Năm nay tôi đã ngoài bảy mươi tuổi, nhưng mỗi lần nghe đứa cháu nội hỏi về chuyện xưa khi minh còn nhỏ được chứng kiến ngày giặc Pháp đô hộ và câu chuyện Lão Hạc trong sách giáo khoa Ngữ văn 8 cháu học là có thật không, thì lòng tôi lại trào lên bao cảm xúc với kỷ niệm về người hàng xóm già. Đó chính là nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn của Nam Cao. Ký ức sâu đậm về lần ông lão kể chuyện bán chó cho thầy Thứ của tôi cứ hiện lên mồn một.
Ngày ấy tôi mới lên mười, xã hội hỗn loạn, nay thấy đánh nhau chỗ này, mai thấy Tây đi càn chỗ kia. Thầy giáo Thứ đang dậy chúng tôi lớp đệ nhị ở trường làng bên, phải cho đám trò nghỉ. Tôi không biết vì sao, chỉ thấy người ta láo pháo đồn rằng thầy tôi ghét Tây, ngán cảnh chúng dòm ngó trường lớp nên cho chúng tôi nghỉ.
Ngày ngày thầy vẫn sang nhà lão Hạc trò chuyện với ông cụ. Tôi ở gần hay sang qua lại cùng thầy lúc giúp lão dọn nhà, lúc đùa nghịch với con chó Vàng. Không ngờ những chuyện thật về lão Hạc lại được thầy giáo tôi viết thành câu chuyện cảm động đến thế. Cái cảnh lão Hạc kể với thầy tôi về chuyện bán chó là lúc tôi chứng kiến tất cả.
Chả là hôm ấy, tôi đang giúp thầy nhặt đống khoai và lân la hỏi thầy về mấy chữ Hán khó hiểu. Thầy đang giảng cho tôi thì thây lão Hạc tiến vào. Cái dáng điệu gầy gò của lão, hôm nay trông buồn thảm quá. Vừa nhìn thấy thầy Thứ, lão đã báo ngay:
Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!
Cụ bán rồi?
Bán rồi! Họ vừa bắt xong.
Lão Hạc cố làm ra vẻ vui vẻ nhưng tôi thấy lão cười như mếu và đôi mắt ẩng ậng nước. Thầy tôi chắc cũng ái ngại cho lão nên chỉ ôm đôi bờ vai lão vỗ nhẹ như đồng cảm. Tôi thấy đôi mắt của thầy Thứ cũng như muốn khóc. Thầy hỏi lão Hạc:
Thế nó cho bắt à?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão nghẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc...
Khốn nạn... Ông giáo ơi!... Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy, hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên. Cứ thế là thằng Mục và thằng Xiên, hai thằng chỉ loay hoay một lúc đã trói chặt cả bốn chân nó lại. Bây giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết!... Này! ông giáo ạ! Cái giống nó cũng khôn! Nó cứ năm im như trách tôi, nó kêu ư ử, nhìn tôi như muốn bảo rằng "A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão đối xử với tôi như thế này à?". Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó!
Thầy Thứ lại an ủi lão:
Cụ cứ tưởng thế chứ nó chẳng hiểu gì đâu! Vả lại ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt! Ta giết nó chính là ta hoá kiếp cho nó đấy. Hoá kiếp để cho nó làm kiếp khác.
Lão Hạc chua chát bảo:
Ông giáo nói phải! Kiếp con chó là kiếp khổ thì ta hoá kiếp cho nó để nó làm kiếp người, may ra nó sung sướng hơn một chút... Kiếp người như tôi chẳng hạn!...
Câu nói của lão làm tôi bùi ngùi, thầy Thứ hạ giọng:
Kiếp ai cũng thế thôi, cụ ạ! Cụ tưởng tôi sung sướng hơn chăng?
Thế thì không biết nếu kiếp người cũng khổ nốt thì ta nên làm kiếp gì cho thật sướng?
Lão cười và ho sòng sọc. Thầy tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:
Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này là sung sướng: Bây giờ cụ ngồi xuống phản chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu môt ấm nước chè tươi thật đặc, ông con mình ăn khoai, uống nước chè, rồi hút thuốc lào... thế là sung sướng.
Vâng! Ông lão dậy phải! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng
Lão nói xong lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại, thấy vậy tôi te tái đứng lên:
Thầy để con đi luộc khoai thầy nhé. Ừ, luộc giúp thầy, nhặt những củ to ấy, để thầy pha nước mời ông xơi thầy tôi nhắc nhở.
Nói đùa thế chứ ông giáo cho để khi khác... Lão Hạc ngần ngại.
Việc gì còn phải chờ khi khác... Không bao giờ nên hoãn sự sung sướng lại, cụ cứ ngồi xuống đây.
Tôi đi luộc khoai. Thầy Thứ và lão Hạc ngồi nói chuyện lâu lắm, thầy tôi là người nhiều chữ nghĩa, hiểu biết và thương người nên có chuyện gì lão Hạc cũng tâm sự và sẻ chia.
Vừa luộc khoai, tôi vừa nghĩ về lão Hạc nhiều lắm. Tôi thương lão, con người già cả cô đơn nhưng ai cũng quý lão bởi lão sống lương thiện và nhân hậu. Tôi biết lão quý con Vàng của mình lắm vì nó là kỷ vật của anh con trai lão để lại mà. Tôi hiểu vì bần cùng lão mới làm như vậy.
Đã 60 năm, đất nước đổi thay chế độ, lão Hạc không còn, cuộc sống của người nông dân ngày nay đã khác. Nhưng hình ảnh lão Hạc đau đớn vì bán con chó cứ ám ảnh tôi mãi. Đó là kỷ niệm một thời khổ đau của đất nước mà người nông dân phải chịu nhiều cơ cực nhất. Nhưng chính trong hoàn cảnh đó tôi hiểu hơn về họ, về tình yêu thương chia sẻ của người thầy giáo tôi với những con người khốn khổ, về nhân cách và vẻ đẹp của người nông dân.
Hôm nay là ngày đẹp trời, tôi đang đi trên đường qua nhà ông Giáo để ngồi chơi. Qua tới nơi đã thấy Lão Hạc với vẻ mặt buồn rầu đang ngồi nói chuyện với Ông giáo về con chó Vàng.
Ba chúng tôi thân nhau lắm. Nên tôi rất hiểu tình cảnh gia đình lão. Vợ mất sớm, con trai bỏ đi làm đồn điền cao su sáu năm chưa về thăm. Trước khi đi
Con để cho lão một con chó Vàng và ba đòng bạc. Nên lão thương con chó như con trai của mình, có cái gì cũng cho nó ăn gọi với cái tên thân mật là cậu Vàng .
Lão im lặng một lúc, dáng vẻ, co ro, buồn hiu hắc. đoi vai rung rung… Sau đó lão mới từ từ ngước lên nói với chúng tôi :
- Cậu Vàng đi đời rồi hai anh ạ !
Tôi ngạc nhiên khi nghe lão nói. Việc bán cậu Vàng đi tôi có biết . Nhưng
Năm lần, bảy lượt lão có bán đâu, tôi tưởng lão đùa ai ngờ là thật . Mà lão chỉ có con chó Vàng làm bạn thôi, bán rồi lão sẽ sống với ai đây? Ông giáo sửng sốt , hỏi lại:
- Cụ bán rồi?
- Bán rồi .
Lão trả lời với giọng bườn rầu, khó tả. Lão làm ra vui lắm nhưng tôi biết trong lòng tâm can,lão buồn lắm hai khéo mắt đỏ reo mọng lên
Lão kể như sỉ vả mình. Lão nói : “ Khốn nạn…hai anh ơi ! ... nó có biết gì đâu”.Một câu chửi thề, một lời tự trách, con chó được Lão Hạc tưởng tượng, trong ánh mắt của cậu Vàng luc đó bị trói chặt cả bốn chân là một lời trách móc nặng nề. “ A, Lão già tể lắm! Tôi ăn ở với Lão như thế mà lão đối xử với tôi như vậy à .” Tôi cứ nghỉ : Lão nuôi con Vàng rồi sẽ làm thịt hoặc bán lấy tiền.Nhưng
Bây giờ thì tôi thấy con chó Vàng đó là cả đời sống tinh thần của lão.
Lúc trước nghe ông Giáo nói phải bán năm cuốn sách quý đi , tôi cũng thấy tiếc cho ông Giáo. Vậy mà giờ đây tôi còn tiếc cậu Vàng của Lão Hạc hơn nữa. Có lẽ ông Giáo cũng hiểu được điều đó nên ông cũng an ủi Lão Hạc cho đỡ buồn Nhưng hình như sự việc đau buồn ấy vẫn không phai mờ trong tâm trí của Lão Hạc nên lão nói với dáng vẻ đắng cay :
“ Thôi thì kiếp chó là kiếp khổ nay ta hóa kiếp cho cậu Vàng để đầu thai thành kiếp khác sướng hơn .” Ông giáo mời lão và tôi ngồi ăn khoai và uống nước chè, lão buồn lắm và nói để khi khác .
Sau đó chào chúng tôi ra về .Tôi nhìn theo dáng vẻ xiêu vẹo của lão nông dân lên một niềm thương cảm khó nói thành lời .Chắc trên đời này chẳng có người nào phải cực khổ hơn lão Hạc .
Lão ra về tôi cũng chào ông Giáo và đi về. Trên đường trở về tâm trạng buồn khó tả. Tôi thấy tình yêu của lão Hạc với cậu Vàng giàn cho con vật là sâu đậm.
Cậu Vàng là kỉ niệm là nơi duy nhất để lão hàng ngày tâm sự. Nói chuyện với cậu Vàng lão có cảm giác như gần con trai yêu quý. Chính điều này khiến tôi hiểu được tại sao Lão hạc lại dằn vặt đau đớn đến vậy khi bán con chó đi . Truyện bán con chó Vàng nhưng nhìn sâu tôi càng hiểu Lão Hạc là người nông dân nghèo bị đẩy vào bước đường cùng. Nhưng phảm chất vô cung tốt đẹp.Một con người luôn sống vị tha và yêu thương hết mực.
