Bài 16. Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400)

1. Nhà Trần thành lập

- Cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu dựa vào thế lực nhà Trần.

- Năm 1224, Lý Huệ Tông xuất gia đi tu, truyền ngôi Lý Chiêu Hoàng.

- Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh.

- Sự chuyển giao quyền lực êm thấm giữa hai triều đại bằng hôn nhân chính thức kết thúc 216 năm tồn tại nhà Lý. Nhà Trần thành lập

2. Tình hình chính trị

a. Tổ chính bộ máy chính quyền

- Ở Trung ương:

+ Đứng đầu là Vua, thực hiện theo chế độ Thái Thượng Hoàng.

+ Dưới vua là có quan đại thần, quan văn, võ đều do người trong hoàng tộc nắm giữ;

+ Qúy tộc và quan lại được ban Thái ấp, cấp bổng lộc.

+ Hệ thống chính quyền các cấp được tổ chức quy củ, hoàn thiện hơn thời Lý.

- Ở địa phương: cả nước chia 12 lộ, phủ. Đơn vị hành chính ở địa phương là xã.

b. Pháp luật

- Pháp luật thời Trần đề cao sự nghiêm minh, không phân biệt quan hay dân.

- Ban hành bộ luật mới: “Quốc triều hình luật”.

c. Quân đội

- Quân ở triều đình, quân ở các lộ, phủ, quân biên ải, dân binh. Tướng giỏi cầm quân trấn vùng biên ải.

- Quân đội được xây dựng và phát triển theo chủ trương: binh lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông. Thực hiện chính sách ” ngụ binh ư nông”.

3. Tình hình kinh tế

- Nông nghiệp:

+ Thực hiện nhiều chính sách phục hồi và phát triển nông nghiệp.

+ Khuyến khích khai khẩn đất hoang, mở rộng diện tích canh tác, đào sông ngòi, đắp đê phòng lụt, ...

+ Đặt các chức quan chuyên lo về nông nghiệp, thủy lợi.

+ Ngoài trồng lúa thì còn trồng nhiều loại cây khác: cây ăn quả, khoai, đậu kê,...

- Thủ công nghiệp:

+ Thủ công nghiệp phát triển xuất hiện các làng nghề thủ công truyền thống chuyên nghiệp.

+ Thăng Long là trung tâm sản xuất và buôn bán lớn nhất nước ta.

+ Có đến 61 phường sản xuất với các ngành nghề tiêu biểu: làm gốm, dệt, đúc đồng, đúc đồng,...

- Thương nghiệp:

+ Thương nghiệp phát triển mạnh mẽ. Tiền được sử dụng rộng rãi, buôn bán phát triển.

+ Thuyền buôn ngoại quốc thường xuyên đến buôn bán ở các cảng như Vân Đồn, Hội Thống, Hội Triều,..

+ Gốm sứ trở thành mặt hàng xuất khẩu quan trọng của Đại Việt.

4. Tình hình xã hội

- Xã hội thời Trần tiếp tục phân hóa.

+ Tầng lớp quý tộc, quan lại hưởng nhiều đặc quyền, làm chủ điền trang, thái ấp.

+ Địa chủ xuất hiện ngày càng nhiều do sự phát triển ruộng đất tư nhân.

+ Nông dân là lực lượng đông đảo nhất. Ngoài ra còn có thợ thủ công, thương nhân.

+ Nô tì là tầng lớp thấp kém trong xã hội. Phục vụ trong các gia đình, quý tộc, quan lại.

5. Tình hình văn hóa

a. Tư tưởng, tôn giáo

- Tín ngưỡng cổ truyền phổ biến trong nhân dân như: Thờ cúng tổ tiên, các anh hùng có công.

- Thời Trần, Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo được coi trọng.

- Tầng lớp Nho sĩ đậu các kì thi được triều đình trọng dụng.

- Phật giáo dân tộc ngày càng phát triển với sự ra đời của Thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử do Trần Nhân Tông sáng lập.

- Chùa Vĩnh Nghiêm trở thành trung tâm đào tạo tăng đồ Phật giáo lớn nhất thời Trần.

b. Giáo dục, khoa học - kĩ thuật

- Giáo dục:

+ Năm 1253, Quốc Tử Giám được mở rộng.

+ Trường tư cũng được mở rộng ở nhiều làng xã.

+ Thời Trần định lệ thi Thái học sinh, chọn Tam khôi (Trạng nguyên, Bãng nhãn, Thám hoa) trong kì thi Đình.

- Khoa học - kĩ thuật:

+ Về sử học: Đại Việt sử ký của Lê Văn Hưu - bộ quốc sử đầu tiên của Đại Việt. Ngoài ra còn có các bộ sử như: Việt sử lược (khuyết danh), Việt sử cương mục (Hồ Tông Thốc).

+ Về quân sự: nổi tiếng có Binh thư yếu lược của Trần Quốc Tuấn

+ Về y học: Có Thiền sư Tuệ Tĩnh - ông Tổ ngành thuốc Nam là người đầu tiên xây dựng nền y học truyền thống người việt.

+ Thiên văn học: Đặng Lộ, Trần Nguyên Đán

c. Văn học và nghệ thuật

- Văn học: phát triển rực rỡ. Một số tác phẩm tiêu biểu: Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn), Phò giá về kinh (Trần Quang Khải), Phú sông Bạch Đằng (Trương Hán Siêu)...

- Nghệ thuật:

+ Nhiều công trình kiến trúc có giá trị: Tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, chùa Thái Lạc,…

+ Ngoài ra các tác phẩm điêu khắc đá như: tượng hổ ở lăng Trần Thủ Độ, chạm khắc gỗ trên cách cửa ở chùa Phổ Minh,…

+ Thời Trần hát chèo, múa rối nước phổ biến từ đình làng cho đến cung đình. Nhiều nhạc cụ như trống đồng, sáo tiêu, đàn cầm khá phổ biến.