Đọc hiểu văn bản: Vẻ đẹp của bài thơ "Tiếng gà trưa" (Đinh Trọng Lạc)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Đinh Trọng Lạc, quê ở Hà Nội.

- Nhà phê bình ngôn ngữ nổi tiếng.

2. Tác phẩm

a. Phương thức biểu đạt

- Phương thức biểu đạt: nghị luận.

b. Nội dung chính

- Văn bản phân tích đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trong bài Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh.

b. Nhan đề

- Nhan đề do người biên soạn sách đặt.

- Nhan đề thể hiện rõ nội dung được trình bày trong văn bản: những đặc sắc của tác phẩm.

c. Bố cục

- Phần 1: Từ đầu ... "kỉ niệm của tuổi thơ."

- Phần 2: Tiếp ... "vô bờ bến của bà."

- Phần 3: Còn lại.

II. Khám phá văn bản

1. Giá trị của biện pháp tu từ trong việc miêu tả các hình ảnh thơ

- Tác giả đặc biệt chú ý đến âm thanh tiếng gà xuất hiện ở khổ thơ đầu. Tác giả so sánh tiếng gà trong bài thơ với tiếng gà Ò... ó... o của Trần Đăng Khoa để làm rõ sự khác biệt.

=> Tiếng gà như vang lên trong những câu thơ, gợi ra sự lắng đọng, làm người đọc xao xuyến, bồi hồi. 

- Đặc biệt, bài thơ sử dụng biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: phép tu từ miêu tả sự vật vốn được nhận biết bằng giác quan này lại được miêu tả bằng từ ngữ của giác quan khác. Cụ thể ở đây, các hình ảnh phải được cảm nhận bằng thị giác, cảm giác (thấy) nhưng lại được tác giả cảm nhận bằng thính giác (nghe).

=> Đinh Trọng Lạc đã phân tích rất cụ thể, sâu sắc giá trị của biện pháp tu từ, giúp người đọc hiểu hơn về câu thơ.

- Kết cấu sóng đôi, lặp từ vựng: mở đầu bằng từ này, một câu kể xen một câu tả.

- Kết hợp biện pháp đảo ngữ, so sánh.

=> Hình ảnh những con gà đẹp đẽ, "có thật mà xuất hiện như do một phép lạ". Qua việc phân tích những biện pháp nghệ thuật, tác giả giúp người đọc thấy được vẻ đẹp, tình cảm sâu sắc được gửi gắm trong những hình ảnh thơ Xuân Quỳnh, thêm yêu mến những hình ảnh đó.

2. Cách ngắt nhịp trong khổ thơ

- Là một chuyên gia ngôn ngữ, Đinh Trọng Lạc rất am hiểu về cấu tạo câu. Ông đã vận dụng để phân tích đặc sắc về nhịp điệu của câu thơ.

- Các câu thơ được ngắt nhịp khác nhau cho thấy sự "chậm rãi của độc thoại, bên trong đầy chất suy tưởng". Theo dòng suy tưởng của cháu, những kỉ niệm đẹp đẽ, chứa đầy tình yêu thương, sự quan tâm vô bờ bến của bà xuất hiện - một hình ảnh đã gây ấn tượng, xúc động mạnh mẽ trong lòng người đọc.

3. Hình ảnh đặc sắc

- Tác giả chỉ ra hình ảnh ấn tượng, chứa đựng những tình cảm thiêng liêng, cao quý, sâu sắc của người cháu - nay là người lính: tình yêu Tổ quốc, xóm làng, tình yêu thương bà, những kỉ niệm tuổi thơ chính là niềm tin, là động lực cho cháu vững bước. 

NHẬN XÉT: 

Chắc hẳn tác giả rất am hiểu những yếu tố ngôn ngữ cũng như rất yêu mến bài thơ mới có thể phân tích sâu sắc, xác đáng những giá trị ngôn ngữ trong bài thơ, để từ đó cho người đọc thấy được những khía cạnh mới mẻ, hiểu nội dung bài thơ sâu sắc hơn.

III. Tống kết

1. Nội dung

- Văn bản phân tích những giá trị đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của bài thơ Tiếng gà trưa.

2. Nghệ thuật

- Lí lẽ xác đáng, sâu sắc.

- Dẫn chứng cụ thể, thuyết phục.

- Ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu.