Bà Huyện Thanh Quan tên thật là Nguyễn Thị Hinh, sống trong nửa đầu thế kỉ XIX, quê ở làng Nghi Tàm, ven Hồ Tây, kinh thành Thăng Long. Bà xuất thân trong một gia đình quan lại, có nhan sắc, có học, có tài thơ Nôm, giỏi nữ công gia chánh – bà được vua Minh Mệnh vời vào kinh đô Phú Xuân làm nữ quan “Cung trung giáo tập”.
Chồng bà là Lưu Nghi làm tri huyện Thanh Quan, tỉnh Thái Bình, nên người đời trân trọng gọi bà là Bà Huyện Thanh Quan.
Bà chỉ còn để lại sáu bài thơ Nôm thất ngôn bát cú Đường luật: Qua Đèo Ngang, Chiều hôm nhớ nhà, Thăng Long thành hoài cổ, Chùa Trấn Bắc, Chơi Đài Khán Xuân Trấn võ, Tức cảnh chiều thu.
Thơ của bà hay nói đến hoàng hôn, man mác buồn, giọng điệu du dương, ngôn ngữ trang nhã, hồn thơ đẹp, điêu luyện.
Trên đường vào Phú Xuân, bước tới Đèo Ngang lúc chiều tà, cảm xúc dâng trào lòng người, Bà Huyện Thanh Quan sáng tác bài Qua Đèo Ngang. Bài thơ tả cảnh Đèo Ngang lúc xế tà và nói lên nỗi buồn cô đơn, nỗi nhớ nhà của người lữ khách – nữ sĩ.
Lần dầu nữ sĩ “bước tới Đèo Ngang”, đứng dưới chân con đèo “đệ nhất hùng quan” này, địa giới tự nhiên giữa hai tỉnh Hà Tĩnh – Quảng Bình, vào thời điểm “bóng xế tà”, lúc mặt trời đã nằm ngang sườn núi, ánh mặt trời đã “tà”, đã nghiêng, đã chênh chênh. Trời sắp tối. Âm “tà” cũng gợi buồn thấm thìa. Câu hai tả cảnh sắc: cỏ cây, lá, hoa, đá. Hai vế tiểu đối, điệp ngữ “chen”, vần lưng: “đá” – “lá”, vần chân: “tà” – “hoa”, thơ giàu âm điệu, réo rắt như một tiếng lòng, biểu lộ sự ngạc nhiên và xúc động về cảnh sắc hoang vắng nơi Đèo Ngang hai trăm năm về trước:
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Chỉ có hoa rừng, hoa dại, hoa sim, hoa mua. cỏ cây, hoa lá phải “chen” với đá mới tồn tại được. Cảnh vật hoang sơ, hoang dại đến nao lòng.
Nữ sĩ sử dụng phép đôi và đảo ngữ trong miêu tả đầy ấn tượng. Âm điệu thơ trầm bổng du dương, đọc lên nghe rất thú vị:
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Điểm nhìn đã thay đổi: đứng trên cao nhìn xuống dưới và nhìn xa. Thế giới con người là tiều phu, nhưng chỉ có “tiều vài chú”. Hoạt động.là “lom khom”, đang vất vả gánh củi xuống núi. Một nét vẽ ước lệ trong thơ cổ (ngư, tiều, canh, mục) nhưng rất thần tình, tinh tế trong cảm nhận. Mấy nhà, chợ bên sống thưa thớt, lác đác, chỉ mấy cái lều chợ miền núi, sở dĩ nữ sĩ gọi “chợ mấy nhà” là để gieo vần mà thôi: “tà” – “hoa” – “nhà”. Cảnh thật hoang vắng, heo hút, buồn, hoang sơ nơi con đèo xa xôi lúc bóng xế tà.
Tiếp theo, nữ sĩ tả âm thanh tiếng chim rừng: chim gia gia, chim cuốc gọi bầy lúc hoàng hôn. Điệp âm “con quốc quốc” và “cái gia gia” tạo nên âm hưởng du dương của khúc nhạc rừng, của khúc nhạc lòng người lữ khách. Lấy cái động (tiếng chim rừng) để làm nổi bật cái tĩnh, cái vắng lặng im lìm trên đỉnh Đèo Ngang trong khoảnh khắc hoàng hôn, đó là nghệ thuật lấy động tả tĩnh trong thi pháp cổ. Phép đối và đảo ngữ vận dụng rất tài tình:
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Nghe tiếng chim rừng mà “nhớ nước đau lòng”, mà “thương nhà mỏi miệng” chứng tỏ nỗi buồn thấm thìa vào chín tầng sâu cõi lòng, tỏa rộng trong không gian từ con đèo tới miền quê thân thương, sắc điệu trữ tình dào dạt, thiết tha, trầm lắng. Lữ khách là một nữ sĩ nên nỗi “nhớ nước”, nhớ kinh kì Thăng Long, nhớ nhà, nhớ chồng con, nhớ làng Nghi Tàm thân thuộc không thể nào kể xiết!
Bốn chữ “dừng chân đứng lại” thể hiện một nỗi niềm xúc động đến bồn chồn. Một cái nhìn mênh mang: “trời non nước”; nhìn xa, nhìn gần, nhìn cao, nhìn sâu, nhìn bốn phía., rồi nữ sĩ thấy vô cùng buồn đau, như tan nát cả tâm hồn, chỉ còn lại “một mảnh tình riêng”. Tác giả đã lấy cái bao la, mênh mông, vô hạn của vũ trụ, của “trời non nước” tương phản với cái nhỏ bé của “mảnh tình riêng”, của “ta” với “ta” đểcực tả nỗi buồn cô đơn xa vắng của người lữ khách khi đứng trên cảnh Đèo Ngang lúc ngày tàn. Đó là tâm trạng nhớ quê, nhớ nhà:
Dừng chân đứng lại trời non nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta.
Qua Đèo Ngang là bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật tuyệt bút. Thế giới thiên nhiên kì thú của Đèo Ngang như hiển hiện qua dòng thơ. Cảnh sắc hữu tình thấm một nỗi buồn man mác. Giọng thơ da dương, réo rắt. Phép đối và đảo ngữ có giá trị thẩm mĩ trong nét vẽ tạo hình đầy khám phá. Cảm hứng thiên nhiên trữ tình chan hòa với tình yêu quê hương đất nước đậm đà qua một hồn thơ trang nhã. Bài thơ Qua Đèo Ngang” là tiếng nói của một người mà trở thành khúc tâm tình của muôn triệu người, nó là bài thơ của một thời và mãi mãi, bài thơ non nước.
Ai đã từng đi trên con đường xuyên Việt, hẳn đều biết đến đèo Ngang. Đây là một đèo khá dài và cao, nằm vắt ngang sườn núi cheo leo, hiểm trở của khúc cuối dãy Hoành Sơn, trước khi đâm ra biển. Lên đến đỉnh đèo, du khách sẽ được thưởng thức cảnh đẹp thuyệt vời củ thiên nhiên hùng vĩ: núi non điệp trùng, đại dương bao la, trời cao thăm thẳm. Đèo Ngang là ranh giời tự nhiên giữa Hà Tĩnh và Quảng Bình. Thuở xưa, bao người vào kinh đô Huế để thi cử hay làm việc cho triều đình phong kiến đã đi qua đèo này rồi xúc cảm trước vẻ đẹp của nó mà làm thơ ca ngợi. Bà Huyện Thanh Quan trong dịp từ Thăng Long vào Huế nhậm chức Cung trung giáo tập đã sáng tác bài Qua đèo Ngang.
Đằng sau bức tranh phong cảnh là tâm trạng của nữ sĩ: cô đơn, nhớ nhà và hoài niệm về một thời đại huy hoàng đã qua. Có thể coi đây là bài thơ hay nhất trong những bài thơ sáng tác về thắng cảnh đèo Ngang.
Câu thơ đầu tiên (phá đề) nói đến thời điểm tác giả đặt chân đến đây:
Bước tới đèo Ngang bóng xế tà,
Đó là lúc mặt trời đang lặn. Phía tây chỉ còn chút nắng hắt những tia sáng yếu ớt lên nền trời đang sẫm dần. Thời điểm này rất dễ gợi buồn, nhất là đối với kẻ lữ thứ tha hương.
Tuy vậy, trời vẫn còn đủ sáng để nhà thơ nhận ra thiên nhiên đẹp như tranh:
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Cỏ cây, hoa lá chen nhau mọc bên đá núi. Linh hồn của tạo vật như thấp thoáng sau từng chữ. Điệp từ chen trong các vế đối: cây chen đá, lá chen hoa gợi lên sức sống mãnh liệt của một vùng rừng núi hoang sơ. Cảnh đẹp nhưng nhuốm màu buồn tẻ, quạnh hiu. Những bông hoa rừng không đủ làm sáng lên khung cảnh núi non lúc ngày tàn, đêm xuống.
Giữa bối cảnh thiên nhiên bao la ấy, thấp thoáng bóng dáng con người và hơi hướng cuộc sống những cũng chỉ ít ỏi, mờ nhạt, xa vời:
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Nhà thơ đã dùng nghệ thuật đảo ngữ để nhấn mạnh đặc trưng của cảnh vật và con người ở đèo Ngang. Dáng vẻ lom khom của mấy chú tiều hái củi sườn non khiến cho con người càng thêm nhỏ bé trước thiên nhiên cao rộng. Chợ vốn là nơi biểu hiện đời sống của một cộng đồng làng xã nên thường tấp nập đông vui, nhưng ở đây nó chỉ là mấy túp lều xơ xác bên sông…
Cái lạnh lẽo, trống trải bao chùm lên cảnh vật, gieo một nỗi buồn thấm thía trong lòng người:
Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Giữa không gian tĩnh lặng gần như tuyệt đối ấy, vẳng lên tiếng chim cuốc khắc khoải, tiếng chim gia gia não ruột. Đó là những âm thanh có thật mà cũng có thể là tiếng vọng từ tâm trạng chất chứa nỗi buồn thời cuộc của nhà thơ. Bà đã mượn bút pháp ước lệ và nghệ thuật chơi chữ (từ đồng âm khác nghĩa) để nói lên lòng mình trước cảnh vật. Tiếng chim kêu không làm cảnh vật vui lên thêm chút nào mà lại làm tăng phần quạnh quẽ, cô liêu. Phải chăng tiếng chim chính là tiếng lòng của kẻ đang mang nặng tâm trạng u buồn, hoài vọng, nhớ nước, thương nhà?!
Hồn cảnh, hồn người như có nét tương đồng, cho dù về hình thức hoàn toàn tương phản. Cái bao la, vô tận của non nước tô đậm cái cô đơn, chơ vơ của con người và ngược lại. Vì vậy nên nỗi buồn càng lắng đọng:
Dừng chân đứng lại trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Quả là một nỗi buồn khó san sẻ, giãi bày. Nó như kết thành hình, thành khối, thành mảnh tình riêng khiến nhà thơ phải thốt lên chua xót : ta với ta. Chỉ có ta hiểu tâm sự của ta mà thôi ! vì thế nên nỗi cô đơn càng tăng lên gấp bội.
Bài thơ Qua đèo Ngang tuy ra đời cách đây gần hai thế kỉ nhưng nó vẫn giữ nguyên giá trị trước thử thách của thời gian. Bao người yêu thơ thuộc lòng bài thơ này và khâm phục tài năng của tác giả. Thể thơ Đường luật kiểu cách, sang trọng đã trở nên gần gũi, dễ hiểu bởi ngôn ngũ giản dị, trong sáng và những hình ảnh dân dã quen thuộc. Đọc bài thơ, chúng ta thêm yêu giang sơn gấm vóc và càng thêm trân trọng những tấm lòng ưu ái non sông đất nước.
Trên một trăm năm mươi năm trước, có thể trong dịp vào Huế nhận chức Cung trung giáo tập, chức nữ quan dạy học cho các cung nữ, Bà Huyện Thanh Quan đã sáng tác bài Qua Đèo Ngang, một bài thơ hay, một bức tranh tâm trạng “nhớ nước”, “thương nhà” độc đáo.
Bốn câu đầu bài thơ tả cảnh:
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sống chợ mấy nhà.
Tác giả đến Đèo Ngang vào lúc chiều tà bóng xế, cảnh đẹp nhưng buồn. Ởđây, cỏ cây hoa lá chen chúc, xô bồ. Lốiđiệp từ (chen), điệp vần (lá, đá, hoa) gợi nét hỗn độn, hoang vu của một vùng núi non hiểm trở. Bà đưa mắt nhìn xuống dưới núi, bên sống. Bóng dáng con người thấp thoáng nhỏ bé, thưa thớt lác đác, lom khom, tiều vài chú, chợ mấy nhà.
Cảnh vật ấy đủ để nhà thơ cảm nhận một cách sâu lắng cái buồn vắng quạnh hiu của một chiều tà ở miền sơn cước.
Bốn câu sau bài thơ mượn cảnh tả tình, nói lên tâm sự của tác giả trước cảnh ấy.
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc Thương nhà mỏi miệng cái gia gia Dừng chân đứng lại trời non nước Một mảnh tình riềng ta với ta.
Lúc chiều tà trên đèo vắng, tiếng cuốc kêu khắc khoải, tiếng đa đa vô hồi thắt quặn trong lòng nhà thơ càng gợi thêm nỗi niềm vời vợi nhớ thương. Bà nhớ nhà, nhớ quê, nhớ một thời vàng son nào đó đã qua trong một nỗi niềm cô quạnh buồn thương man mác của tâm hồn.
Khép lại bài thơ là hình ảnh bé nhỏ của nữ sĩ trước mặt là “trời non nước” vô tình như mở rộng ra đến vô tận. Chính vì vậy, bà cảm thấy cô đơn, quạnh quẽ, đành quay về với chính mình, đối diện với chính mình “ta với ta”. Hai chữ “ta” nhưng vẫn chỉ có “một mảnh tình riêng” nghĩa là vẫn chỉ có một người. Điều này đủ thể hiện nỗi cô đơn cùng cực của nữ sĩ khi ấy.
Về mặt nghệ thuật, Qua Đèo Ngang thuộc thể thất ngôn bát cú Đường luật, một thể thơ vốn kiểu cách, sang trọng. Thế nhưng với ngòi bút tài hoa điêu luyện của tác giả, bài thơ có ngôn ngữ giản dị, trong sáng này đã trở nên gần gũi, thân thuộc với tất cả mọi người. Bài thơ khiến ta thêm yêu đất nước với bao cảnh đẹp tình sâu và thêm trân trọng những hồn thơ rung động diệu kì trước những bức tranh non sống gấm vóc.
Các bn viết tầm 2 trang giấy A4 cho mk nhé
Bà Huyện Thanh Quan là một trong những nhà thơ nữ xuất sắc của nền văn học Trung đại.Thơ của bà thường mang giọng điệu buồn man mác và tình yêu quê hương đất nước sâu nặng.Bài thơ Qua Đèo Ngang hiện lên bức tranh thiên nhiên hoang sơ,đồng thời thể hiện nỗi nhớ nước thương nhà,nỗi buồn thầm lặng cô đơn của tác giả.
Bước tới đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông rợ mấy nhà.
Nhớ nước, đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà, mỏi miệng cái da da.
Dừng chân đứng lại: trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Bài thơ được viết khi bà trên đường vào Phú Xuân nhận chức,đi qua Đèo Ngang - một địa danh nổi tiếng ở nước ta với phong cảnh hữu tình.Bà đã dừng chân trước cảnh đẹp hùng vĩ và rộng lớn hoang sơ của Đèo Ngang.
Bước tới đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Chỉ với câu thơ đầu tiên tác giả đã khái quát lên toàn bộ hoàn cảnh,không gian,thời gian.Cách mở đầu rất tự nhiên,không hề gượng ép,tưởng như tác giả chỉ thuận chân bước đến rồi tức cảnh sinh tình trước cảnh Đèo Ngang trong buổi chiều hoàng hôn "bóng xế tà".Hình ảnh "bóng xế tà " lấy ý thành ngữ "chiều tà bóng xế" gợi cho ta một nét gì đó buồn man mác,mênh mang,có chút nuối tiếc về một ngày sắp qua.Trong khung cảnh hoàng hôn đẹp mà buồn ấy,tác giả chú ý đến một vài hình ảnh độc đáo của Đèo Ngang " Cỏ cây chen đá,lá chen hoa".Biện pháp nghệ thuật nhân hóa,kết hợp với điệp tứ "chen" cùng phép liệt kê hàng loạt cho ta thấy nét sống động trong bức tranh khung cảnh này.Cỏ cây cùng với đá núi,lá và hoa đua nhau vươn lên đầy sức sống.Những hình ảnh nhỏ bé nhưng sức sống thật mãnh liệt.Trong ánh chiều tà lụi tàn mà còn bắt gặp những hình ảnh này để lại cho ta thật nhiều suy nghĩ.
Từ trên đỉnh Đèo Ngang hùng vĩ ấy tác giả phóng mắt nhìn về xung quanh,xa hơn những đá núi,cây cỏ để tìm đến bóng dáng con người :
Lom khom dưới núi,tiều vài chú
Lác đác ven sông,chợ mấy nhà
Hình ảnh con người đã hiện ra dường như chỉ làm cho bức tranh thêm hiu hắt.Từ láy "lom khom" đặc tả dáng vẻ của mấy chú tiều bên sườn núi.Nhấn mạnh sự nhỏ bé ít ỏi,lam lũ của con người trước thiên nhiên hùng vĩ.Lại thêm " lác đác ven sông chợ mấy nhà".Hình ảnh ngôi chợ là bộ mặt của cuộc sống vùng miền nhưng không sầm uất đông vui mà thưa thớt,tiêu điều xơ xác,rêu phong cũ kĩ,tất cả hình ảnh ấy,một lần nữa tô đậm thêm sự hoang sơ vắng lặng đến rợn người của con người nơi đây.
Qua các câu đề thực,nhà thơ đã tái hiện không gian Đèo Ngang vào buoir chiều tà : đẹp hùng vĩ hoang sơ vắng lặng,dường như vương vấn một chút buồn,một chút tiếc nuối cho một ngày sắp tàn.Không chỉ ngắm nhìn cảnh vật,bà còn đang lắng nghe những âm thanh của miền sơn cước đng dội vào tâm trí bà.
Nhớ nước, đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà, mỏi miệng cái da da.
Tiếng kêu thiết tha hay chính là tiếng lòng tác giả."Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc"là câu thơ từ điển tích xưa về vua Thục mất nước hóa thành con cuốc chỉ biết kêu "cuốc cuốc".Tiếng cuốc kêu khắc khoải càng làm cho bóng chiều thêm tĩnh lặng.Còn tiếng kêu "gia gia" là tiếng kêu tha thiệt gợi nỗi thương nhà.Ở đây cảm xúc của nhà thơ được bộc lộ rõ rệt.Nghệ thuật chơi chữ đồngâm đọc đáo cùng nghệ thuật nhân hóa cùng chuyển đỗi cảm giác gây ấn tượng mạnh đã cho ta thấy được tấm lòng nhớ nước thương nhà của bà Huyện Thanh Quan.
Khép lại bài thơ là những cảm xúc buồn cô đơn tiếc nuối của tác giả khi đói diện với chính mình trong khoảng không bao la rộng lớn của trời non nước.
Dừng chân đứng lại trời,non,nước
Một mảnh tình riêng ta với ta.
Cảnh vật Đèo Ngang thật hùng vĩ khiến tác giả dừng chân không muốn rời.Nghệ thuật đối :" Trời non nước - ta với ta ".Không gian vũ trụ bao la rộng lớn con người thì nhỏ bé cô đơn.Tác giả chợt nhận ra sự nhỏ bé và nỗi cô đơn trong lòng mình chợt dâng lên"một mảnh tình riêng".Mảnh tình riêng ấy là nỗi buồn của một người xa xứ,là tâm sự về nỗi đau khi đất nước còn bị chia cắt làm hai miền.Là nỗi buồn thương cho cảnh đất nước hiện tại hay chính là cảnh hoang vu vắng vẻ của chốn Đèo Ngang.Khung cảnh thiên nhiên càng rộng lớn thì nỗi cô đơn của người lữ khách cũng càng đầy.Một mảnh tình riêng,một nỗi niềm sâu kín,những tâm sự đau đáu trong lòng mà không biết chia sẻ nhắn nhủ với ai.Âm hưởng nhịp điệu câu thơ như một tiếng thở dài nuối tiếc.Cụm từ ta với ta ngân lên rồi thở lại chư một tiếng xót xa buồn tủi."Ta với ta" chỉ một mình với chính mình.Một nỗi lòng,một tam tình cô đơn không người chia sẻ.Tác giả lấy cái bao la của vũ trụ đối lập với cái ta của con người nhỏ bé để diễn tả nỗi buồn cô dơn xa vắng của người lữ khách trên đỉnh Đèo Ngang lúc chiều tà.Qua đó khiến ta cảm nhân được nỗi buồn,nỗi cô gần như tuyệt đói của bà Huyện Thanh Quan.
Bằng thể thơ thất ngôn bát cú đường luạt kết hợp với nghệ thuật đối,đảo ngữ,..."Qua Đèo Ngàng" là lời nhắn gửi những lời tâm sự của tác giả đến người đọc.Bài thơ không chỉ là một bức tranh thiên nhiên hùng vĩ đượm nét buồn mà con là những tiếc nuối,một tâm slongf yêu nước thương dân.Phải thật nhiều cảm xúc,thật yêu thiên nhiên,và con người,bà Huyện Thanh Quan mới có thể để lại những vần thơ tuyệt tác như vậy.
Tóm lại,bài thơ khép lại rồi nhưng trong ta còn vương vấn mãi hình ảnh hoang sơ rộng lớn của Đèo Ngang và mỗi lòn nhớ nuocs thương nhà của bà Huyện Thanh Quan.Tình yêu quê hương đất nước của bà sẽ lan tỏa sang bạn đọc nhiều thế hệ.
Hok tốt
