Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)

CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA

Nguyễn Minh Châu

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả: Nguyễn Minh Châu (1930-1989)

- Một trong những nhà văn đi tiên phong trong công cuộc đổi mới văn học nước nhà. Là nhà văn “mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc).

- Sau 1975 văn chương Nguyễn Minh Châu đi vào cuộc sống đời thường, mang đậm chất tự sự- triết lí.

- Tác phẩm tiêu biểu: (SGK).

2. Tác phẩm: Chiếc thuyền ngoài xa

- Sáng tác : 8/1983, in trong tập truyện ngắn cùng tên.

- Tác phẩm mang đậm phong cách tự sự triết luận dung dị đời thường.

- Bố cục:

+ Cảnh bình minh trên biển.

+ Câu chuyện ở toà án huyện.

II. Đọc- hiểu văn bản

1. Cảnh bình minh trên biển

a. Phát hiện 1: "cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh"

- Vẻ đẹp trời cho mà cả đời bấm máy người nghệ sĩ chỉ có diễm phúc bắt gặp một lần: Mũi thuyền in... trên chiếc mui khum khum...

+ Một bức tranh mực tàu thời cổ.

+ Toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà.

+ Một vẻ đẹp toàn bích.

=> Những từ ngữ ấn tượng ca ngợi bức tranh thiên nhiên hoàn mĩ với vẻ đẹp cổ điển mà lãng mạn của bức tranh biển lúc bình minh.

- Cảm xúc của người nghệ sĩ: ngây ngất, bay bổng, tràn ngập hạnh phúc đến mức anh "tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn".

b. Phát hiện 2

Chiếc thuyền                      Hai vợ chồng thuyền chài.

đẹp như mơ                      - Chồng: hành động vũ phu để giải toả.

                                          - Vợ: cam chịu, nhẫn nhục.

                                         - Thằng bé: như một viên đạn trên đường lao tới đích nhảy xổ vào                                            gã đàn ông.      

Tâm hồn thăng hoa ------->  Tâm hồn choáng váng.

=> Một bi kịch ngang trái mà người nghệ sĩ phải chứng kiến đúng lúc cảm xúc nghệ thuật đang thăng hoa.

* Người nghệ sĩ nhận ra rằng: đằng sau cái đẹp không phải bao giờ cũng là chân lí của sự hoàn thiện, là đạo đức. Cuộc đời vốn chứa đựng nhiều điều phức tạp, đầy mâu thuẫn.

2. Câu chuyện ở tòa án huyện

a. Câu chuyện về người đàn bà làng chài

- Gọi là “người đàn bà” một cách phiếm định => người đàn bà vô danh như bao người đàn bà vùng biển khác.

- Cuộc đời bất hạnh, chứa đầy mâu thuẫn, bi kịch: nghèo khổ, con đông, bị chồng hành hạ, đánh đập.

- Thấu hiểu chồng.

- Cam chịu, nhất quyết gắn bó với người đàn ông vũ phu ấy vì:

+ Trong cuộc mưu sinh đầy cam go để kiếm sống ngoài biển khơi cần có một người đàn ông khoẻ mạnh và biết nghề.

+ Những đứa con của bà cần được sống và lớn lên: "Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình"

=> Trong đau khổ triền miên, người đàn bà ấy vẫn chắt lọc được những niềm vui hạnh phúc nhỏ nhoi. Ẩn trong đó hạt ngọc ẩn sâu bên trong tâm hồn con người lao động lam lũ, vất vả. Qua đó, thấp thoáng hình ảnh người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, vị tha, đầy cảm thông.

Ý nghĩa: mỗi người trong cuộc đời, nhất là người nghệ sĩ không thể nhìn cuộc sống và con người một cách đơn giản.

b.  Người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng

 - Vốn là nghệ sĩ, chiến sĩ, nhạy cảm với cái đẹp và ghét áp bức bất công.

- Chưa hiểu hết những phức tạp của cuộc đời, của con người: “không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được”, vỡ lẽ nhiều điều, hiểu hơn về con người, cuộc đời.

=> Phùng là một nghệ sĩ chân chính, có trái tim nhân hậu: không chỉ say mê nghệ thuật mà còn luôn trăn trở, suy nghĩ về lẽ sống; biết thông cảm, sẻ chia và bênh vực cho những mảnh đời bất hạnh.

Ý nghĩa: Thời đại mới đòi hỏi người nghệ sĩ cần có cái nhìn mới đa chiều về cuộc sống, con người.

c.  Chánh án Đẩu

 - Tin giải pháp anh lựa chọn cho người đàn bà là đúng nhất.

 - Thay đổi cái nhìn, hiểu hơn về con người, cuộc đời “Phải, phải, bây giờ tôi đã hiểu”.

=> Vị Bao Công vùng biển nhưng thiếu cái nhìn thực tế.

3. Nghệ thuật

* Cách xây dựng cốt truyện giản dị mà độc đáo:

 - Tình huống mang ý nghĩa khám phá, phát hiện.

 - Những tình huống dồn dập diễn ra trong một khoảnh khắc, mạch truyện phát triển, mỗi nhân vật bộc lộ hết tính cách.

* Nghệ thuật trần thuật: Ngôn ngữ người kể chuyện: Phùng hóa thân của tác giả tạo ra điểm nhìn trần thuật sắc sảo, khách quan, giàu sức thuyết phục.

 * Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách từng người.

4. Chủ đề tư tưởng: Cần có cái nhìn đa chiều, đa diện về con người, cuộc sống. Đặc biệt người nghệ sĩ cần đổi mới tư duy nghệ thuật để phù hợp với yêu cầu của thời kỳ mới của đất nước.

III. Tổng kết:

- Vẻ đẹp ngòi bút NMC là vẻ đẹp toát ra từ tình yêu con người (Khát vọng tìm kiếm, phát hiện vẻ đẹp con người còn tiềm ẩn, khắc khoải lo âu trước cái ác, cái xấu.)

- Vẻ đẹp của cốt cách nghệ sĩ đôn hậu, điềm đạm, chiêm nghiệm lẽ đời để rút ra triết lý nhân sinh sâu sắc.

- Tác phẩm đặt ra những vấn đề mang tính thời sự nhưng có giá trị mọi thời, mọi người.

HS so sánh, đánh giá khái quát :

- “Chiếc thuyền ngoài xa” đã cho thấy những đổi mới cơ bản của văn học Việt Nam sau 1975 : văn học trở về với những vấn đề của đời sống nhân sinh, quan tâm nhiều hơn đến những vấn đề đạo đức- thế sự (câu chuyện của người đàn bà hàng chài); hướng nội nhiều hơn, đi sâu vào thế giới nội tâm phức tạp và đầy mâu thuẫn của con người trong cuộc sống thường nhật (những mâu thuẫn và phức tạp trong tâm hồn người đàn bà vùng biển).

- Khác với giai đoạn  trước – chủ yếu khắc họa con người trong mối quan hệ với cộng đồng , dân tộc – văn học giai đoạn này khai thác số phận cá nhân và thân phận con người đời thường (số phận người lao động nghèo vùng biển).