Hồ Xuân Hương là một hiện tượng đặc biệt trong văn học Việt Nam được mệnh danh là “bà chúa thơ Nôm”. Thơ của bà rất độc đáo với phong cách thơ châm biếm sâu cay đồng thời cũng rất giản dị, mộc mạc trong hình ảnh. “Bánh trôi nước” là một bài thơ như vậy. Nhà thơ mượn hình ảnh nhỏ bé của chiếc bánh trôi nước đê nói lên thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến, một xã hội không bình đẳng đầy áp bức bất công.
Tác giả mở đầu bài thơ bằng mô tip ca dao quen thuộc:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
“Thân em…” là mở mở đầu của biết bao câu ca dao nói về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Ở đây, trong hoàn cảnh cụ thể của bài thơ, “thân em” được ví với chiếc bánh trôi nước “vừa trắng lại vừa tròn”. Tác giả mượn hình ảnh mộc mạc của chiếc bánh trôi nước nhỏ bé để nói lên vẻ đẹp của người phụ nữ. Họ không chỉ có vẻ đẹp về hình thức mà còn trắng trong trong tâm hồn và trịa về nhân phẩm. Chỉ qua một câu thơ thôi tác giả đã cho ta thấy được đánh giá cũng như quan điểm của mình về hình ảnh người phụ nữ trong xã hội cũ.
Câu thơ tiếp theo:
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Hình ảnh người phụ nữ hoàn hảo như thế nhưng số phận họ ra sao? “Ba chìm bảy nổi” ở đây là một hình ảnh được tác giả vận dụng rất hay, rất hợp lí để nói về số phận của những người phụ nữ. Trong xã hội cũ, họ chẳng là gì cả, không được tự quyết định về số phận của mình, chỉ biết sống vì người khác theo quan niệm tam tòng tứ đức. Cuộc sống của họ lênh đênh chìm nổi như chiếc bánh trôi nước vậy.
Cảm nghĩ về bài “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương
Ở câu thơ thứ ba:
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Ở đây tác giả sử dụng biện pháp đảo ngữ rất tài tình. Nó nói lên sự phụ thuộc của người phụ nữ. Dù số phận có ra sao người phụ nữ cũng phải cam chịu không được phản kháng, không được tự định đoạt. Đó là một đạo lí rất vô lí trong xã hội cũ, nhằm trói buộc những người phụ nữ chân yếu tay mềm.
Câu thơ cuối
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
Dù phải chịu bao bất công nhưng ở câu thơ vẫn ngời sáng lên nét đẹp của người phụ nữ, một nét đẹp tươi sáng thuần hậu của phụ nữ Việt Nam. Giọng thơ đầy quả quyết mang nét tự hào nói lên tấm lòng son sắt của bao thế hệ phụ nữ Việt, là tiếng chuông cảnh tỉnh những người đàn ông để họ đừng đánh mất đi những giá trị quý báu này.
Bài thơ “Bánh trôi nước” là một bài thơ đặc sắc của nhà thơ Hồ Xuân Hương. Bài thơ biểu hiện lòng thương cảm và niềm tự hào với số phận người phụ nữ đồng thời lên án xã hội cũ đầy bất công.
“Bà chúa thơ Nôm” Hồ Xuân Hương là một hiện tượng lạ trong nền văn học Việt Nam. Những bài thơ của bà giản dị, mộc mạc mà sâu xa, thâm thúy. “Bánh trôi nước” là một ví dụ điển hình. Nhà thơ đã mượn hình ảnh chiếc bánh trôi để nói lên thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến đầy bất công, đầy áp bức.
Mở đầu bài thơ, tác giả dùng câu giới thiệu về chiếc bánh trôi, cũng là giới thiệu về vẻ bề ngoài, vẻ đẹp của người phụ nữ thời xưa:
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn”
“Thân em…” là mô típ câu mở đầu của nhiều câu ca dao thời xưa nói về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Hồ Xuân Hương giới thiệu bánh trôi “vừa trắng lại vừa tròn”, mượn hình ảnh mộc mạc từ chiếc bánh trôi để nói lên vẻ đẹp thời trẻ trung, son sắc của người phụ nữ. Họ đẹp, đẹp từ hình thức “tròn” đến nhân phẩm “trắng”. Chỉ qua một câu thơ đầu, tác giả đã cho ta thấy được giá trị thực sự của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
“Bảy nổi ba chìm với nước non”
Đây là quy trình nấu bánh trôi nước. Khi nấu, bánh trôi chìm nổi rất nhiều chứ không nằm im một chỗ. Ở đây, tác giả thật tài tình trong cách ví von. Câu trước là sắc đẹp, nhân phẩm. Đến câu thứ hai lại nói ngay về cuộc đời “bảy nổi ba chìm”. Một câu tục ngữ được sử dụng hợp lý, rất hay để nói về số phận long đong, lận đận của họ. Trong xã hội cũ, người phụ nữ không có gì cả, họ thậm chí còn không được quyết định số phận củ mình, chỉ biết sống vì người khác, vì chồng, vì con. Cuộc sống của họ long đong, chìm nổi y như bánh trôi nước vậy.
Câu thơ thứ ba:
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”
Ở đây, Hồ Xuân Hương sử dụng biện pháp đảo ngữ rát tài tình, để từ “rắn nát” lên đầu câu nói lên sự phụ thuộc của người phụ nữ. Dù số phận có thế nào thì họ vẫn phải cam chịu, họ cũng sẽ không được phản kháng, chống cự. Đó là một đạo lý trong xã hội cũ nhằm trói buộc những người phụ nữ chân yếu tay mềm.
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son”
Câu thơ cuối tạo sự lắng đọng trong tâm trí người đọc. Dù phải cam chịu, sự bất công luôn hiện hữu, nhưng những người phụ nữ vẫn luôn đẹp, đẹp từ tính cách cho đến tâm hồn, một nét đẹp đậm chất người phụ nữ Việt Nam. Giọng thơ đầy tự hào nói lên tấm lòng son sắc của biết bao thế hệ phụ nữ Việt, và cũng là hồi chuông cảnh titnh những người đàn ông phải biết trân trọng những giá trị quý báu mà mình có được.
“Bánh trôi nước” là một bài thơ sâu sắc của Hồ Xuân Hương. Đọc bài thơ, ta có thể cảm nhận được sự lên án sâu sắc của tác giả đối với xã hội cổ hủ xưa. Đồng thời cũng nói lên sự cảm thông, niềm tự hào với những đức tính quý báu của người phụ nữ Việt.
Nếu như Bà Huyện Thanh Quan với những lời thơ trang nhã, nhẹ nhàng, mang chút cung đình buồn thương man mác. Thì thơ Hồ Xuân Hương có phong cách hoàn toàn khác. Giọng thơ rắn rỏi, mạnh mẽ, đề tài bình thường dân dã, ý thơ sâu sắc thâm thuý mà chua cay chứa nỗi niềm phẫn uất phản kháng xã hội đương thời. Bánh trôi nước là một bài thơ như vậy:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
Bánh trôi nước là bài thơ trữ tình đặc sắc. Tác giả mượn chiếc bánh trôi để thế hiện vẻ đẹp hình thể và tâm hồn của người con gái có thân phận nhỏ nhoi, chìm nổi, phụ thuộc mà vẫn giữ trọn phẩm giá của mình.
Toàn bộ bài thơ là hình ảnh nhân hoá tượng trưng. Với khả năng quan sát và liên tưởng kỳ lạ, chất liệu dân gian là chiếc bánh trôi nước - loại bánh dân gian xưa cho là tinh khiết thường dùng vào việc cúng tế, nhà thơ đã phát hiện ra những nét tương đồng giữa chiếc bánh trôi bình thường với hình ảnh người phụ nữ. Cả hai đều có vẻ bề ngoài rất đẹp (trắng, tròn), có phẩm giá cao quý (tấm lòng son) tương đồng cuộc sống (chìm, nổi), số phận phụ thuộc (rắn nát tuỳ thuộc tay kẻ nặn). Với những từ ngữ đa nghĩa bài thơ tạo nên một trường liên tưởng cho người đọc. Do vậy nhà thơ tả thực mà lại mang ý nghĩa tượng trưng. Nói cái bánh trôi mà thành chuyện con người - người phụ nữ. Người con gái hình thể đẹp, da trắng nõn nà, thân hình căng tràn nhựa sống, tâm hồn nhân hậu hiền hoà.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Với vẻ đẹp hình thể như vậy đáng lẽ phải có cuộc sống sung sướng hạnh phúc nhưng cuộc đời con người, đặc biệt là người phụ nữ thì phải chịu bao đắng cay, vất vả.
Bẩy nổi ba chìm với nước non
Được cha mẹ sinh ra để làm người, nhưng người phụ nữ không làm chủ được mình, cuộc đời họ do người khác định đoạt. Nàng Vũ Nương thuỳ mị nết na, đức hạnh thuỷ chung, chồng ra trận nàng ở nhà một thân một mình nuôi mẹ già, con thơ. Nàng đã làm tròn bổn phận của một người con, người vợ, người mẹ trong gia đình. Vậy mà do sự đa nghi ghen tuông quá mức, nàng bị chồng nghi cho là thất tiết. Nàng đã phải lấy cái chết để chứng minh cho sự trong sạch của mình. Câu chuyện mang đến cho chúng ta một thông điệp: trong xã hội ấy người tốt như nàng không được sống hạnh phúc.
Cùng như vậy cuộc đời của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến luôn bị xã hội nhào nặn xô đẩy:
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Dù cuộc đời có phũ phàng, bất hạnh họ vẫn giữ vẹn phẩm giá, tâm hồn cao đẹp của mình.
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
Sự sáng tạo của nữ sĩ khá độc đáo. Bà lựa chọn chi tiết không nhiều nhưng lại nói được nhiều. Hai từ thân em được đặt trước chiếc bánh, chiếc bánh được nhân hoá, đó chính là lời tự sự của người phụ nữ. Nét nghệ thuật này gợi cho trí tưởng tượng của người đọc được chắp cánh và hình ảnh người phụ nữ hiện lên rõ nét hơn.
Từ thoáng chút hài lòng giọng thơ chuyển hẳn sang than oán về số phận hẩm hiu. Hồ Xuân Hương đã đảo lại thành ngữ quen thuộc ba chìm bảy nổi thành bảy nổi ba chìm đối lập với vừa trắng lại vừa tròn tạo sự bất ngờ và tô đậm sự bất hạnh của người phụ nữ.
Đến đây ta không còn thấy giọng thơ than vãn cam chịu: Rắn nát mặc dầu tay kè nặn. Cuộc đời họ, họ không làm chủ được bản thân mà phụ thuộc hoàn toàn vào tay kẻ khác. Thế nhưng: Mà em vẫn giữ tấm lòng son. Không những sự đối lập giữa thái độ người phụ nữ trong câu ba và bốn là đối lập giữa thái độ cam chịu và thái độ bảo vệ phẩm chất trong sáng trong tâm hồn con người. Từ vẫn thể hiện sự khằng định, quả quyết vượt trên số phận để giữ tấm lòng son. Người phụ nữ đã ý thức rất rõ về cuộc sống và phẩm giá của mình. Dẫu cho cuộc đời cay đắng, nhào nặn, xô đẩy thì giá trị đáng kính của họ luôn luôn là điều sống còn đối với họ.
Trong xã hội với ý thức hệ nho giáo hà khắc như vậy, quan niệm tam tòng tứ đức, nam tôn nữ ti đã ăn sâu vào ý thức con người. Nói được như Hồ Xuân Hương thật đáng khâm phục, trân trọng.
Bài thơ chỉ có bốn câu, đề tài bình dị nhưng dưới ngòi bút thần diệu, Hồ Xuân Hương đã tạo cho viên bánh trôi nước mang vẻ đẹp sáng ngời của viên ngọc lấp lánh nhiều màu. Bài thơ chứa đựng một luồng ánh sáng, ý thức về xã hội bất công vùi dập người phụ nữ và giá trị nhân phẩm của mình.
Quả thật bài thơ của Hồ Xuân Hương có giá trị hiện thực và xã hội sâu sắc. Đây là tiếng nói chung của người phụ nữ đối với sự bất công của xă hội xưa và khẳng định phẩm giá của bản thân. Nhà thơ đã đại diện cho những số phận bất hạnh cất lên tiếng nói của chính họ và của thời đại. Bài thơ thể hiện khẩu khí của bà chúa thơ nôm.
nếu như ta đã cảm nhận được một chút gì đó hơi nhẹ nhàng , trang nhã và thanh tao qua thơ của một nữ sĩ đa sầu đa cảm như Bà Huyện Thanh Quan. Thì thơ Hồ Xuân Hương lại mang một phong thái khác , hoàn toàn mới lạ . Đó là những nét mạnh mẽ , rắn rỏi , ý thơ tham thúy , sấu sắc , chứa đựng sự chua cay của bà trước cảnh đời ngang trái , của một xã hội đương thời đầy rẫy những bất công . Và ''Bánh trôi nước '' là một bài thơ điển hình như vậy :
''Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son. ''
Đây là một bài thơ trữ tình đặc sắc và hấp dẫn lấy đề tài vô cùng bình dị . Thường thì một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt đường luật thường hướng tói những cái đẹp của thiên nhiên như trăng , hoa, gió ,.... Nhưng ở đây , tác giả lại mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước , một ón ăn dân dã , mộc mạc . Qua đó , nhằm thể hiện vẻ đẹp cả hình thể lẫn tâm hồn một cách giản đơn của người con gái Việt Nam , có số phận lênh đênh , chìm nổi , phải phụ thuộc vào người khác nhưng vẫn bộc lộ lòng thủy chung , sắt son của mình .
bài được thể hiện qua hai tầng nghĩa : nghĩa đen và nghĩa bóng .thoạt tiên , ta nhận thấy hình ảnh của một chiếc bánh trôi nhỏ nhắn , tròn trĩnh và trắng tinh qua câu thơ đầu tiên :
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn ''
Nữ sĩ đã dùng mô típ ''thân em '' khá quen thuộc trong kho tàn ca dao, dân ca việt Nam đẻ nói về thân phận người phụ nữ .vd:
Thân em như tấm lụa đào
Phất phơ giữ chợ biết vào tay ai ?
Và câu thơ đầu tiên trong bài thơ bánh trôi nước nếu hiểu với nghĩa đen thì quá tầm thường đối với một nữ sĩ tài hoa như Hồ Xuân Hương . Theo nghĩa bóng ta thấy được hình ảnh một người phụ nữ trắng trẻo , yêu kiều và đầy đặn về ngoại hình , và trong sáng nhân hậu trong tính cách tâm hồn được thể hiện qua các tính từ '' trắng '', ''tròn ''. Một người con gái đức hạnh và tài sắc như vậy chắc có lẽ sẽ có một cuộc đời sung sướng và hạnh phúc . nhưng ngờ đâu , câu tiếp theo lại cho ta thấy kết cục trái ngược hoàn toàn , học phải chịu đựng bao nỗi đắng cay , lận đận :
''Bảy nổi ba chìm với nước non''
Được sinh ra , nhưng người phụ nữ không thể làm chủ cuộc đời mình , cuộc đời học luôn do người khác định đoạt . Dân gian xưa có câu ''Tại gia tòng phụ , xuất giá tòng phu , phu tử tòng tử ''. Có nghĩa là lúc ở nhà ta phải vâng theo lời cha , khi xuất giá lấy chồng thì phải theo chồng , và khi chồng mất thì nương tựa vào con trai . Đó là quan niệm tam tòng , khắt khe đã khóa chặt sự tự do của ngươi phụ nữ xưa . Thân phận họ luôn trôi nổi giữa dòng sông phù hoa của cuộc đời như chiếc bánh trôi dập dềnh trong bể nước . Một minh chính rõ ràng co ta thấy được điều đó là nhân vật Vũ thị Thiết trong ''Chuyện người con gái Nam Xương '' của Nguyễn Dữ trong tập Truyền kì mạn lục nổi tiếng . Một nàng dâu thảo ; một người vợ đoan trang , hiền thục ; một người mẹ tảo tần hi sinh tất cả cho con nhưng rồi lại phải đón nhận một cái kết không có hậu đó là cái chết oan khuất do tay người chồngđa nghi Trương Sinh gây ra .
Cũng như một chiếc bánh , cuộc đời người phụ nữ được sung sướng hay vấp phải khổ đau đều phụ thuộc vào tay những người đàn ông '' tay kẻ nặn '' mà chủ yếu là người chồng .
'' Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn ''
và họ luôn biết vượt qua những oan trái của xã hội phong kiến lúc bấy giờ để giữ trọn phẩm giá , lòng thủy chung của một người phụ nữ Việt đơn thuần :
'' Mà em vẫn giữ tấm lòng son''
Chữ ''mà'' chính là cửa sổ tâm hồn của bài thơ nâng giá trị của bài thơ lên một đỉnh cao rực rỡ . Từ ''mà'' có thể được coi là một lời tuyên bố cứng cỏi , dõng dạc của những thân phận nữ nhi '' chân yếu , tay mềm'' , trước những chông gai phía trước . Phải chăng đó cũng là nét đẹp của người phụ nữ suốt hàng nghìn năm từ thuở dựng nước , giữ nước đến giờ ? Phải chăng đó là sự tìm tòi khám phá không ngừng đầy lòng nhân đạo của nữ sĩ Hồ Xuân Hương tài hoa ?
"Bánh trôi nước'' là một tác phẩm hay trong lòng đọc giả bao thế hệ suốt hai trăm năm qua . Nó đã để lại một sức rung , sức gợi sâu xa . Đem đến một phong thái thơ phá cách , vượt trội . Càng yêu mến , khâm phục tài thơ Hồ Xuân hương bao nhiêu , ta lịa càng đồng cảm với lời đề từ của giáo sư John Balaban - Đại học North Carolina , Mỹ , trong cuốn ''The Poetry of Hồ Xuân Hương'':
Ở bên trời Mỹ vẫn mơ
Nguồn sông còn chảy , tình lờ lai rai
Trăm năm tiếng kheo ngân dài
Trên sông Cổ Nguyệt nhớ hoài Xuân Hương
-----------------------------------Đỗ thị hồng hoa--7a ---thcspm
