Bài 22. Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỉ XVI - XVIII)

I. Tình hình chính trị xã hội

1. Triều đình nhà Lê mục nát

• Thịnh đạt thời Lê Thánh Tông.
• Lê Uy Mục và Lê Tương Dực ăn chơi trụy lạc, tướng Trịnh Duy sản gây phe phái, đánh nhau liên miên.
• Các phe phái đánh nhau giành quyền lực.
• Cuối thế kỷ XVI, nhà Lê suy yếu.

2. Phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỷ XVI:

• Nông dân không có ruộng cày, thuế cao, phu dịch nặng nề, nhà nước không chăm lo đến sản xuất nông nghiệp, nạn đói 1517.
• Mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ.
• Mâu thuẫn giữa nhà nước phong kiến với nhân dân nên đấu tranh như:
• Khởi nghĩa Trần Tuân (1511) ở Hưng Hóa, Sơn Tây kéo về Từ Liêm (Hà Nội) uy hiếp kinh thành Thăng Long.
• Khởi nghĩa Trần Cảo “Quân 3 chỏm” (1516-1521) tại Đông Triều, nghĩa quân 3 lần tấn công Thăng Long.
• Các cuộc khởi nghĩa trên thất bại nhưng đã giáng một đòn vào triều đình phong kiến nhà Lê, vì thế càng mau chóng sụp đổ.

II. Các cuộc chiến tranh Nam – Bắc triều và Trịnh Nguyễn phân tranh

1. Chiến tranh Nam Triều và Bắc Triều

• 1527 Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê lập ra Nhà Mạc –Bắc Triều.
• 1533 Nguyễn Kim “Phù Lê diệt Mạc” cùng với cựu thần nhà Lê kéo vào Thanh Hóa lập ra Nam Triều.
• Hai tập đoàn phong kiến đối lập nhau gây chiến tranh liên miên suốt 50 năm tại vùng hạ lưu sông Mã, sông Hồng; đến năm 1592 Nam Triều chiếm Thăng Long nhà Mạc rút lên Cao bằng, chiến tranh chấm dứt.
• Đây là cuộc nội chiến giữa các tập đoàn phong kiến, tranh giành quyền lợi và địa vị, đem đến tác hại là kìm hãm sự phát triển kinh tế xã hội.
• Là cuộc chiến tranh phi nghĩa
• Chiến tranh Trịnh – Nguyễn và sự chia cắt Đàng Trong Đàng Ngoài.
• Năm 1545 Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm nắm quyền.
• Nguyễn Hoàng lập cơ sở ở Thuận Hóa, Quảng Nam đối địch với họ Trịnh, chiến tranh quyết liệt giữa Trịnh và Nguyễn, không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm giới tuyến phân chia đất nước:
• Từ sông Gianh ra Bắc thuộc họ Trịnh (Trịnh Tùng nắm quyền) là Đàng Ngoài (Bắc Hà), biến vua Lê thành bù nhìn.
• Từ Sông Gianh vào Nam thuộc Họ Nguyễn là Đàng Trong (Nam Hà)
• Đây là cuộc chiến tranh phi nghĩa, giành giật quyền lợi và địa vị trong phe phái phong kiến, phân chia 2 miền đất nước.
• Sự chia cắt đất nước làm cản trở sự phát triển kinh tế.

B. Trắc nghiệm Lịch sử bài 22

Câu 1: Tình hình nhà Lê sơ đầu thế kỉ XVI có điểm gì nổi bật?

A. khủng hoảng suy vong

B. phát triển ổn định

C. phát triển đến đỉnh cao

D. phát triển không ổn định

Đáp án: A

Câu 2: Dưới thời Lê Tương Dực, mọi quyền hành nằm trong tay ai?

A. Lê Uy Mục

B. Trịnh Tùng

C. Trịnh Duy Sản

D. Mạc Đăng Dung

Đáp án: C

Câu 3: Lê Uy Mục làm vua trong khoảng thời gian nào?

A. Từ năm 1505 đến năm 1507

B. Từ năm 1505 đến năm 1509

C. Từ năm 1505 đến năm 1506

D. Từ năm 1504 đến năm 1509

Câu 5: B

Câu 4: Dưới triều vua nào Trịnh Duy Sản gây thành phe phái mới, đánh nhau liên miên suốt 10 năm?

A. Lý Tương Dực

B. Lê Uy Mục

C. Lê Thái Tông

D. Lê Thánh Tông

Đáp án: A

Câu 5: Bản chất của chính quyền vua Lê - chúa Trịnh là gì?

A. chế độ phong kiến tập quyền

B. chế độ phong kiến phân quyền

C. chế độ quân chủ lập hiến

D. chế độ quân chủ quý tộc

Đáp án: B

Câu 6: Ý nào dưới đây không phải nguyên nhân bùng nổ các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI?

A. Triều đình nhà Lê suy yếu, rối loạn. Vua quan ăn chơi xa xỉ, xây dựng lâu đài cung điện tốn kém.

B. Quan lại ở địa phương ra sức bóc lột, ức hiếp nhân dân. Đời sống nhân dân khổ cực.

C. Các phe trong triều tranh giành quyền lực với nhau, nên nông dân nổi dậy để diệt trừ các phe phái.

D. Triều đình không quan tâm đến đời sống nhân dân.

Câu 7: Thời Lê Sơ, đầu thế kỷ XVI có mâu thuẫn nào gay gắt nhất?

A. Mâu thuẫn giữa các phe phái phong kiến.

B. Mâu thuẫn giữa quan lại địa phương với nhân dân.

C. Mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ.

D. Mâu thuẫn giữa nhân dân với nhà nước phong kiến.

Câu 8: Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI là:

A. khởi nghĩa Trần Tuân.

B. khởi nghĩa Lê Hy.

C. khởi nghĩa Phùng Chương.

D. khởi nghĩa Trần Cảo.

Câu 9: Ý nghĩa của các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI là gì?

A. Lật đổ nhà Lê sơ.

B. Bị dập tắt nhanh chóng nên không có ý nghĩa gì.

C. Góp phần làm cho triều đình nhà Lê mau chóng sụp đổ.

D. Tiêu diệt tất cả các thế lực cát cứ ở địa phương.

Câu 10: Chiến tranh Nam – Bắc triều diễn ra giữa các thế lực phong kiến nào?

A. Nhà Mạc với nhà Nguyễn.

B. Nhà Mạc với nhà Lê.

C. Nhà Lê với nhà Nguyễn.

D. Nhà Trịnh với nhà Mạc

Câu 11: Cuộc xung đột Nam – Bắc triều kết thúc, quyền lực của vua Lê như thế nào?

A. Mất hết quyền lực.

B. Vẫn nắm truyền thống trị.

C. Quyền lực bị suy yếu.

D. Cũng nắm quyền lực nhưng phải dựa vào chúa Trịnh.

Câu 12: Chiến tranh Nam – Bắc triều đã ảnh hưởng như thế nào đối với đời sống nhân dân?

A. Mùa màng bị tàn phá nặng nề, ruộng đồng bị bỏ hoang, nhiều người chết đói.

B. Đất nước bị chia cắt.

C. Nông dân không tham gia vào chiến tranh nên không bị ảnh hưởng gì.

D. Nông dân nhân cơ hội này đứng lên lật đổ chính quyền nhà Mạc.

Câu 13: Chiến tranh Trịnh – Nguyễn diễn ra trong thời gian nào?

A. Từ năm 1545 đến năm 1592.

B. Từ năm 1545 đến năm 1627.

C. Từ năm 1627 đến năm 1672.

D. Từ năm 1627 đến năm 1692.

Câu 14: Chiến tranh Trịnh – Nguyễn kết thúc với kết quả như thế nào?

A. Chiến thắng thuộc về họ Trịnh, họ Nguyễn bị lật đổ.

B. Chiến thắng thuộc về họ Nguyễn, họ Trịnh bị lật đổ.

C. Hai bên không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm ranh giới phân chia đất nước làm hai đàng.

D. Hai thế lực phong kiến Trịnh và Nguyễn lần lượt bị nhà Tây Sơn đánh bại.

Câu 15: Ở Đàng Trong chúa Nguyễn ra sức khai thác vùng Thuận - Quảng để

A. lập làng, lập ấp phục vụ nhân dân.

B. khẩn hoang mở rộng vùng cai trị.

C. tăng cường thế lực của tầng lớp quan lại địa chủ với việc chiếm dụng nhiều đất đai.

D. củng cố cơ sở cát cứ.

Chọn đáp án: D