Bài 17 : Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40)
Nội dung lý thuyết
1. Nước Âu Lạc từ thế kỷ II TCN đến thế kỷ I có gì thay đổi?
- Năm 179 TCN, Triệu Đà sáp nhập đất đai Âu Lạc vào Nam Việt, chia Âu Lạc làm 2 quận Giao Chỉ và Cửu Chân.
- Năm 111 TCN, nhà Hán chiếm Âu Lạc và chia thành 3 quận, đó là: Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam, cộng với 6 quận của Trung Quốc thành châu Giao.
+ Đứng đầu châu là Thứ sử, đứng đầu mỗi quận là Thái thú (coi việc chính trị) và Đô uý (coi việc quân sự).
+ Đứng đầu huyện là các Lạc tướng người Việt.
- Nhân dân Châu Giao phải chịu nhiều thứ thuế và cống nạp nặng nề (sừng tê, ngà voi, ngọc trai, đồi mồi...).
- Đồng hóa dân ta: đưa người Hán sang và bắt dân ta theo phong tục Hán.
2. Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40)
- Hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị là con gái Lạc tướng thuộc dòng dõi Hùng Vương tại huyện Mê Linh. Chồng bà Trưng Trắc là Thi Sách - con trai Lạc tướng huyện Chu Diên (Đan Phượng và Từ Liêm - Hà Nội ngày nay). Hai gia đình đã cùng nhau bàn việc lớn, bí mật liên kết các thủ lĩnh mọi miền để chuẩn bị nổi dậy đấu tranh.
- Mùa Xuân năm 40, Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa ở Hát Môn (Hà Tây). Cuộc khởi nghĩa được đông đảo các tướng lĩnh và nhân dân khắp mọi nơi ủng hộ.
- Trong thời gian ngắn, nghĩa quân nhanh chóng đánh bại kẻ thù, đã làm chủ Mê Linh, tiến đánh Cổ Loa rồi Luy Lâu.
- Thái thú Tô Định bỏ trốn, quân Hán bị đánh tan, khởi nghĩa giành thắng lợi.
- Cuộc khởi nghĩa đã xóa ách áp bức tàn bạo của quân xâm lược Hán.
- Giành lại độc lập cho dân tộc.
- Thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí quật cường bất khuất của dân tộc ta, đặc biệt là tinh thần đấu tranh dũng cảm của người phụ nữ Việt Nam.
* HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI
1. Tình hình nước ta từ sau thất bại của An Dương Vương năm 179 TCN như thế nào ?
Trả lời :
Sau thất bại của An Dương Vương năm 179 TCN, Triệu Đà thôn tính nước ta và sáp nhập đất đai Âu Lạc và Nam Việt, chia Âu Lạc thành hai quân Giao Chỉ và Cửu Chân.
2. Đến năm 111 TCN tình hình Âu Lạc ra sao ?
Trả lời :
Năm 111 TCN, nhà Hán chiếm Âu Lạc và chia lại thành 3 quận : Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam (bao gồm Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ đến Quảng Nam ngày nay) gộp với 6 quận của Trung Quốc thành châu Giao.
3. Nhà Hán đã gộp Âu Lạc với 6 quận của Trung Quốc thành châu Giao nhằm mục đích gì ?
Trả lời :
Nhà Hán đã gộp Âu Lạc với 6 quận của Trung Quốc thành Châu Giao nhằm chiếm đóng lâu dài xoá tên nước ta, biến nước ta thành bộ phận lãnh thổ của Trung Quốc.
4. Bộ máy cai trị của nhà Hán được sắp đặt như thế nào ? Em có nhận xét gì về cách đặt quan lại cai trị của nhà Hán ?
Trả lời :
- Thủ phủ của Châu Giao được đặt ở Luy Lâu (Thuận Thành - Bắc Ninh). Đứng đầu châu là Thứ sử, đứng đầu mỗi quận là Thái thú coi việc chính trị. Đô uý coi việc quân sự . Những viên quan này đều là người Hán. Dưới quận, huyện, các Lạc tướng vẫn trị dân như cũ.
- Nhà Hán chỉ mới bố trí được người Hán cai trị đến cấp quận, còn cấp dưới quận là huyện, xã, chúng chưa thể vươn tới được nên buộc phải để người Âu Lạc trị dân như cũ.
5. Em có nhận xét gì về cách đặt quan lại của nhà Hán ?
Trả lời :
Nhà Hán bố trí người Hán cai trị đến cấp quận còn cấp dưới quận là huyện, xã chúng chưa thể vươn tới được nên buộc phải để người Âu Lạc trị dân như cũ.
6. Nhân dân châu Giao bị nhà Hán bóc lột như thế nào ?
Trả lời :
Nhân dân châu Giao bị nhà Hán bóc lột rất nặng bằng nhiều thứ thuế như thuế muối, sắt và hằng năm phải cống nạp nặng nề nhiều sản phẩm quý như sừng tê giác, ngà voi, ngọc trai... nên cuộc sống của họ ngày càng khốn khổ.
7. Nhà Hán đưa người Hán sang ở châu Giao nhằm mục đích gì ?
Trả lời :
Nhà Hán đưa người Hán sang ở châu Giao nhằm mục đích đồng hoá dân tộc ta để dễ bề cai trị.
8. Nguyên nhân nào dẫn đến cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng ?
Trả lời :
- Do ách đô hộ thống trị tàn bạo của nhà Hán
- Thi sách chồng bà Trưng Trắc bị Tô Định giết
9. Qua 4 câu thơ:
" Một xin rửa sạch nước thù
Hai xin đem lại nghiệp xưa vua Hùng
Ba kẻo oan ức lòng chồng
Bốn xin vẻn vẻn sở công lênh này"
Em hãy cho biết mục tiêu của cuộc khởi nghĩa ?
Trả lời :
Mục tiêu chủ yếu của cuộc khởi nghĩa là giành lại độc lập cho tổ quốc, nối lại sự nghiệp của các vua Hùng và cũng để trả thù cho chồng.
10. Theo em, việc khắp nơi nhân dân kéo quân về Mê Linh nói lên điều gì ?
Trả lời :
Việc khắp nơi nhân dân kéo quân về Mê Linh đã chứng tỏ ách thống trị của nhà Hán đối với nhân dân ta rất tàn bạo, khiến mọi người đều căm giận và nổi dậy chống lại nhà Hán.
- Nó cũng cho thấy rằng cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng đã được đông đảo nhân dân khắp nơi hưởng ứng.
11. Trình bày diễn biến của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng ?
Trả lời :
- Trưng Trắc và Trưng Nhị là hai chị em ruột, con của Lạc tướng huyện Mê Linh, thuộc dòng dõi vua Hùng, Căm thù quân xâm lược, Hai Bà Trưng đã liên kết với gia đình Lạc tướng huyện Chu Diên và những thủ lĩnh giỏi các vùng xung quanh mộ quân luyện tập, chuẩn bị khởi nghĩa
- ùa xuân năm 40 (tháng 3 Dương lịch), Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa ở Hát Môn (Hà Tây). Nghe tin Hai Bà Trưng nổi dây, hào kiệt khắp nơi kéo về ủng hộ. Nghĩa quân nhanh chóng đánh bại kẻ thù, làm chủ Mê Linh, rồi từ Mê Linh, tiến đánh Cổ Loa và Luy Lâu.
- Tướng giặc Tô Định hốt hoảng phải bỏ thành, cắt tóc, cạo râu lẻn trốn về nước. Quân Hán ở các quận khác cũng bị đánh tan. Cuộc khởi nghĩa đã giành thắng lợi.
12. Nêu ý nghĩa của cuộc khời nghĩa Hai Bà Trưng ?
Trả lời :
Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng có ý nghĩa to lớn, nó đã :
- Thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí bất khuất, quật cường của dân tộc ta
- Nêu cao tinh thần anh dũng của người phụ nữ Việt Nam, tiêu biểu là Hai Bà Trưng trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc
14. Em có suy nghĩa gì về lời nhận xét sau của Lê Văn Hưu: "Trưng Trắc, Trưng Nhị là phụ nữ, hô một tiếng mà các quận Giao Chỉ, Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố cùng 65 thành ở Lĩnh Ngoại đều hưởng ứng, việc dựng nước xưng vương dễ như trở bàn tay, có thế thấy hình thế đất Việt ta đủ dựng được nghiệp bá vương".
Trả lời :
- Trưng Trắc, Trưng Nhị là phụ nữ nhưng thể hiện ý chí bất khuất, tinh thần anh dũng đã đứng lên lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống quân xâm lược hán, dược đông đảo nhân dân cả nước ủng hộ và tin theo tạo nên sức mạnh lớn cho cuộc khởi nghĩa nhanh chóng giành thắng lợi.
- Cuộc khởi nghĩa báo hiệu thế lực phong kiến phương Bắc không thể cai trị vĩnh viễn nước ta. Nhân dân ta sẵn sàng đứng lên chống lại sự xâm lược của kẻ thì giành độc lập, xây dựng đất nước.
15. Em hãy nêu những nguyên nhân thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng ?
Trả lời :
- Sự dũng cảm mưu trí, sáng tạo của người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa đứng đầu là Hai Bà Trưng.
- Sự đồng lòng, đoàn kết ủng hộ của nhân dân các dân tộc...đã xây dựng nen đội quân khởi nghĩa (đặc biệt là sự tham gia đông đảo của phụ nữ) với sức mạnh to lớn làm nên thắng lợi của cuộc khởi nghĩa
- Sự căm ghét của chính quyền đô hộ của nhân dân đã hun đúc nhiệt huyết yêu nước đấu tranh chống chính quyền đô hộ của nhân dân ta.
16. Đất nước và nhân dân Âu Lạc dưới thời thuộc Hán có gì thay đổi về mặt chính trị ?
Trả lời :
Đất nước và nhân dân Âu Lạc dưới thời thuộc Hán có nhiều thay đổi về chính trị là :
- Năm 179 TCN, Triệu Đà sáp nhập Âu Lạc vào Nam Việt, chia Âu Lạc thành hai quận của Trung Quốc là Giao Chỉ và Cửu Chân
- Năm 111 TCN, nhà Hán thay nhà Triệu đô hộ Âu Lạc, chia nước thành 3 quận Giao Chỉ, Cửu Chân, Nhật Nam (Từ Quảng Nam trở ra)
- Chúng hợp nhất 3 quận của ta với 6 quận của Trung Quốc, lập thành châu Giao, Thủ phủ của châu Giao là Luy Lâu (Thuận Thành - Bắc Ninh), đặt các chức quan Thứ Sử, Thái Thú, Đô Uý (người Hán) cai trị, xoá bỏ nhà nước Âu Lạc và trở thành một vùng đất của Trung Quốc
- Ở các huyện, nhà Hán vẫn cho các Lạc tướng cai quản như cũ với âm mưu "dùng người Việt trị người Việt"
17. Đất nước và nhân dân Âu Lạc dưới thời thuộc Hán có gì thay đổi về mặt văn hoá, xã hội ?
Trả lời :
- Nhà Hán đưa người Hán sang sinh sống lâu dài ở Âu Lạc cùng với người Việt.
- Bắt người Việt phải theo phong tục, tập quán của người Hán nhằm biến người Việt thành người Hán (đồng hoá nhân dân ta, tiêu diệt hoàn toàn dân tộc ta).