Bài 23. Đột biến số lượng nhiễm sắc thể

Đột biến số lượng nhiễm sắc thể là những biến đổi số lượng xảy ra ở một hoặc một số cặp NST nào đó hoặc ở tất cả các bộ NST.

Các dạng đột biến số lượng nhiễm sắc thể: thể dị bội và thể đa bội.

1. Thể dị bội

a. Khái niệm

- Thể dị bội là cơ thể mà trong tế bào sinh dưỡng có một hoặc một số cặp NST bị thay đổi về số lượng.

- Ví dụ: Ở cà độc dược, lúa và cà chua có bộ NST lưỡng bội 2n = 24. Người ta phát hiện ra những dạng đột biến số lượng NST ở 3 loài cây này.

+ TH1: bộ NST có dạng là 2n + 1 (có 1 NST bổ sung vào bộ NST lưỡng bội của loài) \(\rightarrow\) có 1 cặp NST nào đó có thêm 1 chiếc thứ 3.

+ TH2: bộ NST có dạng là 2n – 1 (có 1 NST mất đi khỏi bộ NST lưỡng bội của loài) \(\rightarrow\) có 1 cặp NST nào đó chỉ còn lại 1 chiếc.

+ TH3: bộ NST có dạng 2n – 2 (có 2 NST mất đi khỏi bộ NST lưỡng bội của loài) \(\rightarrow\) có 1 cặp NST nào đó không còn chiếc nào.

+ Kích thước và hình dạng quả bị biến đổi khác đi so với ban đầu \(\rightarrow\) hình dạng, kích thước quả không bình thường.

- Các dạng đột biến thể dị bội:

+ 1 cặp NST nào đó trong các cặp NST tương đồng có thêm 1 chiếc: 2n + 1.

+ 1 cặp NST nào đó trong các cặp NST tương đồng mất đi 1 chiếc: 2n – 1.

+ 1 cặp NST nào đó trong các cặp NST tương đồng mất đi cả 2 chiếc: 2n – 2.

- Hậu quả: gây nên biến đổi hình thái ở thực vật (hình dạng, kích thước, màu sắc, …) hoặc gây nên một số bệnh ở người (Đao, Tocno, Claiphento, …).

b. Sự phát sinh thể dị bội

Cặp NST tương đồng là cặp NST có 2 chiếc giống nhau về hình dạng, kích thước. Trong đó 1 chiếc có nguồn gốc từ bố và 1 chiếc có nguồn gốc từ mẹ.

+ Sự phát sinh giao tử ở bố và mẹ:

- Trong quá trình giảm phân mỗi NST của cặp tương đồng phân li về 1 cực \(\rightarrow\) giao tử bình thường (n) \(\rightarrow\) qua thụ tinh 2 giao tử bình thường n kết hợp với nhau \(\rightarrow\) hợp tử 2n.

- Trong quá trình GP ở bố hoặc mẹ cặp NST tương đồng không phân li \(\rightarrow\) 2 chiếc trong cặp NST tương đồng cùng đi về 1 cực \(\rightarrow\) tạo giao tử bất thường (n + 1) và (n – 1) \(\rightarrow\) qua thụ tinh 2 giao tử đó kết hợp với giao tử bình thường (n).

\(\rightarrow\) Hợp tử 2n + 1: có 3 NST.

     Hợp tử 2n – 1: có 1 NST.

* Cơ chế phát sinh thể dị đa bội:

- Trong giảm phân có 1 cặp NST tương đồng nào đó không phân li, kết quả tạo 1 giao tử mang 2 NST của 1 cặp và 1 giao tử không mang NST nào của cặp đó.

- Sự thụ tinh của các giao tử bất thường này với các giao tử bình thường sẽ tạo ra các thể dị bội.