Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả
 

- Nguyễn Ái Quốc (1890 - 1969) là tên gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Quê: Ở Nam Đàn - Nghệ An.

- Cuộc đời:

+ Bác ra đi tìm đường cứu nước, đi sang Pháp và một số nước Châu Âu, Châu Phi, Châu Mĩ,...

+ Bút danh Nguyễn Ái Quốc có từ năm 1919 - 1945 gắn với tờ báo "Người cùng khổ", "Bản án chế độ thực dân Pháp" và một số truyện kí xuất sắc.

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh ra đời

Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu được viết ngay sau khi nhà cách mạng Phan Bội Châu bị bắt cóc (18-6-1925) ở Trung Quốc giải về giam ở Hỏa Lò và sắp bị xử án, còn Va-ren thì chuẩn bị sang nhậm chức Toàn quyền Đông Dương.

b. Tóm tắt

Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu là câu chuyện về cuộc gặp gỡ giữa Va-ren, tên toàn quyền Đông Dương lúc bấy giờ và Phan Bội Châu, hiện là một người tù bị bắt giam vì hoạt động Cách mạng. Trong cuộc gặp gỡ tại nhà tù giam giữ Phan Bội Châu, Va-ren ra sức dùng lời lẽ dụ dỗ người chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu phản bội dân tộc, làm tay sai cho Pháp. Những với tinh thần dân tộc, ý chí Cách mạng của mình, Phan Bội Châu đã đáp trả Va-ren bằng thái độ dửng dưng, khinh bỉ thậm chí là nhổ vào mặt tên toàn quyền Đông Dương ấy.

c. Bố cục

+ Phần 1: (Từ đầu đến.... “Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù”): Va-ren với lời hứa chăm sóc cho Phan Bội Châu.

+ Phần 2: (Tiếp theo đến "Không hiểu Phan Bội Châu"): Cuộc chạm trán giữa Va - ren và Phan Bội Châu.

+ Phần 3. (Còn lại): Thái độ của Phan Bội Châu.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Lời hứa của Va-ren với Phan Bội Châu

- Va-ren "hứa sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu" trước khi sang nhậm chức Toàn quyền Đông Dương nhưng đó là lời hứa dối trá, hứa để vuốt ve, trấn an nhân dân Việt Nam đang đấu tranh đòi thả Phan Bội Châu. Lời hứa đó thực chất là một trò lố.

- Cụm từ "nửa chính thức" và câu hỏi mang đậm tính chất nghi ngờ của tác giả đã thể hiện điều đó.

- Lời hứa mập mờ, chứa đựng sự hài hước, lố bịch.

- Thực chất của lời hứa: ngài chỉ muốn chăm sóc đến khi nào ngài yên vị thật xong xuôi bên ấy đã.

- Va-ren coi lời hứa không quan trọng bằng việc ổn định công việc, địa vị của mình.

 - Hơn nữa trước khi thực hiện lời hứa lại chẳng có gì đặc ân với Phan Bội Châu: Giọng điệu mỉa mai, thái độ châm biếm sâu cay.

⇒ Sử dụng hàng loạt các từ nghi vấn, qua đó cho thấy thái độ mỉa mai, giễu cợt của tác giả.

2. Cuộc gặp gỡ giữa Va-ren và Phan Bội Châu

- Cách giới thiệu về hai nhân vật của tác giả có sự tương phản, đối lập rõ rết, qua đó làm nổi bật tính cách của mối nhân vật:

+ Va-ren: người phản bội giai cấp vô sản Pháp, kẻ đã ruồng bỏ quá khứ, ruồng bỏ lòng tin, rường bỏ giai cấp mình. Là một kẻ đê hèn, phản bội.

+ Phan Bội Châu: hi sinh cả gia đình và của cải để không nhìn thấy bọn cướp nước mình, sống xa lìa quê hương, bị bọn thực dân nhử vào muôn cạm bẫy, bị kết án tử hình vắng mặt. Ông là một người tù, một nhà cách mạng vĩ đại

- Cuộc gặp gỡ giữa Va-ren và Phan Bội Châu:

+ Va-ren: độc thoại một mình: tuyên bố thả Phan Bội Châu với điều kiện phải trung thánh, hợp lực cộng tác với Pháp, khuyên Phan Bội Châu từ bỏ lí tưởng chung, bắt tay với Va-ren.

-> Va-ren là kẻ bịp bợm, xảo trá.

+ Phan Bội Châu: im lặng.

- Tác giả đã dành một lượng lớn từ ngữ, hình thức ngôn ngữ trần thuật để khắc họa tính cách của Va-ren. Còn Phan Bội Châu, tác giả dùng sự im lặng làm phương thức đối lập. Đây là bút pháp, một cách viết vừa tả vừa gợi, rất thâm thúy, sinh động, lí thú.

3. Thái độ của Phan Bội Châu

- Phan Bội Châu dùng hình thức im lặng, phớt lờ, coi như không có Va-ren trước mặt.

- Đôi ngọn râu mép nhếch lên một chút rồi hạ xuống ngay và điều này chỉ diễn ra một lần.

- Mỉm cười kín đáo, vô hình và im lặng, như cánh ruồi lướt qua.

-> Thái độ ngạc nhiên, coi thường, khinh bỉ kẻ thù và nhân cách cứng cỏi, bản lính, không chịu khuất phục của người tù. Giọng điệu hóm hỉnh, mỉa mai, góp phần làm rõ thêm thái độ, tính cách của Phan Bội Châu.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Sử dụng triệt để biện pháp tương phản, đối lập nhằm khắc họa hai hình tượng nhân vật đối lập.

- Lựa chọn các chi tiết miêu tả độc đáo, giàu ý nghĩa tượng trưng.

- Sáng tạo hình thức ngôn ngữ độc thoại.

- Giọng văn sắc sảo, hóm hỉnh.

- Giàu khả năng liên tưởng, hư cấu.

2. Nội dung

Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu đã khắc họa được hai nhân vật có tính cách đại diện cho hai lực lượng xã hội hoàn toàn đối lập nhau ở nước ta thời Pháp thuộc. Va-ren: gian trá, lố bịch, đại diện cho thực dân Pháp phản động ở Đông Dương. Phan Bội Châu kiên cường, bất khuất, xứng đáng là “bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả than vì độc lập”, tiêu biểu cho khí phách dân tộc Việt Nam.