Một điều không thể phủ nhận, ngày nay đời sống của các tầng lớp nhân dân đang được nâng cao, đi cùng với nó là sự nâng lên của trình độ tri thức, nhận thức nói chung và nhận thức pháp luật nói riêng. Nhân dân ngày càng quan tâm hơn đến pháp luật, ý thức chấp hành, thực hiện pháp luật có những tiến bộ rõ rệt. Họ đã tiếp thu khá nhiệt tình, tích cực sự tuyên truyền pháp luật từ phía các cơ quan, ban ngành cũng như hưởng ứng nhiệt tình các cuộc vận động pháp luật. Vì vậy, nhân dân đã nhận thức sâu sắc hơn hành vi của mình để có thể thực hiện tốt hơn những quy định của pháp luật.
Tuy vậy, bên cạnh đó ý thức pháp luật trong nhân dân vẫn còn nhiều hạn chế. Một bộ phận không nhỏ nhân dân trình độ nhận thức pháp luật kém. Kiến thức pháp luật của nhân dân, đặc biệt những vùng nông thôn, miền núi còn rất thấp. Rất nhiều người tham gia pháp luật mà không biết những quy định của pháp luật mặc dù nó rất gần gũi, phổ biến trong cuộc sống. Ví dụ hiện nay, trên địa bàn cả nước, số lượng phương tiện giao thông đang tăng nhanh, số người tham gia giao thông đường bộ rất nhiều, nhưng điều đáng buồn là rất nhiều trong số đó không biết luật giao thông đường bộ quy định bao nhiêu tuổi được phép điều khiển xe máy, khi tham gia giao thông bằng xe máy phải cần những giấy tờ gì… Nhiều người vi phạm pháp luật mà không nhận thức được hành vi của mình. Tôi đã từng đọc một bài báo và tác giả đã kể trong một lần tuyên truyền pháp luật ở xã Tân Mỹ, huyện Chiêm Hoá, tỉnh Tuyên Quang (một xã miền núi của tỉnh) khi được hỏi: “Cứ về ở với nhau có con là thành gia đình thôi”… Qua một vài ví dụ đơn giản như thế cho thấy rằng nhận thực pháp luật của người dân ở nước ta hiện nay là điều đáng lo ngại.
Điều đáng cảnh báo là số người vi phạm pháp luật ở nước ta ngày càng tăng. Các hành vi vi phạm pháp luật của nhân dân đa dạng: Hình sự, dân sự, hành chính… với các mức độ nặng nhẹ khác nhau, như các vụ tranh chấp đất đai, kiện tụng, buôn lậu, trốn thuế, giết người… Đặc biệt, hàng ngày, hàng giờ xung quanh chúng ta là các vụ vi phạm luật giao thông. Về hình sự xảy ra nhiều vụ phạm tội, có những vụ rất thương tâm và đau lòng. Có người sẵn sàng giết người chỉ vì cần tiền hút trích, ăn chơi hay để trả thù. Hiện nay, ở nước ta một bộ phận thanh thiếu niên trình độ văn hoá nói chung, trình độ nhận thức pháp luật cũng như ý thức pháp luật rất thấp. Số vụ vi phạm pháp luật ở tuổi vị thành niên ngày càng tăng và phức tạp hơn… Ở nhiều địa bàn trên cả nước hiện tượng thanh thiếu niên bỏ học, bỏ nhà đi lang thang, ăn chơi sa đoạ dẫn đến phạm pháp với các hành vi: Nghiện ngập, giết người, cướp của, trộm cắp… trở thành nỗi lo ngại cho gia đình và xã hội. Tất cả những điều đó đã và đang giáng một tiếng chuông cảnh báo về tình trạng vi phạm pháp luật hiện nay ở nước ta. Những vi phạm đó phải chăng xuất phát rất nhiều từ vấn đề ý thức pháp luật của quần chúng.
Những hạn chế về ý thức pháp luật của nhân dân xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Trước hết đó là do trình độ dân trí của một bộ phận nhân dân còn hạn chế nhất là ở những vùng nông thôn miền núi, vì vậy nên trình độ nhận thức pháp luật của nhân dân kém. Công tác tuyên truyền pháp luật trong quần chúng chưa toàn diện, chưa sâu rộng và chưa hiệu quả. Những hành vi vi phạm pháp luật của người dân có thể do không nhận thức được hành động của mình, có thể nhận thức được nhưng vẫn cố tình vi phạm vì mục đích cá nhân. Ngoài ra còn nhiều nguyên nhân khác như những ảnh hưởng tiêu cực của nền kinh tế thị trường, sự tác động của tư tưởng, tâm lý xã hội tiêu cực, lạc hậu…
