Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ

I. Tìm hiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi.

KHÁT VỌNG HÒA NHẬP, DÂNG HIẾN CHO ĐỜI

Mùa xuân là mùa của thiên nhiên tươi tắn, của vạn vật sinh sôi nảy nở. Văn học Việt Nam từng có không ít vần thơ thể hiện cảm xúc rạo rực, trẻ trung trước mùa xuân. Ngay từ khi ra đời, Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải đã chiếm được tình cảm của đông đảo bạn đọc. Bài thơ toát lên một không khí vừa rạo rực, vừa trong sáng, êm dịu đến dễ thương, thể hiện tình yêu tha thiết đối với thiên nhiên, đất nước và một nguyện ước cống hiến thật đáng trân trọng. 

Hình ảnh mùa xuân trong bài thơ của Thanh Hải mang đến nhiều tầng ý nghĩa. Từ hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên, đất nước trong lao động và chiến đấu, nhà thơ đi đến nguyện ước làm một mùa xuân nho nhỏ - Lặng lẽ dâng cho đời, cất lên khúc hát xao xuyến, tươi vui hòa trong bản tình ca, anh hùng ca của cách mạng. Trong đó, mùa xuân nào cũng thật gợi cảm, thật đáng yêu.

Bức tranh mùa xuân của thiên nhiên, đất nước được tạo nên từ các chi tiết rất tiêu biểu, được vẽ bằng cả màu sắc lẫn âm thanh. Trong đó dòng sông xanh, bông hoa tím biếc, là lộc giắt đầy trên lưng người ra trận và trải dài trên những cánh đồng (tượng trưng cho sự nảy nở, sinh sôi, cho sự dồi dào, thành đạt). Đó là tiếng chim chiền chiện lảnh lót vang trời. Hình ảnh mùa xuân hiện lên trong cảm xúc thiết tha, trìu mến của nhà thơ, trong lời kêu, giọng hỏi: Ơi..., hót chi mà,... đặc biệt, tình cảm nâng niu vẻ đẹp của mùa xuân, khát vọng thu nhận và giữ gìn vẻ đẹp ấy được thể hiện qua tư thế độc đáo: Tôi đưa tay tôi hứng từng giọt âm thanh từ trời xanh rơi xuống. Tiếng chim chiền chiện thả vào không gian trong suốt của mùa xuân được cảm nhận từng giọt mang màu sắc long lanh. Cảm giác ấy, động tác ấy chỉ có được ở một tâm hồn thi sĩ, ở một tấm lòng thiết tha yêu mến cuộc sống này. Từ hình ảnh mùa xuân gần gũi, nhà thơ liên tưởng khái quát đến truyền thống bốn nghìn năm, đến sức xuân cứ đi lên phía trước của đất nước. Khi đúc kết, khái quát như thế, lời thơ dễ khô khan. Nhưng khổ thơ thứ ba cứ như tự nhiên được cuốn đi trong dòng cảm xúc dịu dàng, đằm thắm, do đó vẫn nằm trong mạch tâm tình.

Từ rung cảm thiết tha trước mùa xuân đẹp của quê hương, đất nước, Thanh Hải bộc lộ một nguyện ước chân thành: 

                                          Ta làm con chim hót

                                           Ta làm một nhành hoa

                                           Ta nhập hòa ca

                                            Một nốt trầm xao xuyến.

Đó chính là hình ảnh Một mùa xuân nho nhỏ - Lặng lẽ dâng cho đời thể hiện khát vọng được hòa nhập, được dâng hiến. Đến đây ta bỗng thấm thía ý nghĩa của nhan đề bài thơ. Trước Thanh Hải quả chưa tùng có hình ảnh thơ vừa lạ, vừa hồn nhiên, thân thương này. Hình ảnh mùa xuân nho nhỏ chứa đựng khiêm nhường mà cũng tự tin, tự hào biết mấy con người ý thức sâu sắc về giá trị cuộc đời, về hạnh phúc của hiến dâng và đón nhận. Nốt trầm xao xuyến của mùa xuân nho nhỏ này tự nhiên hòa vào mùa xuân lớn của thiên nhiên, đất nước nhờ sự chiếu ứng giữa hai phần của bài thơ. Khổ đầu đã xuất hiện hình ảnh bông hoa tím, con chim chiền chiện giữa bầu trời xanh, với tiếng hót từng giọt long lanh. Giờ đây, đến khổ thứ tư, nguyện ước của nhân vật trữ tình, của mùa xuân nho nhỏ chính là sự láy lại các hình ảnh đấy của mùa xuân. 

Như vậy, giữa các khổ, các phần của Mùa xuân nho nhỏ có sự gắn kết tự nhiên, chặt chẽ, luyến láy vừa được nâng cao. Bài thơ này lay động tâm hồn chúng ta bởi chất họa gợi cảm, chất nhạc vấn vương, quyến luyến, bởi nguyện ước thiết tha, chân thành. Cái nguyện ước lặng lẽ dâng cho đời một mùa xuân nho nhỏ kia đâu còn là của riêng Thanh Hải mà có lẽ đã trở thành của nhiều bạn đọc .

(Hà Vinh)

Câu hỏi:

a) Vấn đề nghị luận của văn bản này là gì?

b) Văn bản nêu lên những luận điểm gì về hình ảnh mùa xuân trong bài thơ mùa xuân nho nhỏ? Người viết đã sử dụng những luận cứ nào để làm sáng tỏ những luận điểm đó.

c) Chỉ ra các phần Mở bài, Thân bài, Kết bài; nhận xét về bố cụ của văn bản.

d) Cách diễn đạt trong từng đoạn văn bản có làm nổi bật được luận điểm không?

Trả lời:

a) Vấn đề nghị luận của văn bản: HÌnh ảnh mùa xuân và tình cảm thiết tha của Thanh Hải trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ.

b) Những luận điểm về hình ảnh mùa xuân trong thơ được bài viết nêu lên:

+ Hình ảnh mùa xuân trong bài thơ của Thanh Hải mang nhiều tầng ý nghĩa. Trong đó, hình ảnh nào cũng thật gợi cảm, thật đáng yêu.

+ Hình ảnh mùa xuân rạo rực của thiên nhiên, đất nước trong cảm xúc thiết tha, trìu mến của bài thơ.

+ Hình ảnh mùa xuân nho nhỏ thể hiện khát vọng hòa nhập, dâng hiến được kết nối tự nhiên với hình ảnh mùa xuân thiên nhiên, đất nước ở trước.

- Để chứng minh cho các luận điểm, người viết đã chọn giảng, bình các câu thơ, hình ảnh đặc sắc, đã phân tích giọng điệu trữ tình, kết cấu của bài thơ.

c) Xác định các phần Mở bài, Thân bài, Kết bài của văn bản, nhận xét về bố cục của văn bản:

Văn bản tuy ngắn nhưng được bố cục chặt chẽ, có đầy đủ các phần thông thường của một bài nghị luận.

+ Mở bài: từ đầu đến "đáng trân trọng".

+ Thân bài: từ "Hình ảnh mùa xuân..." đến " Chính là sự láy lại các hình ảnh ấy của mùa xuân". Đây là phần trình bày sự cảm nhận, đánh giá cụ thể những đặc sắc nổi bật về nội dung, nghệ thuật của bài thơ, là sự triển khai các luận điểm.

+ Kết bài: phần còn lại.

Giữa các phần của văn bản có sự liên kết tự nhiên về ý và diễn đạt. 

d) Người viết đã trình bày những cảm nghĩ, đánh giá của mình bằng thái độ tin yêu, bằng tình cảm tha thiết, trìu mến. Lời văn toát lên những rung động trước sự đặc sắc của hình ảnh, giọng điệu thơ, sự đồng cảm với nhà thơ Thanh Hải.

II. Ghi nhớ

1. Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là trình bày nhận xét, đánh giá của mình về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy.

2. Nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ được thể hiện qua ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu,... Bài nghị luận cần phân tích các yếu tố ấy để có những nhận xét ấy, đánh giá cụ thể, xác đáng.

3. Bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần có bố cục mạch lạc, có lời văn gợi cảm, thể hiện rung động chân thành của người viết.