Vào đời vua hùng thứ 6, giặc Ân đã tràn lan sang xâm chiếm bờ cõi nước ta. Phe giặc ỷ người đông sức mạnh hung hăng trên chiến trường, nghe danh chúng người dân đã khiếp sợ. Đi đến đâu chúng hung tàn cướp bóc, giết người, cướp của không chớp mắt. Bấy giờ thế lực của quân ta đang yếu. Nhà vua rất lo lắng cho vận mệnh nước nhà, vì vậy chỉ còn cách là nhờ sứ giả ra thông báo tìm ra người tài cứu.
Bấy giờ ở làng Phù Đổng, có một cặp vợ chồng họ tuổi đã khác cao sống rất hiền lành nhưng tạo hóa vẫn chưa ban cho họ một đứa con nào. Một hôm người vợ ra đồng thăm ruộng, bà phát hiện có bàn chân rất to in trên hằn trên mặt ruộng, vì tính tò mò nên bà liền dùng chân mình ướm thử. Chuyện lạ là khi về nhà bà ngạc nhiên khi phát hiện mình mang thai. Nhưng cái thai đã qua 9 tháng 10 ngày bà vẫn chưa có dấu hiệu sinh nở. Người chồng chẳng mai lâm bệnh và vì gia đình quá nghèo không thuốc chạy chữa nên đã không qua khỏi. Còn bà thì rất tiếc thương cho chồng nhưng vì đứa con nên bà cố gắng tiếp tục sống.
Cho đến tháng thứ 12 bà mới sinh con. Bà sinh ra một chú bé rất khôi ngô tuấn tú, mặt mày sáng sủa, bà đặt tên là Gióng. Gióng đến 3 tuổi vẫn chưa biết cười biết nói chỉ biết đòi ăn, bà càng buồn rầu hơn. Một hôm bà đang ngồi dệt vải, có tiếng sứ giả thông báo: “ Loa..loa..loa.. giặc Ân sang cướp nước.. đất nước đang cần người tài…” Càng ngạc nhiên hơn nữa là bà nghe tiếng Gióng lên tiếng:
“Mẹ.. mẹ ra kêu Sứ Giả vào hộ con”
Bà bàng hoàng ngac nhiên không tin vào tai mình 3 năm không nói cười nhưng tiếng đầu tiên con mình lên tiếng là câu nói như vậy. Nhưng vì sự hối giục của con nên bà chạy theo sứ giả mời ông vào nhà. Sứ giả rất vui mừng vì cuối cùng đã có người giúp đỡ và ông tiếp chân theo người phụ nữ trước mắt vào nhà nhưng khi vào thì chẳng thấy một tráng sĩ cường tráng nào mà chỉ thấy một chú bé nhỏ xíu, ông liền quát người mẹ: “Nhà ngươi đang đùa với ta đấy ư “. Đang tức giận thì ông bất ngờ nghe câu nói xuất phát từ cậu bé và ông vô cùng ngạc nhiên:
– “Sứ giả nguôi giận, nhờ ông về tâu với tức vua rèn cho ta một con ngựa sắt, một thanh gươm sắt, một chiếc áo giáp sắt và một chiếc nón sắt, ta sẽ đánh đuổi quân giặc”.
– Ngươi là trẻ lên ba nhỏ xíu vậy mà đòi đấy giặc kiểu gì?- Sứ giả không tin vào câu nói mà mình vừa nghe được nhưng cũng cố gắng bình tĩnh hỏi lại cậu bé. Nhưng cậu bé chỉ cười trừ và không nói thêm tiếng nào.
Về tới cung điện sứ giả tâu với đứa vua và đức vua cũng khá ngờ ngợ nhưng ông tin rằng cậu bé là do ông trời phái xuống giúp ông cứu dân cứu nước. Do đó ông cho sai người rèn ngựa, gươm, áo giáp sắt theo yêu cầu cậu bé.
Từ lúc gặp sứ giả người mẹ càng bàng hoàng hơn khi cậu ăn càng ngày càng nhiều, ăn liên tục mà không thấy no.do nhà bà nghèo nên không đủ gạo nuôi cậu bé. Bà liền kể với làng xóm và mọi người đã tin rằng cậu chính là cứu tinh của đất nước nên đã vận động tất cả người dân góp gạo nuôi cậu bé.Gióng càng ăn càng lớn nhanh như thổi, bao nhiêu cơm cũng không no, bấy nhiêu quần áo cũng không đủ mặc.Nhưng nhờ dân làng đã gps gạo, thịt, vải vóc nên gióng được ăn no và có vải mặc.
Khi đúc xong áo, roi, ngựa, Sứ Giả đem đến cho Gióng. Gióng vươn vai lớn cao to gấp bội lần. Chú đội mũ, cầm gương phóng lên ngựa sắt xông ra chiến trường như như bão táp. Đi đến đâu Gióng chém giặc nhanh như tia chớp. Khi gươm bị gãy, Gióng nhổ các bụi tre bên đường làm vũ khí giết địch.
Chẳng mấy chốc Gióng đã đánh tan lũ giặc cướp nước. Sau đó Gióng cùng ngựa bay thẳng lên núi Sóc, trút bỏ quần áo lại rồi bay thẳng lên trời. Di tích của trận chiến còn lại là những ao hồ rộng lớn đó là do dấu chân của ngựa sắt và khu rừng bị giặc đốt cháy còn có tên là rừng Cháy. Để tỏ lòng biết ơn của vị Thánh đã hóa thân độ thế, dân trong làng đã lập miếu thờ gọi là Thánh Gióng.
