"Dù ai buôn đâu bán đâu
Mồng chín tháng tám chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm nghề
Mồng chín tháng tám thì về chọi trâu"
Hội chọi trâu ở Ðồ Sơn có từ bao giờ? Tới nay chưa tìm ra chứng cớ hoặc văn bản nào ghi lại. Còn truyền thuyết về nguồn gốc lễ hội "độc nhất vô nhị" này thì có rất nhiều. Mỗi một truyền thuyết đều gắn với một sự tích kỳ bí khác nhau, nhưng đều khẳng định: Hội chọi trâu là mỹ tục hào hùng mang tính thượng võ, tính táo bạo và lòng quả cảm rất độc đáo của người Ðồ Sơn.
Hội chọi trâu Ðồ Sơn đã từng mai một trong suốt một thời gian dài. Cho đến năm 1990, Ðảng bộ, chính quyền thị xã Ðồ Sơn đã khôi phục hội chọi trâu truyền thống. Ðể có những ngày hội náo nức, người dân Ðồ Sơn phải chuẩn bị rất công phu trong khoảng 8 tháng. Ðiều quan trọng bậc nhất là việc tìm và nuôi dưỡng trâu. Sau Tết âm lịch, các "sới chọi" đều cử người có nhiều kinh nghiệm đi khắp nơi để mua trâu. Nhiều người Ðồ Sơn thường đến những vùng lân cận như Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình... và một số huyện ở ngoại thành Hải Phòng để tìm kiếm trâu. Theo kinh nghiệm thì trâu chọi ở những nơi này thường giật giải nhiều hơn. Chọn trâu là một công việc cầu kỳ và tỉ mỉ. Những con trâu đủ tiêu chuẩn là những con trâu đực khoẻ mạnh: ức rộng, cổ tròn dài và hơi thu nhỏ về phía đầu. Ðó là trâu cổ cò. Lưng trâu càng dày, càng phẳng càng tốt. Háng trâu phải rộng, nhưng thu nhỏ về phía hậu, càng nhọn càng quý. Sừng trâu phải đen như mun, đầu sừng vênh lên như hai cánh cung, giữa hai sừng có túm tóc hình chóp trên đỉnh đầu là khoáy tròn. Mắt Trâu phải đen, tròng đỏ. Mặt trâu càng giống mặt ngựa là trâu chọi hay.
Việc chọn trâu đã khó, việc huấn luyện trâu càng khó hơn. Những người được cử ra chăm sóc trâu thường là những người có nhiều kinh nghiệm. Trâu chọi được nuôi ở chuồng riêng, kín đáo. Ðiều đặc biệt là không cho trâu chọi trông thấy trâu nhà. Mục đích là để trâu chọi khôi phục bản năng hoang dã. Trâu được huấn luyện tại các "sới chọi" (đó là những bãi đất rộng, nhiều người đứng xung quanh, gõ chiêng trống và hò hét để tập cho trâu quen với không khí của ngày hội). Những người nhiều kinh nghiệm mới huấn luyện cho trâu có những miếng đánh hay, độc đáo. Trâu được chọn là trâu chọi, mọi người đều phải gọi là ông trâu. Trâu nào đoạt giải nhất, được tôn lên thánh cụ: Cụ Trâu.
Ở Ðồ Sơn, mỗi phường đều có những người mê trâu chọi, có kinh nghiệm tìm, chăn dắt, huấn luyện trâu chọi, đáng tôn bậc nghệ nhân. Trong ngày hội, tên của họ được nhắc đến với tư cách là chủ của "ông trâu" đang vào trận.
Mở đầu hội chọi trâu là lễ tế thần Ðiểm Tước (vị thuỷ thần Ðồ Sơn và cũng là Thành hoàng chung cho cả vùng Ðồ Sơn). Gần đây nhiều thủ tục trước khi chọi có phần đơn giản hơn, nhưng không vì vậy mà lượng người đến xem ít đi. Trái lại quanh sân vận động, vòng trong, vòng ngoài.
Sau tiếng loa giới thiệu, các ông trâu được các chàng trai dẫn vào sới. Khi cách nhau khoảng 20 m các đối thủ được bỏ "sẹo". Cả đấu trường lặng đi một lúc. Bất chợt, hai trâu lao vào nhau gọi là thế "tử lao". Cuộc đấu diễn ra trong tiếng reo hò vang dậy của hàng ngàn khán giả.
Có trận chỉ diễn ra dăm phút, sự phân thắng bại rất nhanh.. Song có trận kéo dài hàng tiếng đồng hồ vẫn không phân thắng bại. Không khí sới chọi sôi động, tiếng cổ vũ, vỗ tay, reo hò vang dậy. Cuối trận đấu là màn thu trâu. Màn "thu trâu" diễn ra đầy tính nghệ thuật và không kém phần hồi hộp. Khi con trâu thua bỏ chạy, trâu thắng vẫn còn hăng máu đuổi theo, người bắt trâu có nhiệm vụ giữ trâu thắng lại. Ðây là một việc làm dũng cảm, vì hai trâu chỉ cách nhau vài mét, nếu không có kinh nghiệm sẽ rất nguy hiểm.
Mùng 9 thang 8 chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm bề
Mùng 9 tháng 8 thì về chọi trâu"
Dù ai buôn đâu bán đâu,
Mồng chín tháng tám chọi trâu thì về,
Dù ai buôn bán trăm nghề,
Mồng chín tháng tám thì về chọi trâu"
Không biết từ bao giờ, câu ca mộc mạc trên đã trở thành tiếng gọi của quê hương, nhắc nhở người Đồ Sơn nhớ về nơi "chôn rau cắt rốn". Nơi có lễ hội truyền thống "độc nhất vô nhị" tại Việt Nam. Đó là Lễ hội chọi trâu được tổ chức hàng năm tại quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng.
Lễ hội chọi trâu có từ bao giờ và bắt đầu từ đâu thì không ai biết, nhưng những truyền thuyết về lễ hội này thì có rất nhiều, mỗi truyền thuyết đều gắn với một sự tích kỳ bí khác nhau nhưng tất cả đều khẳng định: Hội chọi trâu là mỹ tục hào hùng mang đậm tính thượng võ, tính táo bạo và lòng quả cảm rất độc đáo của người Đồ Sơn.
Để có những ngày hội náo nức, người dân Đồ Sơn phải chuẩn bị rất công phu trong khoảng 8 tháng trời. Theo người dân Đồ Sơn thì điều quan trọng bậc nhất là việc tìm và nuôi dưỡng trâu. Thông thường, sau Tết Nguyên đán, các sới chọi đều cử người có nhiều kinh nghiệm đi khắp nơi để mua trâu, có khi họ phải lặn lội hàng tháng trời vào các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Nam Định, Thái Bình, thậm chí lên tận Tuyên Quang, Bắc Cạn... mới tìm được con trâu vừa ý.
Qua nhiều năm lặn lội tìm mua trâu, người Đồ Sơn nhận thấy rằng, những con trâu mua được ở chợ Gồi (Nam Định), Thủy Nguyên (Hải Phòng), Thanh Hà (Hải Dương) thường giật giải nhiều hơn. Bởi thế, cứ sau Tết âm lịch hằng năm, người Đồ Sơn lại đổ xô đến những địa phương trên lùng mua trâu.
Chọn trâu là một công việc cầu kỳ và tỷ mỉ, trâu đủ tiêu chuẩn phải là những con trâu đực khỏe mạnh, có khả năng chống chịu được đòn của đối phương (nghĩa là phải gan lỳ). Thông thường, những chú trâu da đồng, lông móc, một khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp (lông trên đầu cứng, dày để tránh nắng)... là trâu gan. Trâu phải có ức rộng, cổ tròn dài và hơi thu nhỏ về phía đầu, lưng càng dày, càng phẳng càng tốt. Háng trâu phải rộng nhưng thu nhỏ về phía hậu càng nhọn càng quý. Sừng trâu phải đen như mun, đầu sừng vênh lên như hai cánh cung, giữa hai sừng có túm tóc hình chóp trên đỉnh đầu là khoáy tròn. Mắt trâu phải đen, tròng đỏ. Mặt trâu giống mặt ngựa là trâu chọi hay.
Việc chọn mua trâu đã khó khăn, việc chăm sóc, huấn luyện trâu càng khó khăn gấp bội. Những người được giao nhiệm vụ chăm sóc huấn luyện trâu thường là những người có nhiều kinh nghiệm. Trâu chọi được nuôi ở chuồng riêng, tách biệt và kín đáo. Điều đặc biệt là không được để cho trâu chọi trông thấy trâu nhà cốt để trâu chọi khôi phục bản năng hoang dã, đơn độc của nó. Trường huấn luyện trâu thường là những bãi đất rộng, có nhiều người đứng xung quanh gõ chiêng trống và hò hét.
Khi huấn luyện, người ta còn phủ cờ đỏ lên đầu trâu, mình trâu để cho trâu quen dần với không khí của ngày hội. Người huấn luyện còn dạy cho trâu có những miếng đánh hay, đòn hiểm và độc đáo. Sau khi huấn luyện, trâu nào được chọn làm trâu chọi sẽ được gọi một cách tôn kính là "ông trâu". Trâu nào đoạt giải nhất, được tôn lên thành "cụ trâu".
Ở Đồ Sơn, phường nào cũng có người mê trâu chọi, có kinh nghiệm tìm mua trâu, chăm sóc, huấn luyện trâu chọi, những người này được coi là nghệ nhân. Trong ngày lễ hội, tên của họ được nhắc đến với tư cách là chủ của "ông trâu"…
Mở đầu hội chọi trâu là lễ tế thần Điểm Tước (vị thuỷ thần, và cũng là Thành hoàng làng của cả vùng Đồ Sơn). Lễ tế thần ngày hội chọi trâu là lễ lớn nhất trong năm của người Đồ Sơn. Thời gian gần đây, những thủ tục của phần lễ ngày càng bị xem nhẹ, đơn giản hóa. Tuy nhiên, phần hội chọi trâu luôn có sức hấp dẫn lạ kỳ thu hút đông đảo du khách bốn phương đến cổ vũ.
Vào hội, ai cũng náo nức, hồi hộp, chờ đợi. Từ hai phía của sới chọi, "ông trâu" được dẫn ra có người che lọng và múa cờ hai bên. Khi hai "ông trâu" cách nhau 20m, người dắt nhanh chóng rút "sẹo" cho trâu rồi khẩn trương thoát ra ngoài sới chọi. Hai trâu lao vào nhau với tốc độ khủng khiếp, hai đôi sừng đập vào nhau kêu chan chát... Cứ thế, hai trâu chọi nhau quyết liệt giữa tiếng hò reo vang dậy của hàng ngàn khán giả.
Kết thúc hội chọi trâu là một cuộc rước giải trâu nhất về đình làm lễ tế thần. Cuộc rước này phải có tất cả mọi người dân Đồ Sơn (cả chủ trâu thua cuộc) biểu thị sự đoàn kết, vô tư, cùng đồng lòng mừng ngày vui chung. Trâu nhất hàng tổng được phần thưởng là một lá cờ vóc hồng thêu hai chữ "Thượng Đẳng" bằng kim tuyến, một bát hương bằng đá xanh đem theo đám rước trở về.
Theo tập tục của địa phương, các trâu tham gia chọi, dù thắng, dù thua, đều phải giết thịt, dân Đồ Sơn lấy một bát tiết cùng một ít lông của trâu (mao huyết) để cúng thần, sau đó đổ xuống ao để tiễn thần... Du khách đến dự lễ hội có thể mua thịt trâu về ăn để cầu may và chúc phúc…
Với những nét văn hóa truyền thống độc đáo vốn có, Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đã trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo thu hút du khách bốn phương đến với Hải Phòng. Năm 2000, Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được Nhà nước công nhận là một trong 15 lễ hội lớn của cả nước
