Bài 6: Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Hướng dẫn giải

Bối cảnh lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945:
(*) Về thế giới: Chiến tranh thế giới thứ hai:
- Phát xít thất bại: Đức (9/5/1945), Nhật (15/8/1945).
- Liên Xô và Mỹ trỗi dậy thành hai cường quốc đầu thế giới.
- Phong trào giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ.
(*) Về trong nước:

- Nạn đói năm 1945: Hơn 2 triệu người chết.
- Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945):
   + Pháp đầu hàng Nhật.
   + Nhật nắm toàn bộ quyền lực ở Đông Dương.
   + Khủng hoảng về chính trị, kinh tế, xã hội.
- Phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ:
   + Phong trào “Phản đế, phản phong”, “Phá kho thóc giải quyết nạn đói”.
   + Cao trào kháng Nhật cứu nước (từ tháng 3/1945).

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

- Ngày 13/8/1945: Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc được thành lập và ban bố “Quân lệnh số 1”, phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước.

- Từ 14/8 – 15/8/1945: Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào, quyết định tổng khởi nghĩa trong cả nước, giành lấy chính quyền trước khi quân Đồng minh vào.

- Từ 16/8 – 17/8/1945: Đại hội Quốc dân họp ở Tân Trào, tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng, thông qua 10 chính sách của Việt Minh.

- 16/8/1945: Võ Nguyên Giáp chỉ huy một đơn vị Giải phóng quân tiến về giải phóng thị xã Thái Nguyên; mở đầu tổng khởi nghĩa.

- Từ sau đảo chính Nhật - Pháp, không khí cách mạng ngày càng sôi sục.

- Ngày 15/8/1945: Mệnh lệnh khởi nghĩa về tới Hà Nội, phong trào chuẩn bị khởi nghĩa rất khẩn trương với nhiều hình thức: diễn thuyết công khai, truyền đơn, biểu ngữ.

- Ngày 19/8/1945: Một cuộc biểu tình lớn ở quảng trường Nhà hát thành phố do Mặt trận Việt Minh tổ chức, kêu gọi nhân dân đứng lên dành chính quyền - Bài Tiến quân ca vang lên.

- Sau đó là cuộc biểu tình đánh chiếm các công sở của địch, cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội đã thắng lợi.

- 14 – 18/8: Đã có 4 tỉnh giành được chính quyền: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tỉnh, Quảng Nam.

- Giành chính quyền ở Huế (23/8), Sài Gòn (25/8).

- Từ 19 - 28/8: Đồng loạt các địa phương trong cả nước đứng lên giành chính quyền thắng lợi nhanh chóng và ít đổ máu.

+ Ngày 30/8: Vua Bảo Đại tuyên bố thoái vị.

+ Ngày 2/9/1945: Tại Quảng trường Ba Đình, Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

Diễn ca "Mười chính sách của Việt Minh"
1. Phá cường hào, chia ruộng đất

- "Phá cường hào" là đánh đổ bọn thống trị,
- "Chia ruộng đất" cho người cày có ruộng.

2. Củng cố quốc phòng, giữ gìn an ninh

- Bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn bình yên,
- Tránh ách xâm lăng, giữ gìn non sông.

3. Phát triển kinh tế, nâng cao đời sống

- Kinh tế phát triển, đời sống sung túc,
- Dân ta no ấm, an khang, hạnh phúc.

4. Thực hiện bình đẳng nam nữ

- Đàn ông, đàn bà đều bình đẳng,
- Cùng nhau lao động, xây dựng đất nước.

5. Bảo vệ quyền tự do dân chủ

- Mọi người dân đều có quyền tự do,
- Dân chủ, công bằng, không phân biệt đối xử.

6. Phát triển giáo dục, đào tạo nhân tài

- Giáo dục phát triển, đào tạo nhân tài,
- Nâng cao trí thức, xây dựng đất nước.

7. Thực hiện đoàn kết dân tộc

- Dân ta đoàn kết, một lòng, một dạ,
- Cùng nhau xây dựng đất nước Việt Nam.

8. Mở rộng giao lưu quốc tế

- Hợp tác với các nước trên thế giới,
- Vì hòa bình, hữu nghị và tiến bộ.

9. Chống giặc ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc

- Quyết tâm đánh giặc, giữ gìn non sông,
- Bảo vệ độc lập, tự do cho dân tộc.

10. Thống nhất đất nước, xây dựng Việt Nam cường thịnh

- Nam Bắc sum họp, một nhà, một nước,
- Việt Nam cường thịnh, sánh vai cùng cường quốc.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

(*) Sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam:

- Đảng đã đề ra đường lối chiến lược, sách lược đúng đắn.
- Xây dựng và phát triển lực lượng cách mạng.
- Lãnh đạo phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ.
(*) Tinh thần yêu nước, đoàn kết của nhân dân ta:

- Căm thù giặc sâu sắc.
- Mong muốn độc lập, tự do mãnh liệt.
- Đoàn kết một lòng dưới sự lãnh đạo của Đảng.
(*) Sự ủng hộ của quốc tế:

- Thắng lợi của phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
- Phong trào giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ.
(*) Khởi nghĩa diễn ra đúng thời cơ:

- Nhật Bản đầu hàng Đồng minh.
- Pháp chưa kịp trở lại.
- Phong trào cách mạng trong nước sôi nổi.
(*) Sự chuẩn bị chu đáo của Đảng:

- Về lực lượng:
   + Có đội ngũ cán bộ, đảng viên tiên phong.
   + Có lực lượng vũ trang, quần chúng cách mạng.
- Về chủ trương, kế hoạch:
   + Đã có chủ trương Tổng khởi nghĩa.
   + Có kế hoạch cụ thể cho từng địa phương.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

Sự kiện quân phiệt Nhật đầu hàng Đồng minh không điều kiện ngày 15 - 8 - 1945 là một mốc son lịch sử quan trọng, đánh dấu kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai.

Hoàn cảnh:

- Sau khi Đức Quốc Xã đầu hàng vào tháng 5 năm 1945, Nhật Bản trở thành quốc gia phát xít duy nhất còn lại trong cuộc chiến.
- Đồng minh, với sự dẫn đầu của Hoa Kỳ, Liên Xô, Anh và Trung Quốc, đã dồn ép Nhật Bản bằng các biện pháp quân sự và ngoại giao.
- Hai quả bom nguyên tử được Mỹ ném xuống Hiroshima và Nagasaki vào ngày 6 và 9 tháng 8 năm 1945 đã gây ra thiệt hại nặng nề cho Nhật Bản và khiến chính phủ Nhật Bản phải cân nhắc việc đầu hàng.
Diễn biến:

- Vào ngày 14 tháng 8 năm 1945, Thiên hoàng Hirohito của Nhật Bản đã ra tuyên cáo đầu hàng Đồng minh qua radio.
- Lễ ký kết văn kiện đầu hàng chính thức diễn ra vào ngày 2 tháng 9 năm 1945 trên tàu USS Missouri neo đậu tại vịnh Tokyo.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

(*) Đối với trong nước:

- Mở ra bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc, phá tan xiềng xích nô lệ của Pháp hơn 80 năm và Nhật gần 5 năm, chấm dứt chế độ phong kiến, lập nên Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa 

- Mở đầu kỉ nguyên mới của dân tộc: kỉ nguyên độc lập, tự do, kỉ nguyên nhân dân nắm chính quyền, làm chủ đất nước.

- Đảng Cộng sản Đông Dương từ chỗ phải hoạt động bí mật, bất hợp pháp, trở thành một Đảng cầm quyền và hoạt động công khai. Nhân dân Việt Nam từ địa vị nô lệ, bước lên địa vị người làm chủ đất nước.

(*) Đối với thế giới:

- Góp phần vào thắng lợi của cuộc chiến tranh chống chủ nghĩa phát xít; chọc thủng hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc.

- Cổ vũ các dân tộc thuộc địa trong cuộc đấu tranh tự giải phóng; có ảnh hưởng trực tiếp đến cách mạng Lào và Campuchia.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

Bài học kinh nghiệm của Cách mạng tháng Tám năm 1945:
- Sự lãnh đạo của Đảng:

+ Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đại biểu trung thành cho lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả quốc gia, dân tộc.
+ Đảng phải giữ vững vai trò lãnh đạo trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
- Kết hợp sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc:

+ Cách mạng tháng Tám là thắng lợi của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng.
+ Phải tiếp tục củng cố và phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.
- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa xây dựng Đảng với xây dựng chính quyền và Nhà nước:

+ Đảng phải xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có đủ phẩm chất, năng lực để lãnh đạo, tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng.
+ Chính quyền và Nhà nước phải là của dân, do dân, vì dân.
- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, xã hội:

+ Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm.
+ Phát triển văn hóa, xã hội là nhiệm vụ quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân.
- Giữ vững nền độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia:

+ Độc lập dân tộc là vấn đề sống còn của quốc gia, dân tộc.
+ Phải kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.
- Tăng cường quốc phòng, an ninh:

+ Bảo vệ vững chắc Tổ quốc là nhiệm vụ của toàn dân.
+ Phải xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân vững mạnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

Lý do cuộc Tổng khởi nghĩa trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 giành thắng lợi nhanh chóng:
(*) Chuẩn bị chu đáo:

- Về đường lối:
+ Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo nhân dân chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa từ sớm, ngay sau khi thành lập (1930).
+ Hội nghị toàn quốc của Đảng (5/1941) đã xác định chủ trương "Phải đánh Pháp, Nhật".
+ Chỉ thị "Nhật đảo chính Pháp" (3/1945) và "Cách mạng tháng Tám" (14/8/1945) của Đảng đã trực tiếp lãnh đạo nhân dân Tổng khởi nghĩa.
- Về lực lượng:
+ Mặt trận Việt Minh được thành lập (5/1941) đã tập hợp, đoàn kết rộng rãi các giai cấp, tầng lớp xã hội.
+ Các đội tự vệ, du kích được phát triển rộng khắp.
- Về thời cơ:
+ Sau chiến tranh thế giới thứ hai, Nhật Bản đầu hàng Đồng minh (8/1945).
+ Pháp chưa kịp trở lại Việt Nam.
+ Phong trào cách mạng trong cả nước dâng cao.
(*) Lãnh đạo tài tình của Đảng Cộng sản Việt Nam:

- Đảng đã nắm bắt thời cơ, đưa ra chủ trương đúng đắn, kịp thời.
- Đảng đã lãnh đạo, tổ chức và chỉ đạo phong trào cách mạng một cách hiệu quả.
(*) Sự ủng hộ của nhân dân:

- Nhân dân ta có truyền thống yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường.
- Nhân dân tin tưởng vào Đảng, vào sự nghiệp cách mạng.
- Nhân dân đã tham gia Tổng khởi nghĩa một cách hăng hái, nhiệt tình.
(*) Yếu tố bất ngờ:

- Nhật Bản đầu hàng nhanh chóng, Pháp chưa kịp trở lại Việt Nam.
- Cuộc Tổng khởi nghĩa diễn ra đồng loạt, bất ngờ trên cả nước.
(*) Sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng:

- Quân đội, du kích, tự vệ phối hợp với nhau trong chiến đấu.
- Các địa phương phối hợp, hỗ trợ lẫn nhau.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)

Hướng dẫn giải

- Một trong những bài học kinh nghiệm rút ra từ cách mạng tháng Tám năm 1945 có thể vận dụng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc hiện nay là kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại:

- Sức mạnh thời đại:

+ Thời cơ “ngàn năm có một”: Nhật Bản đầu hàng đồng minh.

+ Sự ủng hộ của các lực lượng tiến bộ trên thế giới.

- Sức mạnh dân tộc:

+ Sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và chủ tịch Hồ Chí Minh.

+ Sự chuẩn bị của Đảng và Nhân dân về lực lượng cách mạng và qua các cuộc tập dượt.

+ Tinh thần đoàn kết và yêu nước của nhân dân Việt Nam.

=> Hiện nay, trong thời kì công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, bài học này cần được áp dụng triệt để: vừa tranh thủ sự mở rộng của thị trường thế giới, vốn đầu tư của nước ngoài,... vừa phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân xây dựng đất nước.

(Trả lời bởi Nguyễn Việt Dũng)