Bài 1: Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ
Nội dung lý thuyết
I. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ
1. Vị trí địa lý
- Vị trí trên bản đồ: Nằm ở phía đông nam châu Á, trên bán đảo Đông Dương.
- Các nước láng giềng: Tiếp giáp với Trung Quốc, Lào và Campuchia trên đất liền; tiếp giáp với Biển Đông.
- Vĩ độ và kinh độ: Nằm trong khoảng vĩ độ 8°34′B đến 23°23′B và kinh độ 102°09'Đ đến 109°28′Đ.
- Vùng biển: Kéo dài từ khoảng vĩ độ 6°50′B và kinh độ 101°Đ đến khoảng kinh độ 117°20′Đ.
- Múi giờ: Phần lớn lãnh thổ nằm trong múi giờ số 7.
(*) Ýnghĩa của vị trí địa lý:
- Vị trí thuận lợi: Nằm ở vị trí trung tâm của khu vực Đông Nam Á, có các tuyến đường giao thông quan trọng.
- Ảnh hưởng khí hậu: Nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến bán cầu Bắc, chịu ảnh hưởng của gió mùa châu Á và Tín phong.
- Đa dạng sinh học: Gần nơi giao nhau của các vành đai sinh khoáng lớn, là đường di cư của nhiều loài sinh vật.
- Thiên tai: Nằm trong khu vực có nhiều thiên tai như bão, lũ, hạn hán.
2. Phạm vi lãnh thổ
- Tính thống nhất và toàn vẹn: Lãnh thổ Việt Nam là một khối liên kết, không bị chia cắt.
- Có ba bộ phận chính:
+ Vùng đất: Bao gồm đất liền và các đảo, có diện tích khoảng 331 nghìn km², có đường biên giới trên đất liền giáp với Trung Quốc, Lào và Campuchia.
+ Vùng biển: Bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa, có diện tích khoảng 1 triệu km², Hoàng Sa và Trường Sa là hai quần đảo lớn, có vị trí địa lý quan trọng.
+ Vùng trời: Là khoảng không gian bao trùm lên trên lãnh thổ, bao gồm cả đất liền và các đảo.
(*) Ý nghĩa của phạm vi lãnh thổ:
- Quyền chủ quyền: Phạm vi lãnh thổ xác định rõ quyền chủ quyền của Việt Nam đối với đất đai, biển đảo và không gian trên lãnh thổ.
- Cơ sở pháp lý: Phạm vi lãnh thổ là cơ sở pháp lý để Việt Nam bảo vệ chủ quyền quốc gia, quản lý tài nguyên và phát triển kinh tế - xã hội.
- Quan hệ quốc tế: Phạm vi lãnh thổ có liên quan đến các vấn đề quốc tế như tranh chấp biên giới, khai thác tài nguyên biển, bảo vệ môi trường.
II. ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ AN NINH QUỐC PHÒNG
- Ví trị địa lí, phạm vi lãnh thổ là một trong các nhân tố quy định đặc điểm tự nhiên Việt Nam và có ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng của đất nước.
1. Ảnh hưởng đến tự nhiên
- Khí hậu:
+ Nhiệt đới gió mùa: Tính chất nhiệt đới gió mùa với hai mùa rõ rệt (mưa và khô) đã hình thành nên các hệ sinh thái đa dạng, từ rừng ngập mặn đến rừng rụng lá.
+ Phân hóa đa dạng: Sự phân hóa khí hậu theo mùa và theo vùng địa lý đã tạo ra sự đa dạng về các loại cây trồng, vật nuôi và các hoạt động sản xuất.
- Địa hình:
+ Đa dạng địa hình: Việt Nam có địa hình đa dạng với núi cao, đồng bằng, cao nguyên, bờ biển... điều này tạo ra sự đa dạng về đất đai, khoáng sản và các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác.
+ Ảnh hưởng đến giao thông: Địa hình phức tạp gây khó khăn cho việc xây dựng và phát triển hệ thống giao thông.
- Thủy văn:
+ Mạng lưới sông ngòi dày đặc: Hệ thống sông ngòi dày đặc cung cấp nguồn nước tưới tiêu cho nông nghiệp và thủy điện.
+ Lũ lụt và hạn hán: Mùa mưa thường gây ra lũ lụt, trong khi mùa khô lại gây ra hạn hán, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.
2. Ảnh hưởng đến kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng
- Kinh tế:
+ Giao thông vận tải: Vị trí địa lý thuận lợi đã tạo điều kiện để Việt Nam phát triển mạng lưới giao thông vận tải, kết nối với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Các cảng biển, sân bay quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc xuất nhập khẩu hàng hóa, thúc đẩy phát triển kinh tế.
+ Thương mại: Vị trí địa lý thuận lợi đã tạo điều kiện để Việt Nam tham gia vào các hiệp định thương mại tự do, mở rộng thị trường xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài.
+ Du lịch: Thiên nhiên đa dạng, văn hóa đặc sắc cùng với vị trí địa lý thuận lợi đã tạo điều kiện phát triển du lịch, mang lại nguồn thu ngoại tệ quan trọng.
- Xã hội:
+ Giao lưu văn hóa: Vị trí địa lý thuận lợi đã tạo điều kiện cho việc giao lưu văn hóa với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới, góp phần làm giàu bản sắc văn hóa dân tộc.
+ Phát triển đô thị: Các thành phố lớn thường tập trung ở những vị trí có điều kiện giao thông thuận lợi, tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.
- An ninh quốc phòng:
+ Bảo vệ chủ quyền: Vị trí địa lý đặc biệt quan trọng, biển Đông rộng lớn, giàu tài nguyên đã đặt ra yêu cầu bảo vệ chủ quyền biển đảo, đối mặt với những thách thức an ninh phi truyền thống.
+ Phát triển kinh tế - xã hội: Phát triển kinh tế - xã hội là một trong những biện pháp quan trọng để bảo vệ chủ quyền biển đảo, nâng cao đời sống nhân dân vùng biên giới, hải đảo.