Trong lòng mẹ (Trích Những ngày thơ ấu)

TRONG LÒNG MẸ

 ( Trích “ Những ngày thơ ấu” - Nguyên Hồng)

I. Đọc - Chú thích

1. Đọc

2. Chú thích

a. Tác giả

- Tên thật: Nguyễn Nguyên Hồng (1918 -1982)

- Trước CM chủ yếu sống ở Hải Phòng trong xóm lao động nghèo.

- Sáng tác nhiều thể loại khác nhau: tiểu thuyết, kí, thơ...

- Được truy tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật năm 1986

   b. Tác phẩm

-“Những ngày thơ ấu”là tập hồi kí viết về tuổi thơ cay đắng của tác giả

-“Trong lòng mẹ” trích chương IV của tập hồi kí  

II.Đọc-Tìm hiểu văn bản

1. Tìm hiểu khái quát

- Thể loại: Hồi kí

- PTBĐ:Tự sự + biểu cảm

- Nhân vật chính: bà cô, bé Hồng

- Bố cục: 2 phần

+ Phần 1. Từ đầu đến “hái đến chứ”

 -> Cuộc đối thoại giữa bà cô và chú bé Hồng

+ Phần 2: Còn lại.

 -> Niềm hạnh phúc của chú bé Hồng khi gặp mẹ.

2. Tìm hiểu chi tiết

1. Cuộc đối thoại giữa bà cô và chú bé Hồng

*Nội dung cuộc đối thoại: xoay quanh câu chuyện về mẹ bé Hồng

* Nhân vật bà cô

- Cười hái: “Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi víi mẹ mày không?” 

- Hái bằng giọng vẫn ngọt“Sao lại không vào...có như dạo trước đâu”, mắt long lanh, chằm chặp đưa nhìn 

- Vỗ vai, cười mà nói rằng“Mày dại quá...thăm em bé chứ” 

- Tươi cười kể các chuyện

- Đổi giọng nghiêm nghị, vỗ vai an ủi cháu, tỏ sự ngậm ngùi thương tiếc người anh vừa mất...

-> Ra vẻ quan tâm, thực chất là sự đóng kịch; sự giễu cợt, mỉa mai châm chọc; sự giả dối , ác độc, đầy  ác ý.

Mục đích: cố ý gieo rắc những hoài nghi để bé Hồng khinh miệt và ruồng rẫy mẹ, chia rẽ tình cảm mẹ con bé Hồng

=>là người lạnh lùng độc ác, thâm hiểm và tàn nhẫn.

Bà cô bé Hồng là người có tâm địa đen tối. Bà không hề yêu thương, lo lắng cho cháu mà chỉ muốn kéo đứa cháu đáng thương vào một trò đùa ác độc đã dàn tính sẵn để khoét sâu nỗi đau, nỗi bất hạnh của bé Hồng. Cái cử chỉ “vỗ vai cười nói thật giả dối, ác độc đầy ác ý. Đến khi chú bé phẫn uất, nức nở “cười dài trong tiếng khóc”, bà cô vẫn không mảy may xúc động. Bà ta như vô cảm, lạnh lùng và có phần thích thú trước nỗi đắng cay của đứa cháu. Chỉ đến khi đứa cháu nghẹn lời, khóc không ra tiếng bà ta mới giả bộ an ủi cháu và tỏ sự ngậm ngùi, thương xót người đã mất. Đến đây nét tính cách trong bản chất của bà cô đã phơi bày toàn bộ:đó là một người phụ nữ lạnh lùng,độc ác, giả dối, thâm hiểm, tàn nhẫn đến khô héo cả tình máu mủ, ruột rà.

=> Đó là h/ảnh mang ý nghĩa tố cáo những hạng người sống tàn nhẫn, khô héo cả tình máu mủ (không có tình thương) trong XH PK lúc bấy giờ.  

* Nhân vật bé Hồng

- Hoàn cảnh sống:

+ Lớn lên trong một gia đình không hạnh phúc: bố nghiện ngập, mất sớm; gia đình sa sút; mẹ cùng túng quá phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực

+ Sống víi bà cô và trong sự ghẻ lạnh của họ hàng

->Bất hạnh, thiếu tình thương yêu

- Trong cuộc đối thoại với bà cô:

- Lúc đầu: toan trả lời”có” nhưng rồi lại cói đầu không đáp mà chỉ cười đáp lại.

Vì bé Hồng nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và vẻ mặt tươi cười rất kịch của bà cô, biết rõ mục đích của bà cô, không muốn tình yêu thương và lòng kính mến mẹ bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến

->Thông minh, nhạy cảm, nhận ra sự giả dối trong lời nói của bà cô

- Sau:

+ lòng càng thắt lại, khoé mắt cay cay->Đau xót, phẫn uất

+ nước mắt ròng ròng rớt xuống, chan hoà đầm đìa ở cằm, ở cổ ->Sự đau đớn, phẫn uất không kìm nén nổi

+ cười dài trong tiếng khóc, cổ họng nghẹn ứ, khóc không ra tiếng->Sự đau đớn, uất ức lên đến cực điểm

+ suy nghĩ: “giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ.....nát vụn mới thôi”->Sự căm tức đến tột cùng những cổ tục tàn ác đã đày đoạ mẹ

- Cười dài trong tiếng khóc nỗi đau xót, tức tưởi cao độ cho người mẹ đang dâng lên trong lòng.

- BPNT: so sánh, lời văn dồn dập với các hình ảnh, các động từ mạnh: cắn, nhai,nghiến

->Khắc hoạ rõ nét tình cảm, cảm xúc của bé Hồng     

=>Luôn tin tưởng, thương yêu mẹ sâu sắc, mãnh liệt

2. Niềm hạnh phúc của bé Hồng khi gặp lại mẹ 

*Khi bất ngờ gặp mẹ

- Hành động: đuổi theo, gọi bối rối: Mợ ơi, mợ ơi, mợ ơi...

-Suy nghĩ: Nếu không phải là mẹ thì ... và cái lầm đó không những làm cho bé Hồng thẹn mà còn tủi cực nữa, khác nào cái ảo ảnh ..... ngã gục giữa sa mạc”

- Biện pháp tu từ: so sánh giả định độc đáo, mới lạ (nỗi thất vọng trở thành tuyệt vọng. Hi vọng tột cùng và thất vọng cũng tột cùng)

=>Nỗi khao khát được gặp mẹ cháy bỏng trong tâm can 

* Khi biết đúng là mẹ  

+ đuổi kịp, thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi 

+ khi trèo lên xe tôi ríu cả chân lại, oà khóc nức nở

=>Niềm hạnh phúc, sung sướng khi được gặp lại mẹ sau bao ngày xa cách

Nếu như giọt nước mắt khi trả lời bà cô là giọt nước mắt của căm giận, đau đớn, xót xa thì giọt nước mắt lần này là giọt nước mắt của tủi hờn mà hạnh phúc, tức tưởi mà mãn nguyện.

* Khi ngồi trong lòng mẹ

- Cảm nhận về mẹ:

+ Thấy mẹ không còm cõi, xơ xác, gương mặt mẹ vẫn tươi sáng ... hai gò má

+ Thấy hơi quần áo, hơi thở của mẹ thơm tho một cách lạ thường.

 - Cảm giác

+ Thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt.

+ Phải bé lại và lăn vào lòng mẹ ...mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng

+ Không nhớ mẹ đã hái và trả lời mẹ những gì, không mảy may nghĩ ngợi gì đến những câu nói của bà cô

* NT miêu tả tâm lí sắc sảo, tinh tế và sinh động.

=>Cảm giác sung sướng đến cực điểm của đứa con khi được ở trong lòng mẹ.

Cảm giác sung sướng đến cực điểm của đứa con khi được ở trong lòng mẹ được tác giả diễn tả bằng cảm hứng đặc biệt say mê cùng víi những rung động hết sức tinh tế. Nó tạo ra một không gian của ánh sáng, của màu sắc và hương thơm vừa lạ lùng, vừa gần gũi.

Nó là một thế giới đang bừng nở, hồi sinh, một thế giới dịu dàng, ăm ắp tình mẫu tử. Chú bộ bồng bềnh trụi trong cảm giác vui sướng, rạo rực không mảy may suy nghĩ gì. Những lời cay độc của bà cô, nhũng tủi cực phải trải qua giờ đây bị chết đi giữa dũng cảm xúc miên man ấy. Điều đó làm cho đoạn trích, đặc biệt là phần cuối đó trở thành bài ca chân thành và cảm động về tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt.

 III. Tổng kết

1. Nghệ thuật:

- Mạch truỵện, mạch cảm xúc tự nhiên, chân thật.

- Kết hợp kể, tả và biểu cảm tạo nên những rung động trong lòng người đọc.

- Khắc hoạ hình tượng nhân vật sinh động, chân thật

2. Nội dung:

         Kể lại chân thực và cảm động những cay đắng, tủi cực cùng tình yêu thương cháy bỏng của nhà văn thời thơ ấu đối với người mẹ bất hạnh  

3. Ý nghĩa: Tình mẫu tử là mạch nguồn tình cảm không bao giờ vơi trong tâm hồn con người