Tố Hữu một tác gia xuất sắc trong nền văn học Việt Nam, cái tên ấy cho đến ngày nay vẫn còn được nhắc đến rất nhiều qua những bài thơ của ông. Tố Hữu đã góp cho nền văn học nước nhà một giọng thơ trữ tình chính trị, tha thiết đằm thắm tình dân tộc mà cũng đầy ắp những sự kiện chính trị. Những tác phẩm thơ của ông được găn liền với những chặng đường của cách mạng, mỗi một chặng đường nhà thơ lại mang đến những vần thơ hay cho bạn đọc. Một trong những tác phẩm hay của ông phải kể đến bài thơ khi con tu hú , bài thơ nay được viết khi ông đang bị bắt giam, nó thể hiện lên sự ngột ngạt uất ức của nhân vật trữ tình.
Sáu câu thơ đầu thể hiện sự yêu đời của nhà thơ ngay cả khi đang bị giam giữ. Có thể nói nhà giam kia chỉ có thể cầm tù được thể xác của người chiến sĩ trẻ chứ không thể nào cầm tù được tâm hồn anh:
“ Khi con tu hú gọi bầy,
Lúa chiêm đang chín trái cây ngọt dần,
Vườn râm dậy tiếng ve ngân,
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào,
Trời xanh càng rộng càng cao,
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không. . . “
Một bức tranh thiên nhiên được nhà thơ phô vẽ ra trước mắt chúng ta, đó là một bức tranh thiên nhiên đầy màu sắc, màu của tự do, đồng quê với hình ảnh của mùa hè. Mùa của con chim tu hú gọi nầy, trong trái tim người chiến sĩ ấy đang liên tưởng tới những hoạt động của người nông dân với hình ảnh cây lúa chiêm đang độ chín, trái cây nhà ai cũng đang ngọt dần. Mùa hè là mùa của những cây lúa vàng ươm cả một cánh đồng chờ người đến gặt về, mùa hè là mùa những trái cây như tu hú, vải, chôm chôm, nhãn. Những trái cây ấy đang độ chín nên chúng đang ngọt dần. chỉ tiếc rằng cái chốn lao tù này đang giam hãm một trái tim yêu đời lớn không thì thể xác kia có thể vẫy vùng trước những hình ảnh thiên nhiên rất đỗi giản dị mà thanh bình đó rồi. Bàn tay ấy sẽ gặt những bông lúa chiêm kia, cái miệng ấy sẽ thưởng thức những món ăn hoa quả tuyệt vời kia. Có thể nói những thứ ấy giống như hương vị của cuộc sống thanh bình và tự do. Không chỉ vậy tác giả tiếp tục vẽ lên những hình ảnh thân thuộc mới hấp dẫn không kém cây lúa vàng và trái cây thơm ngọt. Đó là màu vằng của trái bắp, những hạt vàng như hạt nắng giữa sân, nhìn cả một sân bắp ấy chúng ta không thể hết bâng khuâng vì vẻ đẹp của sự đầy đủ “ đầy sân” và màu vàng đẹp đẽ của hạt bắp. thêm vào bức tranh ấy một màu xanh của trời cao rộng làm cho nó hiện lên thật đẹp làm sao. Và trên cái nền hòa bình ấy đôi con chim sáo đang lộn nhào từng không.
Bức tranh ấy không chỉ có màu sắc mà còn có cả âm thanh nữa. đó là âm thanh của tiếng ve râm ran trên những rặng cây trước nhà, ngoài cánh đồng nọ. Ve hiện lên thật đẹp nó gắn với tuổi thơ của mỗi người khi bắt chúng để nghe tiếng kêu hay hay đó. Đặc biệt màu hè thì không thể thiếu được tiếng ve kêu. Qua tiếng ve ấy ta như đang cảm nhận được nỗi nhớ quê hương của tác giả, dù trong lao tối mịt u uất nhưng tác giả vẫn biết được rằng bây giờ là mùa hè. Điều đó thể hiện sự yêu đời, yêu cuộc sống, nhơ quê hương gia đình.
Bức tranh ấy còn được khám phá ở độ cao và sâu của bầu trời. điệp từ càng cho thấy một bầu trời chỉ có mùa hè được sở hữu, nó không u ám sầm sập như mùa đông, không dịu dàng trong vắt như mùa thu mà nó mang vẻ đẹp cao rộng đến lạ kì.
Qua đây ta thấy Tố Hữu đã vẽ lên một bức tranh thiên nhiên đầy màu sắc, âm thanh và chiều cao. Đó là bức tranh thân thuộc với mỗi con người chúng ta, bức tranh về những thứ mộc mạc giản dị như lúa ngô khoai sắn, tiếng ve râm ran, bầu trời cao vợi. Bức tranh càng đẹp bao nhiêu thì nỗi nhớ quê nhà và tình yêu thương cuộc sống của nhà thơ lại càng lớn bấy nhiêu.
Tiếp đến những câu thơ cuối bài tác giả thể hiện rõ tình cảm của mình trong phòng giam ngục tối:
“Ta nghe hè dậy bên lòng,
Mà chân muốn đạp tan phòng hè ôi.
Ngột làm sao, chết uất thôi,
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu. ”
Tác giả liên tưởng tới những hỉnh tuyệt đẹp của ngày hè, những âm thanh ngọt ngào đó làm cho tình yêu thiên nhiên, quê hương đất nước và nỗi nhớ quê hương trỗi dậy mạnh liệt. nỗi nhớ ấy có thể đạp phăng đi tất cả những thứ trong phòng gian chật hẹp tù túng ấy. Có thê nói sự nhớ nhưng mãnh liệt ấy được thể hiện rất rõ qua câu thơ “ Mà chân muốn đạp tan phòng he ôi”. Bức tường đối với người chiến sĩ ấy chẳng khác nào địa ngục trần gian, sống mà không được tự do, sống mà bị cầm tù về thể xác khiến cho cái thể xác ấy không đáp ứng được nhu cầu của tinh thần. nhà thơ uất ức, ngột ngạt khi mà phải sống trong cảnh ngột ngạt như thế.
Như vậy có thể thấy qua bài thơ này tác giả đã gửi gắm cho chúng ta một tâm trạng lớn, một tình yêu lớn, niềm khát khao lớn của ông. Đó là khát khao tự do, niềm yêu cuộc sống, nhớ quê hương đất nước. Chính vì thế ta biết thêm một điều rằng dẫu bị giam hãm ngột ngạt trong bốn bức tường nhưng nhà thơ Tố Hữu không thôi yêu đời và khát khao tự do cháy bỏng.
Bước chân vào hoạt động cách mạng, lần đầu tiên anh thanh niên Tố Hữu đã bị bắt giam ở nhà lao Thừa Thiên. Sau khi bị giam được khoảng 3 tháng, Tố Hữu đã sáng tác bài thơ này qua đó anh đã bộc lộ tâm trạng ngột ngạt, uất hận của mình ở trong tù và lòng khao khát tự do, khao khát hoạt động của anh - một người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi.
‘Khi con tu hú gọi bẩy
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần
Vườn cây dậy tiếng ve ngân
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không... ‘
Mở đầu bài thơ là một bức tranh cảnh vật quê hương lúc vào hè. Bằng trí tưởng tượng khá nhạy bén, nhà thơ trong bốn bức tường giam đã dựng lên một bức tranh sôi động, khoáng đãng lạ thường về cảnh vật quê hương với tiếng chim tu hú bỗng cất lên đâu đây (‘Khi con tu hú gọi bầy’) và ngân nga xa như gọi mùa hè đến. Và mùa hè đã ùa đến sống động, rộn ràng như mở rộng, lan toả dần khắp quê hương: ‘Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần’, câu thơ gợi cho người đọc cảm tưởng như thiên nhiên và cuộc sống của quê hương cũng đang ‘chín’ dần lên, đầm ấm, ngọt ngào. Rồi ‘vườn râm’ bỗng ‘rộn tiếng ve ngân’ và một mùa hè đầy màu sắc rực rỡ như đang trải ra trước mắt nhà thơ: ‘Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào’.
Bầu trời cũng thật là cao rộng: ‘Trời xanh càng rộng càng cao’ và cứ như cao thêm, rộng thêm mãi ra để đôi ba ‘con diều sáo’ thả sức ‘lộn nhào’ trên ‘từng không’ của quê hương đang bước vào hè. Âm thanh rộn rã, màu sắc rực rỡ, hình ảnh sống động, đó là những nét nổi bật trong bức tranh cảnh vật quê hương lúc bước vào hè do trí tưởng tượng nhạy bén của nhà thơ đã dựng lên khi chợt nghe thấy tiếng chim tu hú gọi bầy ở đâu xa bỗng vọng vào trong bốn bức tường nhà giam.
Đặc biệt, hình ảnh ‘đôi con diều sáo lộn nhào từng không’ là một nét điển hình của nông thôn Việt Nam thanh bình và tự do. ở đây nó như nói với ta tâm trạng khao khát tự do, khao khát hoạt động của nhà thơ, của người thanh niên yêu nước Tố Hữu. Nó trở thành nét đặc sắc và sống động nhất, trở thành hình ảnh có sức thu hút mạnh nhất trong toàn cảnh bức tranh vào hè của quê hương.
‘Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!
Ngột làm sao, chết uất thôi,
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu! '
Nếu bức tranh ở khổ thơ trên là bức tranh cảnh vậy thì bức tranh ở khổ thơ dưới là bức tranh con người,hay nói cho đúng hơn đó là bức tranh tâm trạng con người trước cảnh vật. Đó là tâm trạng ngột ngạt đến muốn ‘chết uất’ của bản thân nhà thơ. Mùa hè của quê hương ùa dậy sôi động, rực rỡ, khoáng đạt như thế mà nhà thơ lại bị giam cầm trong bốn bức tường chật hẹp của nhà tù nghẹt thở nhưthế này!
‘Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muôn đạp tan phòng, hè ôi! ‘
Phép tu từ thậm xưng ‘muốn đạp tan phòng’ biểu hiện mạnh mẽ tình cảm khao khát tự do, khao khát muốn thoát khỏi lao tù để hoạt động của nhà thơ. Bởi vì:
‘Ngột làm sao, chết uất thôi,
Con chim tu hú ngoài trời cứkêu’
Lòng khao khát tự do, khao khát hoạt động của tuổi trẻ như càng bị thôi thúc mạnh mẽ, càng được nhân lên, càng trở lên mãnh liệt khi tiếng con chim tu hú ngoài trời cứ vọng vào liên tiếp và gợi lên bức tranh vào hè sôi động và khoáng đãng của quê hương. Song, mọi cảnh vật quê hương đều là do tưởng tượng mà thấy được dù là rất ‘thực’: riêng tiếng kêu của con chim tu hú gọi hè ở ngoài trời là có thực, có vọng vào bốn bức tường nhà giam thật là da diết, nó rót vào tai, nó xoáy vào tâm tư con người với một sức dồn nén tới mức nhà thơ phải kêu lên, như một tiếng kêu thống thiết để đòi tự do:
‘Ngột làm sao, chết uất thôi,
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu’
Ý nghĩa độc đáo của hình ảnh con chim tu hú trở lại một lần nữa ở cuối bài thơ chính là ỏ chỗ đó. Nó khắc sâu thêm chủ đề của bài thơ một cách hồn nhiên, chân thực...
Khi mới là một thanh niên 19 tuổi đời, đang sôi nổi hoạt động cách mạng tại thành phố Huế thì Tố Hữu bị thực dân Pháp bắt giam vào nhà lao Thừa Phủ. Tại đây, tác giả có dịp “nghỉ dân” và sáng tác thơ ca. Những bài thơ trong tù được in trong tập “từ ấy”. Bài thơ “Khi con tu hú” là bài thơ lục bát rút trong tập thơ này đã vẽ nên một bức tranh mùa hè và hơn hết mọi hình ảnh vẫn là nhân vật trữ tình trong bài thơ.
Bắt đầu là “Khi con tú hú gọi bầy”, mang đến cho người tù sự liên tưởng về không gian bên ngoài với “Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần” với “ Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào”, với trời xanh và “Đôi con diều sáo lộn nhào từng không”… Một bức tranh sinh động đầy sức sống, đầy màu sắc, âm thanh vang lên từ chính tâm hồn đang khao khát tự do, muốn hòa mình cùng thiên nhiên, trời đất của tác giả. Người đang bị giam cầm trong xà lim Thừa Phủ ấy. Đó cũng là cảnh đẩy người tù đến tâm trạng:
Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng hè ôi
Ngột làm sao chết uất thôi
Khi con tu hú ngoài trời cứ kêu.
Có thể nói âm thanh của tiếng chim tu hú là mối dây duy nhất lúc này đưa người đang mang thân tù tội về với cuộc đời, mỗi âm thanh là một tín hiệu về cuộc sống và cũng chở những suy tư của nhà thơ: yêu đời nhưng bị tách đời, muốn hòa mình vào cuộc đời nhưng lại bị ngăn cách hữu hình với song sắt nhà tù.
Nghe tiếng chim tu hú, thấy “hè dậy bên lòng”, không phải là “tôi” mà là “ta”- là cảm xúc chung của bất cứ người thanh niên cộng sản nào khi phải chịu đựng cảnh tù tội. Tiếng “ta” ấy cũng gợi một sự ngột ngạt, bức bí riêng. Gian phòng chật chội đã đành, con người lại đang mất tự do trong khi bên ngoài nô nức vì mùa hè đang đến. Nghe thấy tiếng gọi của mùa hè, mà phẫn uất “chân muốn đạp tan phòng”, sự bực bội, u uất càng thể hiện rõ hơn trong tiếng kêu đầy căm hận: “Ngột làm sao chết uất thôi”. Câu thơ thâu vào những ngột ngạt, khó chịu của cảnh tù, những bức bối chỉ có thể phá tan bằng việc được ra khỏi chốn lao tù ấy. Nhưng tác giả đã thực sự bất lực bởi những cách ngăn. Người thanh niên không được giải thoát ấy mang trong mình tâm trạng “chết uất thôi”- là cái chết, cái uất ức trong gan ruột vì mất tự do. Hơn bao giờ hết, tác giả muốn đạp tung ngục tù để trở về với anh em đồng chí, tiếp tục đem sức lực, tài trí của mình ra cống hiến cho cách mạng
Tiếng tu hú bào hiệu mùa hè nhưng cũng là tiếng gọi thức tỉnh cuộc sống đẹp vừa mới bắt đầu đầy rẫy những hứa hẹn. mặc dù đau đớn khi bị mất tự do nhưng nghe thấy âm thanh cuộc sống ấy “Mà con tu hú ngoài trời cứ kêu” như thôi thúc, giục giã người chiến sĩ cách mạng hành động, không quên đi lý tưởng của mình bằng tinh thần quyết liệt nhất.
Bài thơ viết theo thể thơ lục bát dân tộc nhưng diễn đạt một đề tài mới, thể hiện sâu sắc lòng yêu nước, yêu cuộc sống tự do, chiến đấu, khao khát tự do cháy bỏng của người chiến sĩ trong cảnh tù đày. Hoàn cảnh ấy nhắc ta nhớ đến những tâm sự có lần tá giả đã nhắc trong bài thơ “Tâm tư trong tù”:
Cô đơn thay là cảnh thân tù
Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực
Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức…
-Tâm trạng của người tù khao khát cuộc sống mùa hè ở bên ngoài: Thể hiện qua bức tranh mùa hè. Tiếng chim tu hú đã mở ra cả một bức tranh mùa hè tươi đẹp trong tâm tưởng người tù cách mạng. Sáu câu thơ đầu miêu tả cảnh thiên nhiên mùa hè (âm thanh: tiếng chim tu hú, tiếng ve, tiếng sáo diều,... những âm thanh đặc trưng cho mùa hè báo hiệu một sự sống tưng bừng, rộn rã; sản vật: lúa chiêm chín, trái cây ngọt, bắp vàng hạt,... sản vật đang ở thời kì sinh sôi nảy nở; không gian: trời xanh cao rộng, sân đầy nắng,...).
Những hình ảnh tiêu biểu của mùa hè đã được khắc họa. Tiếng chim tu hú đã thức dậy, nở ra và bắt nhịp cho sự sống: mùa hè rộn rã âm thanh, rực rỡ sắc màu, không gian bao la khoáng đạt,... trong cảm nhận người tù. Tất cả thể hiện tình yêu tha thiết với cuộc sống, sự nhạy cảm với những biến động của đất trời trong tâm hồn người tù. Người tù ở đây khao khát cuộc sống mùa hè ở bên ngoài, muốn được hòa nhập với thế giới tự do ấy.
- Tâm trạng đau khổ, uất ức, ngột ngạt, khao khát tự do của người tù: Bốn câu thơ cuối, tâm trạng người tù được thể hiện trực tiếp. Tác giả sử dụng những từ ngữ gây ấn tượng mạnh để miêu tả (đạp tan phòng, chết uất), nhiều từ ngữ cảm thán (ôi, thôi, làm sao). Nhịp điệu câu thơ ngắt bất thường: nhịp 6/2 (Mà chân muốn đạp tan phòng / hè ôi), nhịp 3/3 (Ngột làm sao / chết uất thôi). Người tù cảm thấy ngột ngạt đến cao độ muốn hành động: chân muốn đạp tan phòng. Tâm trạng ấy thể hiện sự khao khát đến tột cùng cuộc sống tự do, muốn thoát khỏi căn phòng giam tù ngục của người tù.
- Tâm trạng xuyên suốt cả bài thơ là sự khát khao tự do, tiếng tu hú chính là tiếng gọi tha thiết của tự do đối với người tù trẻ tuổi. Tiếng tu hú kêu ở đầu bài thơ đã gợi ra cho người tù sự sống tưng bừng của mùa hè, khao khát hòa nhập với mùa hè và cuộc sống bên ngoài, đến kết thức bài thơ tiếng chim ấy khiến cho người chiến sĩ đang bị giam cảm thấy đau khổ, bực bội vì mất tự do.
- Thể thơ lục bát uyển chuyển, mềm mại, linh hoạt đã thành công trong việc thể hiện cảm xúc người chiến sĩ. Giọng điệu thơ liền mạch, tự nhiên, nhất quán khi tươi sáng, khi dằn vặt phù hợp với tâm trạng của nhân vật trữ tình.
Khi mới là một thanh niên 19 tuổi đời, đang sôi nổi hoạt động cách mạng tại thành phố Huế thì Tố Hữu bị thực dân Pháp bắt giam vào nhà lao Thừa Phủ. Tại đây, tác giả có dịp “nghỉ dân” và sáng tác thơ ca. Những bài thơ trong tù được in trong tập “từ ấy”. Bài thơ “Khi con tu hú” là bài thơ lục bát rút trong tập thơ này đã vẽ nên một bức tranh mùa hè và hơn hết mọi hình ảnh vẫn là nhân vật trữ tình trong bài thơ.
Bắt đầu là “Khi con tú hú gọi bầy”, mang đến cho người tù sự liên tưởng về không gian bên ngoài với “Lúa chiêm đương chín, trái cây ngọt dần” với “ Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào”, với trời xanh và “Đôi con diều sáo lộn nhào từng không”… Một bức tranh sinh động đầy sức sống, đầy màu sắc, âm thanh vang lên từ chính tâm hồn đang khao khát tự do, muốn hòa mình cùng thiên nhiên, trời đất của tác giả. Người đang bị giam cầm trong xà lim Thừa Phủ ấy. Đó cũng là cảnh đẩy người tù đến tâm trạng:
Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng hè ôi
Ngột làm sao chết uất thôi
Khi con tu hú ngoài trời cứ kêu.
Có thể nói âm thanh của tiếng chim tu hú là mối dây duy nhất lúc này đưa người đang mang thân tù tội về với cuộc đời, mỗi âm thanh là một tín hiệu về cuộc sống và cũng chở những suy tư của nhà thơ: yêu đời nhưng bị tách đời, muốn hòa mình vào cuộc đời nhưng lại bị ngăn cách hữu hình với song sắt nhà tù.
Sống giữa thời hoà bình, êm đềm, hạnh phúc đã bao giờ bạn tự hỏi : chúng ta sẽ làm gì nếu đất nước có chiến tranh ? Đặt ra giả thiết như vậy chúng ta mới thấy khâm phục thế hệ cha anh, những con người đã hi sinh hết mình cho đất nước. Họ mang trong mình một lòng yêu nước, một khát vọng tự do đến cháy bỏng ngay cả khi bị tù đày, tra tấn. Đọc những vần thơ trong tù của các chiến sĩ cách mạng, ta vừa xót xa vừa ngưỡng mộ tinh thần chiến đấu quả cảm của các anh. Thi phẩm Khi con tu hú của nhà thơ cách mạng Tố Hữu sẽ mãi là tiếng thơ chứa lửa, ngọn lửa yêu nước, yêu tự do của thế hệ thanh niên một thuở.
Bài thơ được sáng tác trong nhà lao Thừa phủ khi chàng thanh niên yêu nước Tố Hữu mới tròn 19 tuổi. Cuộc sống ngục tù tăm tối, cách biệt càng khơi dậy trong lòng người con trai trẻ tuổi khát vọng tự do cháy bỏng. Dù “thân thể ở trong lao” nhưng “tinh thần ở ngoài lao”, luôn hướng lòng mình ra với thế giới bên ngoài. Tác phẩm gồm hai phần rõ rệt, 6 câu thơ đầu miêu tả cuộc sống sôi động, tươi đẹp “ngoài kia”, 4 câu kết thể hiện tâm trạng bức bối muốn vượt thoát khỏi chốn nhà lao của người tù cách mạng. Sợi dây liên kết giữa hai phần là tiếng chim tu hú khắc khoải. Ta hiểu vì sao nhà thơ lấy “Khi con tu hú” làm nhan đề cho thi phẩm.
Trong hoàn cảnh ngục tù tối tắm, kìm kẹp, kênh duy nhất để người tù giao tiếp với bên ngoài đó là thính giác. Lắng nghe tiếng tu hú kêu, bao nhiêu kí ức cùng những liên tưởng ùa về :
Khi con tu hú gọi bầy
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần
Vườn râm dậy tiếng ve ngân
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không…
Tiếng tu hú chính là âm thanh báo hiệu mùa hè sang, là biểu tượng cho mùa thu hoạch rộn ràng. Nhà thơ kết hợp giữa sự hồi tưởng lại quá khứ và liên tưởng thực tại để tái hiện một bức tranh mùa hè tràn trề sức sống. Ở đó, tạo vật đều đang trong trạng thái viên mãn, tròn đầy nhất : lúa chín, trái ngọt, bắp vàng, nấng đào. Tác giả đã sử dụng các màu sắc nóng : vàng, đào,… nhằm nhấn mạnh sức sống căng tràn. Bức tranh mùa hè hiện ra không chỉ rực rỡ sắc màu mà còn sôi động bởi âm thanh. Âm thanh của tiếng ve râm ran trong các tán cây, âm thanh của tiếng sáo diều vi vu gợi nên sự thanh bình của vùng quê. Hình ảnh “trời xanh” cao rộng, cùng với hình ảnh “đôi con diều sáo” đang chao liệng trên bầu trời là biểu tượng cho sự tự do tuyệt đích. Nhà thơ đã dựng lên một bức tranh ngập tràn sự sống, bình yên. Đó chính là những khao khát, là niềm nhớ thương mong mỏi đến khắc khoải của nhà thơ.
Cảnh vật ngoài kia hiện lên càng đẹp bao nhiêu thì cuộc sống ngục tù càng trở nên tăm tối bấy nhiêu. Bốn câu kết đặc tả chân thực tâm trạng và ước muốn “tháo cũi sổ lồng” của người tù cách mạng :
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi !
Ngột làm sao, chết uất thôi
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu !
Cuộc sống tự do, tươi đẹp bên ngoài càng thôi thúc người chiến sĩ bị giam cầm. “Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi !” câu thơ ngắt nhịp 6/2 vừa thể hiện sự dứt khoát, mạnh mẽ sức mạnh của người tù, vừa khiến câu thơ như một lời xót xa. Hai tiếng “hè ôi !” tách biệt làm nhịp thơ như chùng xuống. Nhưng đấy chỉ là sự chuẩn bị cho cao trào : “Ngột làm sao, chết uất thôi”. Câu thơ như tiếng kêu vang đầy dũng khí. Nhịp 3/3 bẻ câu thơ ra làm đôi, một mặt thể hiện đúng không khí bức bối, oi ngột của nhà tù, một mặt thể hiện sự uất ức đến đỉnh điểm của những con người yêu nước tha thiết đang bị giam cầm. Tuy nhiên,, lòng khao khát tự do thì cháy bỏng, mãnh liệt nhưng hiện thực tù đày thì vẫn không thể đổi thay, cho nên bài thơ kết lại trong niềm khắc khoải : “Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu !”. Tiếng chim tu hú đã có sự thay đổi sắc thái, không còn là tiếng chim “gọi bầy” gợi nên khung cảnh tươi đẹp mà đã trở thành tiếng chim “kêu” ám ảnh, tiếng chim thúc giục con người vươn tới ánh sáng của tự do.
Bài thơ Khi con tu hú được viết bằng thể thơ lục bát đậm chất dân tộc, lời thơ giản dị mà cuộn trào khát khao thể hiện tâm trạng của người tù cách mạng. Những con người trẻ tuổi, trẻ lòng muốn thoát khỏi giam cầm, vươn tới tự do để tranh đấu vì đất nước. Người đọc hiểu rằng, có những con người tràn đầy sức mạnh nhiệt huyết như vậy mới làm nên những chiến thắng vang dội, đưa dân tộc Việt Nam đến bến bờ của độc lập, tự do.
Tố Hữu một tác gia xuất sắc trong nền văn học Việt Nam, cái tên ấy cho đến ngày nay vẫn còn được nhắc đến rất nhiều qua những bài thơ của ông. Tố Hữu đã góp cho nền văn học nước nhà một giọng thơ trữ tình chính trị, tha thiết đằm thắm tình dân tộc mà cũng đầy ắp những sự kiện chính trị. Những tác phẩm thơ của ông được găn liền với những chặng đường của cách mạng, mỗi một chặng đường nhà thơ lại mang đến những vần thơ hay cho bạn đọc. Một trong những tác phẩm hay của ông phải kể đến bài thơ khi con tu hú , bài thơ nay được viết khi ông đang bị bắt giam, nó thể hiện lên sự ngột ngạt uất ức của nhân vật trữ tình.
Sáu câu thơ đầu thể hiện sự yêu đời của nhà thơ ngay cả khi đang bị giam giữ. Có thể nói nhà giam kia chỉ có thể cầm tù được thể xác của người chiến sĩ trẻ chứ không thể nào cầm tù được tâm hồn anh:
“ Khi con tu hú gọi bầy,
Lúa chiêm đang chín trái cây ngọt dần,
Vườn râm dậy tiếng ve ngân,
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào,
Trời xanh càng rộng càng cao,
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không. . . “
Một bức tranh thiên nhiên được nhà thơ phô vẽ ra trước mắt chúng ta, đó là một bức tranh thiên nhiên đầy màu sắc, màu của tự do, đồng quê với hình ảnh của mùa hè. Mùa của con chim tu hú gọi nầy, trong trái tim người chiến sĩ ấy đang liên tưởng tới những hoạt động của người nông dân với hình ảnh cây lúa chiêm đang độ chín, trái cây nhà ai cũng đang ngọt dần. Mùa hè là mùa của những cây lúa vàng ươm cả một cánh đồng chờ người đến gặt về, mùa hè là mùa những trái cây như tu hú, vải, chôm chôm, nhãn. Những trái cây ấy đang độ chín nên chúng đang ngọt dần. chỉ tiếc rằng cái chốn lao tù này đang giam hãm một trái tim yêu đời lớn không thì thể xác kia có thể vẫy vùng trước những hình ảnh thiên nhiên rất đỗi giản dị mà thanh bình đó rồi. Bàn tay ấy sẽ gặt những bông lúa chiêm kia, cái miệng ấy sẽ thưởng thức những món ăn hoa quả tuyệt vời kia. Có thể nói những thứ ấy giống như hương vị của cuộc sống thanh bình và tự do. Không chỉ vậy tác giả tiếp tục vẽ lên những hình ảnh thân thuộc mới hấp dẫn không kém cây lúa vàng và trái cây thơm ngọt. Đó là màu vằng của trái bắp, những hạt vàng như hạt nắng giữa sân, nhìn cả một sân bắp ấy chúng ta không thể hết bâng khuâng vì vẻ đẹp của sự đầy đủ “ đầy sân” và màu vàng đẹp đẽ của hạt bắp. thêm vào bức tranh ấy một màu xanh của trời cao rộng làm cho nó hiện lên thật đẹp làm sao. Và trên cái nền hòa bình ấy đôi con chim sáo đang lộn nhào từng không.
Bức tranh ấy không chỉ có màu sắc mà còn có cả âm thanh nữa. đó là âm thanh của tiếng ve râm ran trên những rặng cây trước nhà, ngoài cánh đồng nọ. Ve hiện lên thật đẹp nó gắn với tuổi thơ của mỗi người khi bắt chúng để nghe tiếng kêu hay hay đó. Đặc biệt màu hè thì không thể thiếu được tiếng ve kêu. Qua tiếng ve ấy ta như đang cảm nhận được nỗi nhớ quê hương của tác giả, dù trong lao tối mịt u uất nhưng tác giả vẫn biết được rằng bây giờ là mùa hè. Điều đó thể hiện sự yêu đời, yêu cuộc sống, nhơ quê hương gia đình.
Bức tranh ấy còn được khám phá ở độ cao và sâu của bầu trời. điệp từ càng cho thấy một bầu trời chỉ có mùa hè được sở hữu, nó không u ám sầm sập như mùa đông, không dịu dàng trong vắt như mùa thu mà nó mang vẻ đẹp cao rộng đến lạ kì.
Qua đây ta thấy Tố Hữu đã vẽ lên một bức tranh thiên nhiên đầy màu sắc, âm thanh và chiều cao. Đó là bức tranh thân thuộc với mỗi con người chúng ta, bức tranh về những thứ mộc mạc giản dị như lúa ngô khoai sắn, tiếng ve râm ran, bầu trời cao vợi. Bức tranh càng đẹp bao nhiêu thì nỗi nhớ quê nhà và tình yêu thương cuộc sống của nhà thơ lại càng lớn bấy nhiêu.
Tiếp đến những câu thơ cuối bài tác giả thể hiện rõ tình cảm của mình trong phòng giam ngục tối:
“Ta nghe hè dậy bên lòng,
Mà chân muốn đạp tan phòng hè ôi.
Ngột làm sao, chết uất thôi,
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu. ”
Tác giả liên tưởng tới những hỉnh tuyệt đẹp của ngày hè, những âm thanh ngọt ngào đó làm cho tình yêu thiên nhiên, quê hương đất nước và nỗi nhớ quê hương trỗi dậy mạnh liệt. nỗi nhớ ấy có thể đạp phăng đi tất cả những thứ trong phòng gian chật hẹp tù túng ấy. Có thê nói sự nhớ nhưng mãnh liệt ấy được thể hiện rất rõ qua câu thơ “ Mà chân muốn đạp tan phòng he ôi”. Bức tường đối với người chiến sĩ ấy chẳng khác nào địa ngục trần gian, sống mà không được tự do, sống mà bị cầm tù về thể xác khiến cho cái thể xác ấy không đáp ứng được nhu cầu của tinh thần. nhà thơ uất ức, ngột ngạt khi mà phải sống trong cảnh ngột ngạt như thế.
Như vậy có thể thấy qua bài thơ này tác giả đã gửi gắm cho chúng ta một tâm trạng lớn, một tình yêu lớn, niềm khát khao lớn của ông. Đó là khát khao tự do, niềm yêu cuộc sống, nhớ quê hương đất nước. Chính vì thế ta biết thêm một điều rằng dẫu bị giam hãm ngột ngạt trong bốn bức tường nhưng nhà thơ Tố Hữu không thôi yêu đời và khát khao tự do cháy bỏng.
Như vậy có thể thấy qua bài thơ này tác giả đã gửi gắm cho chúng ta một tâm trạng lớn, một tình yêu lớn, niềm khát khao lớn của ông. Đó là khát khao tự do, niềm yêu cuộc sống, nhớ quê hương đất nước. Chính vì thế ta biết thêm một điều rằng dẫu bị giam hãm ngột ngạt trong bốn bức tường nhưng nhà thơ Tố Hữu không thôi yêu đời và khát khao tự do cháy bỏng.
Như vậy có thể thấy qua bài thơ này tác giả đã gửi gắm cho chúng ta một tâm trạng lớn, một tình yêu lớn, niềm khát khao lớn của ông. Đó là khát khao tự do, niềm yêu cuộc sống, nhớ quê hương đất nước. Chính vì thế ta biết thêm một điều rằng dẫu bị giam hãm ngột ngạt trong bốn bức tường nhưng nhà thơ Tố Hữu không thôi yêu đời và khát khao tự do cháy bỏng.
Như vậy có thể thấy qua bài thơ này tác giả đã gửi gắm cho chúng ta một tâm trạng lớn, một tình yêu lớn, niềm khát khao lớn của ông. Đó là khát khao tự do, niềm yêu cuộc sống, nhớ quê hương đất nước. Chính vì thế ta biết thêm một điều rằng dẫu bị giam hãm ngột ngạt trong bốn bức tường nhưng nhà thơ Tố Hữu không thôi yêu đời và khát khao tự do cháy bỏng.
Như vậy có thể thấy qua bài thơ này tác giả đã gửi gắm cho chúng ta một tâm trạng lớn, một tình yêu lớn, niềm khát khao lớn của ông. Đó là khát khao tự do, niềm yêu cuộc sống, nhớ quê hương đất nước. Chính vì thế ta biết thêm một điều rằng dẫu bị giam hãm ngột ngạt trong bốn bức tường nhưng nhà thơ Tố Hữu không thôi yêu đời và khát khao tự do cháy bỏng.
