Giai đoạn cuối thế kỉ XIX, tình hình Việt Nam vô cùng rối ren. Đất nước mất độc lập nên yêu cầu số một của người dân Việt Nam lúc bấy giờ là đánh đuổi được thực dân Pháp, giành độc lập tự do. Mọi phong trào đấu tranh đều nhằm để giải quyết yêu cầu này của người dân.
Trong giai đoạn này đã xuất hiện phong trào Cần Vương – một phong trào do Tôn Thất Thuyết và vua Hàm Nghi đứng lên. Có thể nói ý nghĩa phong trào cần vương là vô cùng to lớn, nó đã tác động sâu sắc đến lịch sử Việt Nam giai đoạn cuối thế kỉ XIX. Tuy rằng thất bại song nó cũng đã mang lại nhiều bài học kinh nghiệm sâu sắc vô cùng quý báu cho những cuộc khởi nghĩa về sau.
Diễn biến :
Giai đoạn từ năm 1885 đến năm 1888, phong trào Cần Vương diễn ra ở hầu hết khắp các địa phương trên cả nước, trải dài từ Khánh Hòa đến Hà Giang. Hai người lãnh đạo chính của phong trào Cần Vương lúc bấy giờ là Tôn Thất Thuyết và vua Hàm Nghi. Phong trào Cần Vương trong giai đoạn này gặp nhiều khó khăn. Tôn Thất Thuyết đã sang Trung Quốc cầu viện và để vua Hàm Nghi lại song không đạt được kết quả khả quan. Năm 1888, Trương Quang Ngọc chỉ điểm cho Pháp bắt vua Hàm Nghi, Pháp không dụ dỗ được nên đã đày vua Hàm Nghi sang châu Phi. Đây là diễn biến phong trào cần vương trong giai đoạn đầu tiên.
Giai đoạn thứ hai bắt đầu từ năm 1888 đến năm 1896: Tuy không còn Tôn Thất Thuyết và vua Hàm Nghi lãnh đạo nhưng phong trào vẫn diễn ra sôi nổi.. Các nghĩa quân thường dựa vào địa thế hiểm trở để xây dựng căn cứ chiến đấu, vẫn mang nặng tư tưởng xây dựng căn cứ, chờ địch, cố thủ, thiếu sự linh hoạt. Tuy vậy, điểm mạnh là các cuộc đấu tranh quy tụ thành những cuộc khởi nghĩa to lớn, gây cho Pháp nhiều khó khăn, tổn thất. Đây là một trong những ý nghĩa phong trào cần vương mang lại cho cuộc đấu tranh trước Pháp của dân tộc ta.
Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương giai đoạn này gồm có khởi nghĩa Ba Đình do Phạm Bành và Đinh Công Tráng làm lãnh đạo chủ chốt. Địa bàn hoạt động là huyện Nga Sơn (Thanh Hóa), bắt đầu vào năm 1866 và kết thúc năm 1887. Khởi nghĩa Bãi Sậy bắt đầu vào năm 1883 và kết thúc năm 1892 do Nguyễn Thiện Thuật và Đốc Tít lãnh đạo. Địa bàn hoạt động của khởi nghĩa Bãi Sậy là Hưng Yên. Cả 2 cuộc kháng chiến này đều có chung một kết cục là thất bại.
