Nội dung lý thuyết
- Trong bài viết, tác giả đã lựa chọn hai bài thơ là Thu vịnh (Nguyễn Khuyến) và Đây mùa thu tới (Xuân Diệu), cơ sở lựa chọn là hai bài thơ nổi tiếng cùng viết về mùa thu xứ Bắc của Việt Nam nhưng ra đời vào những thời đại khác nhau.
- Bài viết so sánh đánh giá bài thơ theo trình tự sau:
(1) Giới thiệu hai bài thơ và định hướng so sánh
+ Hai bài thơ: Thu Vịnh (Nguyễn Khuyến) và Đây mùa thu tới (Xuân Diệu).
+ Định hướng: So sánh bức tranh thiên nhiên mùa thu ở hai bài thơ từ đó so sánh tâm trạng của hai nhà thơ.
(2) Phân tích điểm tương đồng của hai bài thơ.
Gặp gỡ ở điểm là đều viết về cảnh thu, tình thu đẹp nhưng buồn.
(3) Giới thiệu nét riêng và chỉ ra yếu tố tạo nên sự khác biệt của đối tượng so sánh
Nét riêng biệt là do sự khác biệt thế hệ của hai nhà thơ nên có những quan điểm thẩm mĩ khác nhau.
(4) Phân tích nét riêng trong cảnh và tình của bài Thu vịnh.
Đây là bức tranh thu ở làng quê Việt Nam, dân dã và yên bình. Tâm tư nhà thơ bộn bề với nỗi lo lắng về vận nước nhà.
(5) Phân tích nét riêng của bài Đây mùa thu tới trong sự đối sánh với bài Thu Vịnh.
Nỗi buồn trong thơ Xuân Diệu là nỗi buồn đầy trực cảm→mùa thu đến và đi gợi cho Xuân Diệu nỗi lắng lo về sự chảy trôi của thời gian chứ không ngưng đọng cảnh như Nguyễn Khuyến.
(6) Khẳng định vị trí, giá trị và sức hấp dẫn của hai bài thơ.
Một bài thơ mang đậm màu sắc cổ điển với phong vị ẩn dật, một bài thơ mang đậm nét hiện đại với cái tôi cá nhân mới mẻ.
(7) Nêu ý kiến khẳng định về kết quả và ý nghĩa của việc so sánh.
Cả hai tâm hồn đều yêu tha thiết mùa thu và đều muốn hướng về tình yêu quê hương xứ sở.
- Với cách triển khai như trên người viết đã phân tích, đánh giá được sự gặp gỡ, tiếp nối của thơ ca về vẻ đẹp của mùa thu đất nước cùng những giá trị, những nét đặc sắc riêng của mỗi bài thơ.
- Bài viết là một phương án triển khai nội dung so sánh, đánh giá. Học sinh có thể điều chỉnh bổ sung theo ý kiến cá nhân. Chẳng hạn: Khi so sánh điểm giống nhau có thể lí giải thêm để thấy sự gặp gỡ của các thi nhân trong việc bộc lộ tình yêu với thiên nhiên đất nước, hoặc có thể so sánh, đánh giá riêng về điểm tương đồng và khác biệt theo từng phương diện (cảnh thu, tình thu) của hai bài thơ…
- Mục đích so sánh, đánh giá: Đối sánh hai tác phẩm văn học, đánh giá được những giá trị đặc sắc, những đóng góp mới mẻ của từng tác giả, tác phẩm. Ngoài việc hướng đến làm rõ các giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ, thì yêu cầu của bài văn nghị luận so sánh đánh giá hai tác phẩm thơ ngoài thao tác nghị luận chung về phân tích thơ, còn đòi hỏi người viết sử dụng thao tác đối sánh (liên hệ, kết nối) để có cái nhìn tổng quan hoặc đi sâu vào từng khía cạnh cần so sánh của văn bản.
- Yêu cầu của kiểu bài:
+ Trình bày được các thông tin khái quát về hai tác phẩm thơ so sánh.
+ Làm rõ được những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai tác phẩm thơ xét trên phương diện nội dung và nghệ thuật.
+ Rút ra được những nhận xét, đánh giá cần thiết, phù hợp.
+ Nêu được ý nghĩa của việc đánh giá hai tác phẩm thông qua việc so sánh.
+ Với kiểu bài này đòi hỏi HS cần có năng lực cảm thụ sâu sắc tác phẩm văn học, có vốn kiến thức phong phú, sâu rộng, sự tinh nhạy cùng với lối tư duy tổng hợp, khái quát cao để nhận ra nét tương đồng và khác biệt của hai hay nhiều tác phẩm được so sánh.
Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn về hai bài thơ và nêu cơ sở lựa chọn để so sánh, đánh giá.
Thân bài: Có nhiều cách trình bày nội dung so sánh, đánh giá. Người viết cần linh hoạt trong việc lựa chọn cách trình bày phù hợp với hiểu biết và hứng thú của bản thân, điều này sẽ góp phần quan trọng vào thành công của bài viết. Có thể triển khai các nội dung so sánh, đánh giá theo những cách sau:
- Cách 1: Lần lượt phân tích từng bài thơ, sau đó chỉ ra điểm tương đồng, sự gặp gỡ và những điểm khác biệt, lí giải nguyên nhân của sự tương
đồng và khác biệt đó; đồng thời đánh giá về giá trị và đóng góp của mỗi bài thơ. Cách này dễ làm nhưng nhiều khi bị trùng lặp ý và mục đích so sánh không được làm nổi bật.
- Cách 2: Phân tích bài thơ thứ nhất theo các phương diện đã xác định, khi phân tích bài thơ thứ hai sẽ so sánh với bài thơ thứ nhất theo từng phuơng diện và lí giải nguyên nhân của những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai bài thơ, từ đó, đánh giá về giá trị và đóng góp của mỗi bài thơ. Cách này cũng dễ thực hiện và tránh bị trùng lặp, thể hiện được ý so sánh, nhưng mạch so sánh khi trình bày bài thơ thứ nhất dễ bị chìm.
- Cách 3: So sánh lần lượt các phương diện đã lựa chọn đối với hai bài thơ, chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt; lí giải nguyên nhân sự tương đồng và khác biệt đó; đánh giá về giá trị và đóng góp của mỗi bài thơ từ các nội dung so sánh. Cách này làm nổi bật được tính chất so sánh nhưng dễ làm mờ tính liền mạch, chỉnh thể của mỗi bài thơ, đòi hỏi nguời viết phải có khả năng tư duy tổng hợp và lập luận chặt chẽ, có sự tinh nhạy trong phát hiện vấn đề.
Kết bài: Khẳng định ý nghĩa của việc so sánh, đánh giá; nêu cảm nhận và ấn tượng của bản thân về các bài thơ.
-Trước hết, HS cần xác định những cơ sở để triển khai các nội dung so sánh, gắn với đặc trưng của thể thoại thơ (đề tài, phong cách sáng tác, bút phát nghệ thuật…). Từ cơ sở đó, xác định lựa chọn các bài thơ tiêu biểu với những điểm tương đồng, khác biệt có ý nghĩa.
- Phạm vi lựa chọn so sánh đánh giá rất mở và linh hoạt. Hai bài thơ có thể của hai tác giả hoặc cùng tác giả.
- Xác định được phương diện cần so sánh: Đối tượng cụ thể được miêu tả, thể hiện, cảm hứng, cái nhìn nghệ thuật, bút pháp…
*Gợi ý một số đề tài:
- So sánh hai tác phẩm thuộc các giai đoạn, xu hướng văn học khác nhau: Tiếng nói tri âm trong Độc Tiểu Thanh kí (Nguyễn Du) và Đàn ghi-ta của Lorca (Thanh Thảo)
- So sánh, đánh giá bút pháp và cảm hứng nghệ thuật trong các tác phẩm thơ: Cảm hứng về đất nước trong Đất nước (Nguyễn Đình Thi) và Việt Bắc (Tố Hữu)
- So sánh, đánh giá các hình tượng: Hình tượng người lính trong Đồng chí (Chính Hữu) và Tây Tiến (Quang Dũng), hình tượng người phụ nữ trong Tự tình II (Hồ Xuân Hương) và Thuyền và biển (Xuân Quỳnh)…
- So sánh đánh giá về hình thức nghệ thuật: Cách thể hiện nỗi nhớ trong Tây Tiến (Quang Dũng) và Tiếng hát con tàu (Chế Lan Viên)…
- Đề bài: So sánh, đánh giá hình tượng người lính trong bài thơ Đồng chí (Chính Hữu) và Tây Tiến (Quang Dũng)
Các bước | Nội dung | ||
Chuẩn bị viết | - Tìm kiếm các tài liệu có liên quan đến hai tác phẩm, ghi chép những thông tin cần thiết về yêu cầu của đề. - Xác định rõ mục đích so sánh của bài viết: Làm sáng tỏ hình tượng người lính trong hai tác phẩm thơ. - Xác định phương diện so sánh: Hình tượng người lính. - Bài viết có thể làm rõ sự tương đồng hoặc tập trung nói về sự khác biệt giữa hình tượng người lính trong hai tác phẩm. | ||
Tìm ý, lập dàn ý | Tìm ý | Trả lời câu hỏi: Dựa vào yêu cầu của kiểu bài, định hướng từ bài viết tham khảo và để tài đã xác định, có thể nêu các câu hỏi sau để tìm ý: - So sánh, đánh giá hai bài thơ dựa trên cơ sở nào? Việc xác định cơ sở để so sánh, đánh giá dựa trên nội dung (hiện thực đời sống, tư tưởng, tình cảm của tác giả,..) và hình thức nghệ thuật của các tác phẩm (thể loại, ngôn ngữ, kết cấu, giong điệu, hình ảnh, chi tiết, thủ pháp nghệ thuật,..). - Điểm tương đồng giữa hai tác phẩm thơ là gì? - Đâu là đểm khác biệt giữa hai bài thơ? - Yếu tố nào tạo nên những điềm tương đồng và khác biệt của hai bài thơ? Điểm tương đồng và khác biệt thường xuất phát từ những yếu tố thuộc về đặc trưng của thơ ca và phong cách nghệ thuật riêng của mỗi nhà thơ, hoặc xu hướng và bút pháp thi ca của từng giai đoạn sáng tác. - Đánh giá thế nào về giá trị của mỗi bài thơ | |
Lập dàn ý | MB | Giới thiệu ngắn gọn về hai bài thơ Tây Tiến và Đồng chí | |
TB | - HS cần xác định đúng phạm vi so sánh, đánh giá: Hình tượng người lính trong hai bài thơ. - HS lựa chọn cách triển khai đánh giá phù hợp với năng lực và trình độ của bản thân - Gợi ý so sánh: +Nguồn gốc xuất thân: chiến sĩ Tây Tiến (trong đó có tác giả) số đông là những thanh niên trí thức Hà thành, người lính trong Đồng chí là những người nông dân mặc áo lính. Các anh ra đi từ những làng quê nghèo + Vẻ đẹp: Chiến binh Tây Tiến mang vẻ đẹp khác thường. Hình tượng các anh nổi lên vừa hào hùng, dữ dội lại vừa hào hoa, mơ mộng. Người chiến sĩ dưới ngòi bút Chính Hữu mang vẻ đẹp bình dị. Các anh hiện ra với dáng vẻ: Chất phác, lam lũ: + Bút pháp miêu tả: bút pháp của Chính Hữu trong Đồng chí là bút pháp tả thực. Ông chú trọng vẻ đẹp của tình đồng chí – những người chung quân ngũ,chung lý tưởng chiến đấu. Còn Quang Dũng đã khái quát vẻ đẹp chung của người chiến sĩ Tây Tiến trên đường hành quân và hoạt động ở vùng biên giới xa xăm, nhiều hiểm trở với bút pháp lãng mạn | ||
KB | Tuy hai hình tượng người lính này mang những vẻ đẹp khác nhau nhưng làm hoàn chỉnh bức chân dung anh bộ đội Cụ Hồ trong buổi đầu tiến hành cuộc cách mạng kháng chiến chín năm chống Pháp. | ||
Viết | Sản phầm là bài viết của học sinh | ||
Kiểm tra và chỉnh sửa hoàn thiện | Đọc và kiểm tra lại các nội dung: - Đối chiếu với yêu cầu của kiểu bài và dàn ý đã lập để thực hiện những chỉnh sửa cần thiết nhằm hoàn thiện văn bản về mặt nội dung. - Rà soát, khắc phục những lỗi về chính tả, diễn đạt và trình bày để bài viết đáp ứng được những đòi hỏi về chuẩn mực hình thức | ||
Sản phẩm là bài viết của Học sinh