BÀI 8: CẤU TẠO VÀ TÍNH CHẤT CỦA XƯƠNG

I. Lý thuyết

1. Cấu tạo của xương

a. Cấu tạo của xương dài

Cấu tạo 1 xương dài gồm có:

-  Hai đầu xương là mô xương xốp, có các nan xương xếp theo kiểu vòng cung tạo ra các ô trống có chứa tủy đỏ. Bọc 2 đầu xương là lớp sụn.

-  Thân xương có hình ống, cấu tạo từ ngoài vào trong có:

màng xương mỏng \(\rightarrow\) mô xương cứng \(\rightarrow\) khoang xương

+ Khoang xương chứa tủy xương, tủy đỏ (trẻ em), tủy vàng (người trưởng thành).

b. Chức năng của xương dài

c. Cấu tạo xương ngắn và xương dẹt

-  Xương ngắn và xương dẹt không có cấu tạo hình ống.

- Bên ngoài là mô xương cứng, bên trong là mô xương xốp gồm nhiều nan xương và nhiều hốc nhỏ chứa đầy tủy đỏ.

2. Sự to ra và dài ra của xương

- Sự to ra của xương:

+ Tế bào ở màng xương phân chia \(\rightarrow\) các tế bào mới \(\rightarrow\) đẩy vào trong và hóa xương \(\rightarrow\) xương to ra

+ Ở người trưởng thành sụn tăng trưởng không còn khả năng hóa xương \(\rightarrow\) không cao thêm

+ Người già: xương bị phân hủy nhanh hơn sự tạo thành và tỷ lệ cốt giao giảm \(\rightarrow\) xương xốp, giòn, dễ gãy, sự phục hồi diễn ra chậm, không chắc chắn.

-  Sự dài ra của xương:

+ Ta nhận thấy xương có sự dài ra. Sự dài ra ở xương là nhờ vào sự phân chia của các tế bào ở sụn tăng trưởng.

3. Thành phần hóa học của xương

- Thí nghiệm 1: ngâm xương đùi ếch trong dung dịch HCl 10%. Sau 10 – 15 phút lấy ra và uốn thử xương.

+ Kết quả: Sau 15 phút lấy ra và uốn thử xương ta thấy xương uốn được  xương mềm đi

- Thí nghiệm 2: Đốt xương đùi ếch khác trên ngọn lửa đèn cồn cho đến khi xương không cháy nữa, không còn khói bay lên. Bóp nhẹ phần xương đã đốt và rút ra nhận xét.

+ Kết quả: sau khi đốt xương trên ngọn lửa đèn cồn và bóp nhẹ phần xương đã đốt  \(\rightarrow\) xương vụn ra.

-          Giải thích kết quả 2 thí nghiệm trên vì:

+ Xương được cấu tạo từ:

Chất hữu cơ là cốt giao: đảm bảo tính mềm dẻo của xương.

 Chất khoáng chủ yếu là Canxi đảm bảo tính tính bền chắc của xương.

+ Khi đốt xương trên ngọn lửa đèn cồn làm cho lượng cốt giao phân hủy giảm đi,Canxi trong xương không còn nơi liên kết trở nên xốp hơn \(\rightarrow\)  khi bóp nhẹ xương vụn ra.

+ Khi ngâm trong dung dịch HCl 10%, thì HCl đã tác dụng chất vô cơ là Ca trong xương làm cho xương mềm dẻo  \(\rightarrow\) xương uốn được.

 II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Xác định các chức năng tương ứng với các phần của xương ở bảng 8 - 2 bằng cách ghép các chữ (a, b, c ...) với các số (1, 2, 3 ...) sao cho phù hợp

 Hướng dẫn trả lời: 

Đáp án: 1 - b; 2 - g; 3 - d; 4 - e; 5 - a

Câu 2: Thành phần hóa học của xương có ý nghĩa gì đối với chức năng của xương ?

Hướng dẫn trả lời :

- Thành phần hữu cơ là chất kết dính đảm bảo xương có tính đàn hồi

- Thành phần vô cơ (canxi, phôt pho) làm tăng độ cứng. Nhờ đó xương cứng chắc làm trụ cột cho cơ thể.

Câu 3: Giải thích xương động vật được hầm (đun sôi lâu) thì bở :

Hướng dẫn trả lời :

Khi hầm xương bò, lợn,.. chất cốt giao bị phân hủy, vì vậy nước hầm xương thường sánh và ngọt, phần xương còn lại là chất vô cơ không còn được liên kết bởi cốt giao nên xương bở.

III. Câu hỏi ôn tập

Câu 1: Giải thích sự phát triển của xương trong cơ thể ?

Câu 2: Vì sao nói khả năng gãy xương có liên quan đến lứa tuổi ?

Câu 3:  Nêu cấu tạo của một xương dài ?

Câu 4:  Nêu các thí nghiệm chứng minh thành phần hóa học của xương ?