trên mặt đất cũng ít nóng hơn.

2. Mây và mưa

a. Quá trình hình thành mây và mưa

- Không khí liên tục được cung cấp hơi nước do quá trình bốc hơi từ bề mặt đất và đại dương. Vì vậy, trong không khí bao giờ cũng chứa một lượng hơi nước nhất định, tạo nên độ ẩm không khí.

- Dụng cụ để đo độ ẩm không khí gọi là ẩm kế, đơn vị thường dùng là %.

Ẩm kế điện tử.

- Sức chứa hơi nước của không khí là có hạn. Khi không khí đã chứa được lượng hơi nước tối đa, không thể chứa thêm được nữa, người ta nói không khí đã bão hoà hơi nước (độ ẩm là 100%).

Sơ đồ vòng tuần hoàn của nước.

- Khi không khí đã bão hòa hơi nước mà vẫn tiếp tục được nhận bổ sung hơi nước hoặc bị lạnh đi thì sẽ xảy ra hiện tượng hơi nước ngưng tụ thành các hạt nước nhỏ, nhẹ. Các hạt nước này tập hợp lại thành từng đám gọi là mây.

- Các hạt nước trong mây lớn dần và khi đủ nặng sẽ rơi xuống thành mưa.

b. Sự phân bố lượng mưa trung bình năm trên Trái Đất

- Lượng mưa trung bình năm phân bố không đều trên bề mặt Trái Đất.

Phân bố lượng mưa trung bình năm trên Trái Đất.

- Khu vực Xích đạo có lượng mưa trên 2 000 mm/năm.

- Khu vực chí tuyến và vùng cục chỉ có lượng mưa dưới 500 mm/năm.

- Vùng ôn đới thay đổi tuỳ khu vực, dao động từ 500 đến hơn 1000 mm/năm.

Lượng mưa trung bình theo tháng trên Trái Đất.

1. Bề mặt đất hấp thụ nhiệt của Mặt Trời rồi phản hồi lại vào không khí thì lúc đó không khí mới nóng lên. Độ nóng, lạnh của không khí được gọi là nhiệt độ không khí.

2. Không khí liên tục được cung cấp hơi nước do quá trình bốc hơi từ bề mặt đất và đại dương. Vì vậy, trong không khí bao giờ cũng chứa một lượng hơi nước nhất định, tạo nên độ ẩm không khí.

3. Khi không khí đã bão hòa hơi nước mà vẫn tiếp tục được nhận bổ sung hơi nước hoặc bị lạnh đi thì sẽ xảy ra hiện tượng hơi nước ngưng tụ thành các hạt nước nhỏ, nhẹ tạo thành mây. Khi các hoạt nước đủ nặng sẽ rơi xuống tạo ra mưa.