Bài 11: Khởi nghĩa Lam Sơn và Triều Hậu Lê

1. Một số nét chính về khởi nghĩa Lam Sơn

- Năm 1418, Lê Lợi đã tập hợp được nhiều người yêu nước, cùng Nguyễn Trãi phất cờ khởi nghĩa Lam Sơn ở vùng núi Lam Sơn (Thanh Hóa). Suốt 10 năm gian khổ, nghĩa quân Lam Sơn đã vượt qua nhiều khó khăn, thử thách và giành thắng lợi. Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, lập ra Triều Hậu Lê. Vua đã nắm quyền tuyệt đối, trực tiếp chỉ huy quân đội.

 + Bối cảnh lịch sử: Sau khi nhà Hồ thất bại và nước Đại Việt rơi vào ách đô hộ của nhà Minh (Trung Quốc) từ năm 1407, nhân dân ta lại phải chịu đựng chính sách cai trị hà khắc và bóc lột tàn bạo của quân Minh. Tinh thần dân tộc bị đàn áp, văn hóa truyền thống bị hủy hoại. Trong bối cảnh đó, phong trào đấu tranh chống Minh đã nổ ra ở nhiều nơi, nhưng lớn mạnh và thành công nhất là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

+ Lãnh tụ Lê Lợi và Nguyễn Trãi:

   - Lê Lợi: Là một hào trưởng có uy tín ở Lam Sơn (Thanh Hóa). Ông đã tập hợp những người yêu nước và tài năng như Nguyễn Trãi, Nguyễn Chích, Lê Lai... để lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

   - Nguyễn Trãi: Là một nhà quân sự, chính trị, ngoại giao và văn hóa kiệt xuất. Ông là người đã phò tá Lê Lợi từ những ngày đầu, góp công lớn vào việc hoạch định đường lối, chiến lược cho cuộc khởi nghĩa. Bộ "Bình Ngô đại cáo" của ông là áng thiên cổ hùng văn, tổng kết thắng lợi kháng chiến và tuyên bố nền độc lập của Đại Việt.

+ Diễn biến chính:

   - Giai đoạn đầu gian khổ (1418-1423): Khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ vào năm 1418 tại vùng núi Lam Sơn, Thanh Hóa. Giai đoạn này, nghĩa quân gặp rất nhiều khó khăn, thiếu thốn, nhiều lần phải rút vào rừng sâu để bảo toàn lực lượng.

   - Chuyển sang giai đoạn phản công (1424-1426): Sau những thất bại ban đầu, nghĩa quân Lam Sơn chuyển hướng chiến lược, tấn công vào các vùng đất quan trọng ở phía Nam như Nghệ An, Diễn Châu, sau đó tiến ra Bắc.

   - Giai đoạn tổng tiến công (1427-1428): Nghĩa quân liên tục giành thắng lợi lớn, đặc biệt là các trận chiến quyết định tại Tốt Động - Chúc Động và Chi Lăng - Xương Giang.

+ Chiến thắng Chi Lăng - Xương Giang (năm 1427): Đây là trận quyết chiến chiến lược, nơi quân dân Lam Sơn dưới sự chỉ huy của Lê Lợi và Nguyễn Trãi đã tiêu diệt viện binh nhà Minh do Liễu Thăng và Mộc Thạnh chỉ huy. Quân Minh bị đánh tan tác, buộc phải xin hàng và rút về nước.

+ Kết quả: Sau 10 năm chiến đấu gian khổ, khởi nghĩa Lam Sơn giành thắng lợi hoàn toàn vào năm 1428. Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế, lập ra Triều Hậu Lê, đóng đô ở Đông Quan (Thăng Long), mở ra một thời kì độc lập, tự chủ mới của Đại Việt.

2. Những nét chính về lịch sử Việt Nam Triều Hậu Lê

- Triều Hậu Lê chú trọng thực hiện các chính sách phát triển kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân. Văn hóa, giáo dục đạt nhiều thành tựu đáng kể: dựng lại Quốc Tử Giám; mở thêm trường thi; khoa thi nhiều nghiên cứu phẩm nổi bật như Bình Ngô đại cáo (Nguyễn Trãi), Đại Việt sử ký toàn thư (Ngô Sĩ Liên) và các sử thần Triều Hậu Lê. Đại thành toán pháp (Lương Thế Vinh)...

- Tổ chức nhà nước: Triều Hậu Lê được xây dựng trên cơ sở một nhà nước quân chủ chuyên chế tập trung cao độ. Vua nắm mọi quyền hành. Bộ máy hành chính được tổ chức chặt chẽ từ trung ương đến địa phương.

- Kinh tế: Các vua Lê rất quan tâm đến việc phát triển nông nghiệp, ban hành chính sách "ngụ binh ư nông" (cho lính về làm ruộng khi không có chiến tranh), khuyến khích khai hoang, đắp đê, đào kênh mương. Thủ công nghiệp và thương nghiệp cũng được chú trọng.

- Văn hóa - Giáo dục:

+ Phát triển giáo dục: Triều Hậu Lê rất chú trọng giáo dục, coi trọng Nho giáo. Quốc Tử Giám được dựng lại và trở thành trung tâm đào tạo nhân tài. Các khoa thi được tổ chức thường xuyên, tuyển chọn được nhiều nhân tài cho đất nước.

+ Thành tựu văn hóa tiêu biểu:

   - Văn học, sử học: Nổi bật là Nguyễn Trãi với "Bình Ngô đại cáo", "Ức Trai thi tập"...; Ngô Sĩ Liên với bộ sử "Đại Việt sử ký toàn thư" (ghi chép lịch sử từ thời Hồng Bàng đến đầu nhà Lê).

   - Khoa học kỹ thuật: Tiêu biểu là Lương Thế Vinh với bộ sách toán học "Đại thành toán pháp".