MB : 1. Nêu những nét chính về tác giả và hoàn cảnh ra đời của bài thơ.
Thanh Hải là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn hoá cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu.
+Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ viết cuối năm1980, thời gian không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời, thể hiện niềm yêu mến thiết tha cuộc sống, đất nước và ước nguyện cuả tác giả.
* Ý này ở phần mở bài cũng được hoặc bn đưa vào đoạn đầu của phần thân bài nha.
TB : 2. Bức tranh thiên nhiên mùa xuân xứ Huế căng tràn sức sống.
+ Không gian mùa xuân được phác hoạ bằng mấy nét chấm phá. Nghệ thuật đảo ngữ Mọc giữa dòng sông xanh, một bông hoa tím biếc cho ngưòi đọc tưởng tượng dòng sông Hương trong vắt êm đềm lặng lẽ trong đất trời mùa xuân. Chỉ cần một (số ít) bông hoa mùa xuân là mùa xuân bừng thức. Không gian được mở rộng từ dòng sông đến bầu trời. Tiếng chim chiền chiện hót vang cả trời xuân
+ Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong câu thơ :
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
Tạo ấn tượng mạnh cho người đọc. Nhà thơ hứng giọt nắng mùa xuân, giọt mưa mùa xuân hay hứng âm thanh của tiếng chim chiền chiện ?
+ Bức tranh thiên nhiên tươi đẹp có màu sắc, ánh sáng, âm thanh làm cho con người thiết tha yêu sự sống.
3. Mùa xuân của đất nước trong truyền thống, hiên tại và tương lai.
+ Cấu trúc Mùa xuân người cầm súng, mùa xuân người ra đồng được lặp lại hai lần nhấn mạnh hai nhiệm vụ trọng tâm của dân tộc thời điểm lúc bấy giờ. Nghệ thuật hoán dụ người cầm súng là người chiến sĩ với nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Còn người ra đồng là những người nông dân trong lao động xây dựng đất nước. Hình ảnh lộc trên lưng ngưòi lính có nhiều cách hiểu. Đó là lộc biếc mùa xuân, cũng có thể hiểu đó là cành lá nguỵ trang trong bước quân hành. Mùa xuân đến cuồng nhiệt, thiết tha cháy bỏng nhờ cách biểu đạt của các từ láy hối hả, xôn xao.
+ Đất nước trong truyền thống như khúc nhạc trầm được nhà thơ định nghĩa
Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao.
+ Đất nước trong tương lai cũng được nhà thơ khẳng định
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
+ Nghệ thuật đồng hiện (quá khứ, hiện tại, tương lai) cùng khẳng định như một bức thông điệp thể hiện niềm tự hào thiêng liêng sâu sắc của nhà thơ với đất nước, về ngàn năm văn vật của cha ông.
4. Lời ước nguyện chân thành của nhà thơ, khát vọng được làm một mùa xuân nho nhỏ.
+ Nhà thơ xưng ta, mang ý thức cá nhân của một thời đại. Tất cả đều muốn sống đẹp với cuộc đời với nhân dân, hiến dâng tất cả cho đất nước.
+ Bài thơ dùng nhiều số từ một như một nốt trầm xao xuyến, một mùa xuân nho nhỏ. Dù khiêm nhường giản dị nhưng đó là khát vọng sống đẹp của con người hoá thân vào cộng đồng. Khát vọng đó nhiệt tình cháy bỏng : Dù là tuổi hai mươi, Dù là khi tóc bạc.
+ Lời ước nguyện kết thúc trong giai điệu mượt mà, lắng đọng của xứ Huế. Tất cả cùng cất lên như bản hợp xướng về tình yêu xứ Huế đẹp và thơ để khát vọng sống thiết tha hơn, cháy bỏng hơn, ước nguyện chân thành hơn.
KB : Khái quát, khẳng định lại khát vọng sống của nhà thơ Thanh Hải cùng với đó là những ước nguyện.
( Có thể nêu thêm giá trị của bài thơ)
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
2. Thân bàia. Sự tự nguyện mang niềm vui đến cho cuộc đời
Sau những dòng thơ dâng tràn tình yêu thiên nhiên, lòng tự hào, lạc quan, tin yêu đối với đất nước, dân tộc Thanh Hải chuyển sang giọng thơ ấy rất giàu sức suy tưởng và làm say đắm lòng người. Từ cảm xúc của thiên nhiên, đất nước, mạch thơ đã chuyển một cách tự nhiên sang bày tỏ suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ trước mùa xuân của đất nước. Tâm niệm thiết tha của một nhà cách mạng, một nhà thơ đã gắn bó trọn đời với đất nước, quê hương với một khát vọng chân thành và tha thiết:Ta làm con chim hót,
Ta làm một cành hoa.
Ta nhập vào hoà ca,
Một nốt trầm xao xuyến
Nhịp thơ dồn dập và điệp từ “ta làm” diễn tả rõ nét khát vọng cống hiến của nhà thơ. Đó là khát vọng sống hoà nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp, dù nhỏ bé, của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước.⇒ Điều tâm niệm ấy được thể hiện một cách chân thành trong những hình ảnh tự nhiên giàu sức gợi tả, gây xúc động sâu xa trong lòng người đọc.
Ước nguyện được làm một tiếng chim, một cành hoa để góp vào vườn hoa muôn hương muôn sắc, rộn rã tiếng chim, để đem lại hương sắc, tô điểm cho mùa xuân thêm tươi đẹp. Nhà thơ nguyện cầu được làm một “nốt trầm xao xuyến” không ồn ào, không cao điệu mà chỉ âm thầm, lặng lẽ để “nhập” vào khúc ca, tiếng hát của nhân dân vui mừng đón xuân về. Điệp từ “ta” như một lời khẳng định, vừa như một tiếng lòng, như một lời tâm sự nhỏ nhẹ, chân tình. Ước nguyện đó đã được đẩy lên cao thành một lẽ sống cao đẹp, không chỉ cho riêng nhà thơ mà cho tất cả mọi người, cho thời đại của chúng ta.b. Sự cống hiến không kể tuổi tác
Lẽ sống cống hiến lặng lẽ, khiếm tốn, không kể gì đến tuổi tác:Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.
Điệp ngữ “dù là” ở đây như một lời tự khẳng định để nhủ với lương tâm sẽ phải kiên trì, thử thách với thời gian tuổi già, bệnh tật để mãi mãi làm một mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân rộng lớn của quê hương đất nước. Giọng thơ vẫn nhỏ nhẹ, chân tình nhưng mang sức khái quát lớn. Chính vì vậy, hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ” ở cuối bài như ánh lên, toả sức xuân tâm hồn trong toàn bài thơ. Thật cảm động và kính phục biết bao khi đọc những vần thơ như lời tổng kết của cuộc đời. “Dù là tuổi hai mươi” khi mới tham gia kháng chiến cho đến khi tóc bạc là thời điểm hiện thời vẫn lặng lẽ dâng hiến cho đời và những câu thơ này là một trong những câu thơ cuối cùng. “Một mùa xuân nho nhỏ” cuối cùng của Thanh Hải dâng tặng cho đời trước lúc ông bước vào thế giới cực lạc, chuẩn bị ra đi mãi mãi. 3. Kết bài Nêu lên cảm nghĩ của bản thân về bài thơ Mùa xuân nho nhỏ Khẳng định lại một lần nữa những khát khao, ước muốn trong con tim tác giả gửi tới cuộc đời, một khát khao được sống cống hiến sức mình cho việc xây dựng quê hương đất nước “dù là tuổi hai mươi, dù là khi tóc bạc” Gợi mở vấn đề.
"Sống trong đời sống
Cần có một tấm lòng
Để làm gì, em biết không?
Để gió cuốn đi, để sóng cuốn trôi…"
Những câu thơ, lời hát đầy ý nghĩa ấy ca ngợi tấm lòng của con người trong cuộc sống. Con người sống trên cuộc đời, ai ai cũng nên có một tấm lòng, một lẽ sống, một khát vọng sống đúng đắn. Và Thanh Hải đã có một khát vọng, một ước nguyện sống đẹp. "Mùa xuân nho nhỏ" là thi phẩm nói lên điều ấy. Đặc biệt, hai khổ thơ 4, 5 của tác phẩm đã thể hiện vẻ đẹp của một cuộc đời với những khát khao dâng hiến mãnh liệt.
Nếu khổ thơ 1, 2, 3, tác giả Thanh Hải khắc họa vẻ đẹp của thiên nhiên, cúa đất trời xứ Huế thì đến khổ 4, 5 dòng cảm xúc đã chuyển sang sự suy tư, mạch lạc với những suy ngẫm triết lí về cuộc đời. Mùa xuân của quê hương đất nước được hiện lên với những niềm khát khao hi vọng cháy bỏng:
"Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến".
Điệp từ "ta" được lặp lại tới ba lần, "ta làm" được lặp lại như một khát khao cống hiến mãnh liệt. Tác giả muốn hóa thân thành "con chim" để góp tiếng ca cho đời, để đem lại niềm vui cho mọi người, muốn hóa thân thành "cành hoa" để tô điểm, tô sắc thêm cho cuộc đời và muốn "nhập vào hòa ca" để góp một tiếng nhạc hay cho mai sau. Sau cùng, tác giả mong muốn trở thành "Một nốt trầm xao xuyến" trong bản nhạc đầy thanh âm của cuộc sống. Sự cống hiến ấy lặng lẽ, âm thầm, không phô trương, xa hoa, không câu lệ. Tất cả đều bình dị, nhẹ nhàng. Một ước mơ nhỏ nhoi, giản dị đến vô cùng. Ước nguyện sống ấy vô cùng cao đẹp. Không chỉ cho riêng nhà thơ, mà còn cho mọi người, cho dân tộc, cho đất nước. Khát vọng ấy vượt qua tất cả mọi khuôn khổ, giới hạn. Ngay cả khi nằm trên giường bệnh, cái khát vọng cao quý ấy cũng không bị dập tắt. Tác giả vẫn tràn đầy niềm tin, hi vọng và động lực vào cuộc sống, vào khát vọng cống hiến của bản thân.:
"Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc"
Mùa xuân nho nhỏ ấy là mùa xuân của tác giả, mùa xuân trong lòng của một thi sĩ đang chống chọi với bệnh tật nhưng có khát vọng lớn lao, cao cả. Mùa xuân nho nhỏ ấy nguyện góp chung vào mùa xuân lớn của toàn dân tộc. Và mùa xuân ấy chỉ "lặng lẽ dâng cho đời" mà thôi, không quá phô trương, xa hoa, một mùa xuân lặng lẽ nhưng lớn lao. Dù tuổi tác có hai mươi hay là khi tóc đã điểm bạc, dù già hay trẻ, ở bất kì độ tuổi nào, đều có mong muốn hiến dâng cho Tổ quốc những gì tươi đẹp nhất của cuộc đời.
Đọc cả bài thơ nói chung và đặc biệt là khổ thơ 4,5 nói riêng của thi phẩm Mùa xuân nho nhỏ, người đọc càng thêm trân quý những giá trị tốt đẹp của cuộc sống. Một nhà thơ yêu đất nước, yêu tổ quốc đến da diết, mong muốn trở thành một phần nhỏ của mùa xuân dân tộc. Đọc xong thi phẩm, những khát khao cháy bỏng của con người như được tiếp thêm động lực, những ước nguyện thanh xuân của các bạn trẻ như có thêm niềm tin mãnh liệt. Mỗi người hãy tạo ra mùa xuân riêng trong lòng mình, mùa xuân chung của tất cả mọi người. Đó cũng chính là thông điệp mà tác giả Thanh Hải muốn gửi gắm qua tác phẩm này.
I. Mở bài
- Giới thiệu tác giả và bài thơ Mùa xuân nho nhỏ là thi phẩm đặc sắc cuối đời của nhà thơ Thanh Hải
- Bài thơ là nỗi lòng của tác giả về niềm yêu mến tha thiết với cuộc đời, đất nước mong muốn cống hiến góp mùa xuân nho nhỏ của mình vào mùa xuân của đất nước, dân tộc.
II. Thân bài
1. Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên đất nước và con người
- Bức tranh thiên nhiên tươi đẹp trong tưởng tượng của tác giả (lưu ý, tác giả viết bài thơ 11/1980 - lúc này đang là mùa đông)
+ Hình ảnh vẻ đẹp của mùa xuân xứ Huế được khắc họa qua: hoa tím, sông xanh, bầu trời cao rộng
+ Âm thanh tiếng chim chiền chiện báo xuân về như kết tinh thành “từng giọt long lanh”
+ Vẻ đẹp của mùa xuân thể hiện qua góc nhìn của tác giả cũng như tấm lòng trân trọng của tác giả trước thiên nhiên, cuộc đời
+ Lời trò chuyện thân mật cùng tự nhiên và sự trân trọng sự sống được thể hiện qua hành động “đưa tay hứng” của tác giả
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng
+ Giọt long lanh được hiểu theo nghĩa ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, từ chỗ âm thanh được cảm nhận bằng thính giác chuyển sang cảm nhận bằng thị giác và xúc giác “đưa tay hứng”
→ Tác giả say đắm trong mùa xuân của thiên nhiên đất trời với tâm thế đón nhận trân trọng
2. Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của đất nước
- Sáng tạo của tác giả thể hiện qua việc dùng từ “lộc” và hình ảnh “người cầm súng”, “người ra đồng”
+ Hình ảnh lộc xuân trên “nương mạ” là hình ảnh đẹp về cuộc sống lao động kiến thiết đất nước của lực lượng sản xuất
+ Hình ảnh người cầm súng trên đường ra trận mang trên vai cành lá ngụy trang, và niềm tin vào ngày mai hòa bình
+ Tác giả sử dụng hai từ láy “hối hả” và “xôn xao” để chỉ nhịp sống lao động khẩn trương vội vã nhưng nhộn nhịp, vui vẻ kết hợp hài hòa với nhau.
- Nhà thơ tin tưởng và tự hào vào tương lai tươi sáng của đất nước cho dù trước mắt trải qua nhiều khó khăn, gian khổ
+ Đất nước được so sánh với những hình ảnh đẹp đẽ, kì vĩ khẳng định sự trường tồn bền vững của đất nước
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước
+ Tác giả không quên nhắc nhở mọi người nhớ về những tháng ngày gian khổ trong chiến đấu, cách mạng
+ Phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước dù khó khăn gian khổ
→ Sự lạc quan tin tưởng của nhà thơ ca ngợi sức sống, sự vươn lên mạnh mẽ của đất nước, dân tộc
3. Ước nguyện chân thành, giản dị được cống hiến của tác giả
- Tác giả thể hiện tâm nguyện tha thiết muốn cống hiến qua những hình ảnh đẹp, thuần phác:
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến
+ Điệp từ “ta” để khẳng định đó là tâm niệm chân thành của nhà thơ, cũng là khát vọng cống hiến cho đời chung của nhiều người.
+ Các từ láy “lặng lẽ”, “nho nhỏ” là cách nói khiêm tốn, chân thành của nhân cách sống cao đẹp khi hướng tới việc góp vào lợi ích chung của dân tộc.
- Mùa xuân nho nhỏ là một ẩn dụ đầy sáng tạo của nhà thơ khi thể hiện thiết tha, cảm động khát vọng được cống hiến và sống ý nghĩa.
+ Điệp từ “dù là” khiến âm điệu câu thơ trở nên thiết tha, lắng đọng
+ Dù đang nằm trên giường bệnh nhưng tác giả vẫn tha thiết với cuộc đời, mong muốn sống đẹp và hữu ích, tận hiến cho cuộc đời chung.
→ Với niềm yêu đời tha thiết, tác giả vượt lên trên hoàn cảnh về bệnh tật mong muốn da diết được sống có ích bằng tất cả sức trẻ của mình.
4. Ngợi ca quê hương đất nước qua điệu hát dân ca Huế
- Cả bài thơ giống như làn điệu dân ca Huế mượt mà, trữ tình và sâu lắng
+ Bài thơ khép lại với điệu Nam ai, Nam bình của xứ Huế để ca ngợi vẻ đẹp và nỗi niềm của người con xứ Huế
+ Khúc ca còn ngân vang mãi từ tâm hồn của người lạc quan, yêu đời, khát khao sống có ích
III. Kết bài
- Bài thơ là tiếng lòng của tác giả trước cuộc đời, đất nước.
- Với giọng trầm lắng có lúc nhộn nhịp, hối hả, bài thơ không những diễn đạt được vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước mà còn thể hiện được sự mê say với cuộc sống và khát vọng chân thành đẹp đẽ của tác giả.
Tham khảo:
Cứ mỗi độ xuân về, lòng người lại rạo rực những nỗi vui khó tả. Bởi vậy, mùa xuân luôn khiến người ta thổn thức, mong chờ và háo hức vô kể. Xuân cũng làm cho biết bao thi sĩ phải xao lòng mà viết nên những vần thơ tuyệt diệu, bởi đâu chỉ có xuân đất trời thôi đâu, lòng người cũng đang "xuân", đang khát khao cống hiến những đẹp đẽ nhất cho Tổ quốc ,cho quê hương mình. Nhà thơ Thanh Hải đã viết nên những vàn thơ đẹp đến nao lòng như thế qua bài “Mùa xuân nho nhỏ”, đặc biệt, thi phẩm đã nói lên ước nguyện quá đỗi chân thành của nhà thơ gửi gắm vào lẽ sống, vào cuộc đời. Và mong muốn ấy được thể hiện rất cảm xúc, mãnh liệt qua những lời thơ: “Ta làm con chim hót Ta làm một cành hoa Ta nhập vào hoà ca Một nốt trầm xao xuyến. Một mùa xuân nho nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc.” Trước sức xuân trong sáng, tinh khôi đang tràn trề khắp mọi nẻo, tâm hồn con người cũng yêu xuân, yêu đất nước, yêu cuộc đời và mong muốn được cống hiến cho đời những điều đẹp đẽ. Ta muốn làm một con chim nhỏ cất tiếng hát líu lo mang âm thanh trong trẻo đến mọi người. Đó là cánh chim tự do giữa bầu trời thanh bình hót tiếng ca hy vọng vào tương lai tươi đẹp. Ta muốn làm một bông hoa thôi, một bông hoa nhẹ nhàng, khoe sắc, điểm hương cho cuộc đời. Bông hoa của vẻ đẹp, của tình yêu, của sức sống. Tất cả những hình ảnh thiên nhiên quá đỗi bình dị ấy nhưng được tác giả khát khao hoà nhập vào chính mình để điểm tô cuộc đời. Đó là lẽ sống của thương yêu, của khát khao sống và hiến dâng những tinh túy nhất cho cộng đồng, đất nước, dù đó là điều giản dị thôi nhưng chân thành là đủ. Và hoà trong cảm xúc ấy, Thanh Hải lại mong mình là một nốt trầm xao xuyến giữa bản nhạc cuộc đời. Không phải là những âm thanh cao vút, xa xôi, cũng không phải là thứ âm thanh ồn ào, náo nhiệt mà là một nốt trầm dịu nhẹ, an nhiên, âm thầm lặng lẽ hoà trong khúc ca giữa đời sống. Đó là sự cống hiến âm thầm, mong muốn góp phần nhỏ bé của cuộc đời mình vào chỗ công cuộc xây dựng quê hương. Tác giả hoà cái tôi riêng vào cái ta chung như nói lên nỗi lòng của bao người, bao thế hệ đất nước vẫn tình nguyện hiến dâng những vẻ đẹp của tâm hồn và tài năng của mình vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. “Một mùa xuân nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc.” Ta chỉ là một mùa xuân nho nhỏ thôi, một cuộc đời nồng nhiệt và những cống hiến của ta cũng nhỏ bé so với biết bao điều đẹp đẽ của thế giới ngoài kia. Nhưng nếu được là một phần nhỏ ấy thôi, ta vẫn muốn dành trọn cho đất nước thương yêu. Dù là trong những ngày bom đạn chiến tranh, ta anh dũng chiến đấu với súng đạn của kẻ thù thì đến hôm nay, khi đất nước thanh bình, hạnh phúc, khi tuổi đã xế chiều ta vẫn luôn giữ khát khao, tình yêu dành trọn tâm hồn mình cho đất nước. Đó là một tấm lòng mãi mãi trường tồn theo thời gian, dù thanh xuân hay khi đã về già, vẫn mong muốn góp sức mình làm đẹp cho cuộc đời. Bằng tình cảm chân thành, ngôn ngữ giản dị dễ đi vào lòng người, giọng thơ thủ thỉ nhẹ nhàng như nhắc nhở mỗi chúng ta về niềm yêu cuộc sống. Thanh Hải đã gửi gắm vào thế hệ hệ tương lai một mục đích sống, một lẽ sống cao đẹp nơi tâm hồn - “sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình". Hãy sống và cống hiến hết mình cho đời, dâng những bông hoa đẹp nhất của cuộc đời mình dựng xây cho đời sống một cách trọn vẹn nhất.
