Nội dung lý thuyết
- Nguyễn Đình Thi (1924 - 2003): nhạc sĩ, nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch, nhà phê bình văn học, đã có những đóng góp quan trọng cho việc xây dựng nền văn học cách mạng Việt Nam.
- Sáng tác nổi bật nhất vẫn là thơ với những cách tân đáng chú ý trên phương diện hình thức.
- Tác phẩm chính: Xung kích (tiểu thuyết), Người chiến sĩ (thơ), Con nai đen (kịch), Vỡ bờ (tiểu thuyết), Dòng sông trong xanh (thơ)…
- Hoàn cảnh sáng tác: Mấy ý nghĩ về thơ là tiểu luận được Nguyễn Đình Thi viết từ năm 1949 và đọc tại Hội nghị tranh luận văn nghệ ở chiến khu Việt Bắc.
- Xuất xứ: In trong tập Mấy vấn đề văn học
- Bố cục:
+
(Đoạn 1 - từ "
+
+ Phần 3: Quan niệm của tác giả về vấn đề vần trong thơ và thơ tự do (Đoạn 5 - từ "Cuối cùng, tôi muốn nói tới vấn đề thơ tự do" đến "giới hạn chỉ còn do sức đi xa của mình.").
- Luận đề: Văn bản bàn bạc quan niệm về thơ
- Hệ thống luận điểm:
+ Đặc trưng cơ bản nhất của thơ: thể hiện thế giới “bên trong tâm hồn con người”.
+ Thơ không biểu đạt bằng ý niệm, bằng luận lí, mà bằng hình ảnh thấm đẫm cảm xúc.
+ Chữ và tiếng trong thơ phải có nhịp điệu, nhạc điệu để không chỉ gọi tên sự vật, mà còn gợi ra những ý tứ sâu xa.
+ Những luật lệ của thơ, từ âm điệu, đến vần, đều là những võ khí rất mạnh trong tay người làm thơ.
- Nhan đề : có sự thống nhất với luận đề: Nhan đề đã nêu rõ đối tượng (thơ), nội dung chính (mấy ý nghĩ) mang tính cá nhân người viết. NĐ được thể hiện cụ thể qua hệ thống luận điểm.
Luận điểm: Thơ không biểu đạt bằng ý niệm, bằng luận lí, mà bằng hình ảnh thấm đẫm cảm xúc. Câu chủ đề: "Nên thơ không nói bằng ý niệm thuần túy” |
Giải thích | Bình luận | Chứng minh |
Nói bằng ý niệm thuần tuý là chuyện của triết học, luận lý; thơ nói bằng cảm xúc cho nên có sức mạnh lay động chiều sâu của tâm hồn con người. | - Những hình ảnh còn tươi nguyên, mà nhà thơ tìm thấy, bao giờ cũng mới mẻ, đột ngột lạ lùng. Vì nhà thơ "nhìn bằng con mắt của người đầu tiên"...hình ảnh mới tinh...không bị rập khuôn... | - Đưa ra một đoạn ca dao làm dẫn chứng, phân tích để thấy sự tác động vào tâm hồn con người thể hiện cụ thể như thế nào. - Mượn câu nói của một nhà văn Pháp, nhà thơ bao giờ cũng là ngôi thứ nhất. Nhưng những hình ảnh mới lạ ấy đều có trong đời thực, chúng ta đều thấy. |
Nhận xét: Luận điểm được xây dựng sáng rõ, mạch lạc; được phân tích bằng sự suy ngẫm, nung nấu sâu sắc, bằng sự trải nghiệm và rung cảm qua thực tiễn sáng tác nên có sức thuyết phục; được chứng minh bằng những hình ảnh sống động lấy từ cuộc sống hằng ngày nên có sức lay động thấm thía, gây ấn tượng mạnh. * Rút ra hướng triển khai luận điểm trong bài viết NLVH để viết thuyết phục, hấp dẫn: Luận điểm -> luận cứ (lí lẽ +dẫn chứng từ sáng tác và thực tiễn)->chọn lựa thao tác lập luận phù hợp. | ||
- Trong văn bản, có những câu đáng chú ý, chẳng hạn: "Làm thơ, ấy là dùng lời và những dấu hiệu thay cho lời nói, tức là chữ - để thể hiện một trạng thái tâm lý đang rung chuyển khác thường. Làm thơ là đang sống, không phải chỉ nhìn lại sự sống". Qua những câu như thế, tác giả đã phát biểu quan niệm của mình: sáng tạo thơ là tìm phương tiện phù hợp để biểu đạt những rung cảm khác thường của tâm hồn nhà thơ trước cuộc sống. Người làm thơ phải thực sự sống, gắn bó sâu sắc với thực tại, từ đó nảy sinh cảm xúc chân thực, mạnh mẽ.
STT | Thao tác | Biểu hiện |
1 | Giải thích | Thể hiện ở những câu dẫn ở trên nói về bản chất của việc làm thơ |
2 | Chứng minh | Hình ảnh “trời xanh", “mưa phùn" và sự tác động của chúng vào hồn người; đoạn ca dao được dẫn ra để cho thấy thơ tác động đến tâm hồn con người chứ không phải đến nhận thức lý trí. |
3 | Bình luận | Tư tưởng trong thơ không phải là tư tưởng thuần tuý, mà là “tư tưởng dính liền với cuộc sống, ở trong cuộc sống", “nằm ngay trong cảm xúc, tình tự". |
4 | Bác bỏ | “Thơ không nói bằng ý niệm thuần tuý", vì “nói bằng ý niệm chúng ta sẽ có triết học, luận lí [...] chứ không có thơ"... |
- Nhận xét: Các thao tác nghị luận đã được tác giả phối hợp nhuần nhuyễn, khiến cho quan điểm về sáng tạo thơ có sức thuyết phục. | ||
- Mục đích viết: Bài tiểu luận viết theo phong cách chính luận - trữ tình, nghị luận kết hợp với tuỳ bút, nghị luận gắn với thực tiễn (cuộc sống, kháng chiến và tâm trạng của bản thân), thể hiện những suy nghĩ, quan niệm của Nguyễn Đình Thi về đặc trưng bản chất của thơ ca nói chung, một phần để trao đổi, đối thoại với một số ý kiến đóng góp cho thơ ông (còn khó hiểu, trúc trắc, không có vần điệu, không bám sát đặc trưng của thơ, xa rời quần chúng…).
- Thái độ: Bài viết được triển khai mạch lạc, rõ ràng, có sức thuyết phục cao với giọng văn chia sẻ, trao đổi đầy tâm huyết thể hiện thái độ vừa chân thành, vừa cầu thị của một người trong cuộc - đội ngũ những nhà văn, nhà thơ phụng sự cuộc kháng chiến chống xâm lược.
- Nội dung nghị luận của văn bản còn có ý nghĩa đối với thực tế sáng tác thơ hiện nay: Những ý kiến được trình bày trong bài viết như đầu mối của thơ là ở bên trong tâm hồn con người; thơ là tiếng nói của cảm xúc mãnh liệt, tư tưởng của thơ phải nằm trong cảm xúc; hình ảnh có vai trò rất lớn trong việc biểu đạt nội dung cảm xúc thơ; ngôn từ trong thơ cần được lựa chọn kĩ lưỡng, phải có nhịp điệu, giai điệu; thơ có thể có vần hoặc không vần; thơ có thể tìm kiếm mọi hình thức biểu hiện khác nhau;... đều rất thoả đáng, phù hợp với thơ hiện nay.
- Một số gợi ý cho việc đọc thơ:
+ Đọc thơ cần có những rung cảm thực sự để thâm nhập vào cảm xúc của bài thơ.
+ Đọc thơ cần có những kiến thức về đặc trưng ngôn ngữ thơ để hiểu được giá trị biểu đạt của các yếu tố hình thức trong bài thơ.