Người xưa nói " thi trung hữu họa", em cảm nhận điều đó như thế nào qua đoạn thơ sau:
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh tăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu nghững chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt
Để ta chiếm lấy riêng phần bị mất?
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
“Thi trung hữu họa” Các cụ xưa đã nói như thế. Thế Lữ bằng chất liệu ngôn ngữ đã vẽ nên bộ tranh tứ bình về “Chúa sơn lâm” khá hoàn hảo trong bài thơ “Nhớ rừng” của mình.
Bức tranh một vẽ chân dung tâm hồn hổ vào một đêm trăng đầy mơ mộng :
“Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan”
Cảnh có màu vàng óng ả của trăng, màu xanh trong vắt của nước suối đại ngàn, màu trắng đen mờ ảo của cỏ cây hoa lá. Hổ ta đang đứng trên bờ, say sưa ngắm nhìn cảnh vật đẹp đến say lòng ấy. Ta có cảm giác hổ say mồi thì ít mà say đắm vẻ đẹp huyền ảo của đêm trăng thì nhiều. Vũ trụ có trăng, lúc khuyết, lúc tròn, lúc lên, lúc lặn để rồi hổ ta không biết bao lần ngây ngẩt trước ánh trăng vàng tung tóe. Nhớ làm sao những đêm vàng đấy mộng mơ ấy! Và giờ đây nó càng quý vô ngần vì nó là đêm của tự do và ảo mộng.
Bức tranh hai, Thế Lữ cho chúa tể rừng xanh đối diện với sự gào thét của thiên nhiên hùng vĩ vào những ngày mưa:
“Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới”
Mưa rừng không phải là “mưa bay như khói qua chiều”, không phải là “mưa giăng mắc cữi”, càng không phải là “mưa đổ bụi êm êm trên bến vắng” mà mịt mù, dữ dội rung chuyển cả núi rừng. Thế Lữ thật tài tình khi biết lấy sự gào thét dữ dội của thiên nhiên, sự ngã nghiêng của cây cối, cảnh tuôn rơi ồn ào của ngày mưa làm phông nền cho một hổ ta điềm nhiên lặng ngắm giang sơn đổi mới của mình. Quả là bức tranh của một nghệ sĩ kỳ tài.
Còn đây là một cảnh khác, tươi sáng, tưng bừng của buổi bình minh.Chúa tể rừng xanh lúc nầy đang ngon giấc:
“Đâu những bình minh cây xanh nắng gội
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng”
Một buổi bình minh tinh khôi rạng rỡ, chim chóc reo ca, cây cối gọi mời, mọi vật đã thức giấc đón bình minh lên. Riêng hổ ta lại ngủ, một giấc ngủ lạ đời : giấc ngủ “tưng bừng”. Hổ có giấc ngủ riêng của hổ, cảnh vật xung quanh có ồn ào, sôi động bao nhiêu càng làm cho giấc ngủ hổ thêm say, giấc mơ hổ thêm đẹp. Chỉ bằng vài nét chấm phá má cảnh có âm thanh, có màu sắc, đường nét hài hòa, sống động.
Bức tranh cuối cùng tuyệt đẹp, đẹp một cách lộng lẫy và bi tráng:
“Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt”
Bức tranh nầy khác hẳn với ba bức tranh trên, từ màu sắc, đường nét, đến ánh sáng. Màu vàng óng ả của trăng, màu đen mờ ảo của những trận mưa rừng, cả màu hồng tươi của nắng mới đều không còn nữa thay vào đó là màu đỏ rực của máu và của ánh mặt trời sắp tắt. Hổ ta lúc nầy cũng không còn say sưa, mơ mộng như đêm nào, ngày nào mà đã hiện nguyên hình là một mãnh thú. Bên hổ, dưới chân hổ là cảnh “lênh láng máu” của những con thú yếu hèn. Ngoài xa, trên bầu trời cao rộng mênh mông ấy mặt trời cũng chỉ là một mảnh. Ta có cảm giác mặt trời cũng bé đi qua cái nhìn của hổ. Trong bức tranh, mọi vật hình như nhỏ hơn, chìm hẳn chỉ có hổ ta đứng đấy uy nghi, chễm chệ với tư thế là chúa tể của muôn loài. Chúa sơn lâm đẹp thật, một vẻ đẹp dữ dằn ghê gớm của một mãnh thú đang say mồi.
Quả là một bộ tranh tứ bình hoàn hảo, với sự phối cảnh hài hòa, bố cục mỹ cảm, đường nét thanh tao, gam màu chuẩn xác. Thế Lữ đã để lại bộ tranh hổ bằng ngôn ngữ có một không hai trong lịch sử văn học.
Nhắc đến Thế Lữ là người ta nhớ đến Nhớ Rừng ,một bài thơ đầy ý nghĩa. Nhớ rừng gợi tả lên nỗi u uất chán nản của một con hổ bị sa cơ ,phải ngang bày với lũ gấu “ dở hơi”. Lời nói ,nỗi nhớ của con hổ hay chính là của nhà thơ Thế Lữ. Bao trùm cả bài thơ là cả một nỗi nhớ lớn nhưng đoạn thơ thể hiện nỗi nhớ rõ nhất là đoạn:
“Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới
Đâu những bình minh cây xanh nắng gọi
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt
Than ôi thời oanh liệt nay còn đâu.”
Nhớ rừng được in trong tập mấy vần thơ ,bài thơ mang nhiều hàm ý ,hình ảnh tráng lệ ,nhịp điệu du dương hào hùng. Nhà thơ mượn lời con hổ để nói về chính mình ,những hình ảnh sự việc đều là những gì mà nó đã trải qua. Nhưng hiện tại phũ phàng khi ngày tháng với nó bây giờ chỉ là “ gặm một nỗi căm hờn trong cũi sắt – Ta nằm dài trông ngày tháng dần trôi” và chịu “ ngang bầy với bọn gấu dở hơi”. Cuộc sống ấy càng làm cho nó nhớ đến nhà ,đến nơi nó từng là duy nhất và tất cả mà không một loài vật nào là không sợ nó. Đoạn thơ này miêu tả cuộc sống của con hổ khi chưa bị sa cơ.
Hai câu thơ đầu thể hiện nỗi nhớ khôn nguôi của con hổ về đêm trăng sau khi nó đã ăn uống no nê:
“Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan”
Hình ảnh tuyệt đẹp với bờ suối và ánh trăng vàng huyền ảo lấp lánh trên suối. Hai từ “ nào đâu” thể hiện sự nuối tiếc hay cũng chính là nỗ nhớ da diết về quê hương của hổ. “ đêm vàng” gợi lên một hình ảnh tráng lệ mà nên thơ bình yên đến kì lạ. Hóa ra vị chúa sơn lâm của ta cũng có những phút giây êm đềm như thế. Đêm vàng kia là vàng của ánh trăng hay là những đêm huy hoàng của hổ. Trong khung cảnh tráng lệ đẹp đẽ ấy hổ đang trong tình trạng “ say mồi”. Hình ảnh “ đứng uống ánh trăng tan” thật đẹp. Ánh trăng kia chiếu trên dòng suối lơ đễnh mà mơ màng ,giữa không gian u mịch của rừng già nó hiện lên lung linh huyền ảo. Vị chúa sơn lâm say mồi đã uống tan ánh trăng trên dòng suối. Phải chăng ánh trăng quá đẹp và quá quen thuộc khiến cho con hổ không thoi nhớ đến.
Tiếp đến hai câu thơ sau là nỗi nhớ của hổ về nhừng ngày mưa trên khắp rừng già sâu thẳm:
“Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới”
Hết những đêm vàng thì đến những ngày mưa. Từ “ đâu” lại một lần nữa được cất lên thể hiện nỗi nhớ cào xé của con hổ. Qua những hình ảnh đẹp nay ta tưởng như trong làn mưa xối xả ấy vị chua sơn lâm của ta đang đứng lặng im nhìn giang sơn của mình. Đó phải chăng cũng là mọt hình ảnh đẹp trong đoạn thơ hay cũng chính là nỗi nhớ của con hổ? Mưa đến mang lại màu xanh cho cay rừng của chúa sơn lâm ,tiếng mưa réo rắt vui tươi và mạnh mẽ như tiếng gầm mưng vui của hổ.
Thực tại u uất chán nản khiến nó nhớ về bình minh sau một giấc ngủ dài:
“Đâu những bình minh cây xanh nắng gọi
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng”
nắng bình minh len qua từng kẽ lá của cây làm cho cây xanh đẹp hẳn lên. Cái ánh nắng bình minh nhẹ nhàng ấm áp đó đã đánh thức vị chúa sơn lâm dậy sau giấc ngủ dài. Không những thế ánh nắng ấm áp ấy làm cho nó thức dậy với cảm giác vui vẻ hơn. Ánh sáng chưa đủ còn cả âm thanh nữa ,đó là tiếng của những chú chim nhỏ hót đón chào bình minh lên. Cũng vì thế cho nên giấc ngủ của con hổ khi thức dậy trở nên tưng bừng biết bao nhiêu.
Đêm vàng trôi qua ,ngày mưa kéo đến rồi bình minh nắng gọi và đến hoàng hôn rực màu máu:
“Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt”
Hai câu thơ như kể về một cuộc đi săn kết thúc ,hổ đi tìm nguồn thức ăn cho mình vào mỗi buổi chiều. Đó là những chuyến đi săn đầy vất vả ,máu lênh láng là thành quả mà nó đạt được cũng như thể hiện sức mạnh mà nó có. Câu thơ “ Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt” thật đẹp nó gợi lên hình ảnh sau buổi chiều đi săn của hổ ,nó đợi mặt trời đỏ gắt kia lặn xuống để trở về với tổ ấm của nó.
Điệp từ đâu qua các câu thơ được điệp đi điệp lại như thể hiện nỗi nhớ của hổ. Nỗi nhớ càng da diết bao nhiêu nó càng chán ghét hiện thực giả dối bấy nhiêu. Và đặc biệt là nó thấy tự hào về cảnh non nước hùng vĩ của rừng già cua nó. Đối với nó mà nói dù nơi nó đang ở có sử sang trang hoàng đến đâu hì cũng không thể sánh kịp rừng già của nó. Tất cả những nỗi nhớ ấy được con hổ cất lên thành một tiếng gầm gào than thở:
“Than ôi thời oanh liệt nay còn đâu”.
Tiếng than thở ấy như vọng về rừng già sau thẳm của nó ,tiếng than hay tiếng gọi của hổ về quê hương nơi ở của mình.
Như vậy có thể thấy đoạn trích đã thể hiện được hết cuộc sống hằng ngày và nỗi nhớ da diết của hổ. Sự uất hận ,chán ghét thực tại giả tạo làm cho nó càng thêm nhớ về nơi ở của nó. Nó khinh những cái nhân tạo quanh nó ,tuy bị sa cơ nhưng nó vẫn luôn hướng về cội nguồn nơi ở của nó. Đoạn thơ kết thúc bằng một tiếng thở dài ngao ngán vọng vào không gian.
