Bài 9. Vị trí địa lí, đặc điểm tự nhiên châu Phi

1. Vị trí địa lí, hình dạng và kích thước

- Vị trí: kéo dài từ khoảng 370B đến 350N. Tiếp giáp với: Địa Trung Hải, biển Đỏ; Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương; châu Á, châu Âu.

- Hình dạng: có dạng hình khối rõ rệt, đường bờ biển ít bị chia cắt, có rất ít các vịnh biển, các bán đảo lớn.

- Kích thước: diện tích khoảng 30,3 triệu km2, là châu lục lớn thứ ba thế giới sau châu Á, châu Mỹ.

2. Đặc điểm tự nhiên

a) Địa hình và khoáng sản

- Địa hình châu Phi: khá đơn giản

+ Là một khối cao nguyên khổng lồ với độ cao trung bình 750m, chủ yếu là sơn nguyên và bồn địa thấp.

+ Phía đông: nhiều thung lũng sâu, nhiều hồ dài và đẹp

+ Có rất ít núi cao và đồng bằng thấp.

- Các khoáng sản và sự phân bố:

+ Các mỏ sắt, dầu mỏ và khí tự nhiên: khu vực Bắc Phi.

+ Các mỏ vàng, sắt, kim cương: ven biển vịnh Ghi-nê.

+ Các mỏ đồng, chì, cô ban, u-ra-ni-um, crôm, kim cương, phốt-pho-rít: khu vực Nam Phi.

b) Khí hậu

- Châu Phi có khí hậu nóng và khô nóng bậc nhất thế giới, nhiệt độ trung bình năm trên 200C, lượng mưa tương đối thấp.

- Đặc điểm các đới khí hậu:

+ Khí hậu xích đạo: nóng ẩm, mưa nhiều quanh năm.

+ Khí hậu cận xích đạo: chịu tác động gió mùa,, một mùa nóng ẩm, mưa nhiều; một mùa khô, mát.

+ Khí hậu nhiệt đới: ở Bắc Phi mang tính chất lục địa, rất khô và nóng; ở Nam Phi ẩm và đỡ nóng hơn.

+ Khí hậu cận nhiệt: mùa đông ấm, ẩm ướt, mưa nhiều; mùa hạ khô, trời trong sáng.

c) Sông, hồ

- Đặc điểm sông, hồ ở Châu Phi:

+ Mạng lưới sông ngòi của phân bố không đều, tùy thuộc vào lượng mưa.

+ Các sông có nhiều thác ghềnh không thuận lợi cho giao thông nhưng có trữ năng thủy điện lớn.

+ Có nhiều hồ lớn.

- Vị trí các sông và hồ lớn ở châu Phi:

+ Sông Nin: nằm ở phía đông bắc châu Phi, đổ ra biển Địa Trung Hải.

+ Sông Ni-giê và Xê-nê-gan: nằm ở phía tây bắc châu Phi, đổ ra vịnh Ghi-nê.

+ Sông Công-gô: nẳm ở Trung Phi, đổ ra Đại Tây Dương.

+ Sông Dăm-be-đi: nằm ở Nam Phi, đổ ra Ấn Độ Dương.

+ Hồ Vích-to-ri-a: nằm ở sơn nguyên Đông Phi.

+ Hồ Sát: nằm ở bồn địa Sát.

d) Các môi trường tự nhiên

* Môi trường Xích đạo

- Phạm vi: Gồm bồn địa Công-gô và duyên hải phía bắc vịnh Ghi-nê.

- Khí hậu nóng và ẩm điều hoà, thảm thực vật rừng rậm xanh quanh năm.

* Hai môi trường nhiệt đới

-  Phạm vi: gần như trùng với ranh giới đới khí hậu cận xích đạo.

- Có sự phân hoá ra mùa mưa và mùa khô rõ rệt.

- Thảm thực vật chủ yếu là rừng thừa và xa van cây bụi.

- Động vật: nhiều loài ăn cỏ (ngựa vằn, sơn dương, hươu cao cổ,...) và ăn thịt (sư tử, báo gấm,...).

* Hai môi trường cận nhiệt

- Phạm vi: phần cực bắc và cực nam châu Phi.

- Mùa đông ấm, ẩm và mưa nhiều; mùa hạ nóng, khô.

- Thảm thực vật là rừng và cây bụi lá cứng.

3. Vấn đề môi trường trong sử dụng thiên nhiên

- Suy giảm tài nguyên rừng: tốc độ khai thác quá nhanh lại không có biện pháp khôi phục diện tích đã khai thác, khiến diện tích rừng giảm => hậu quả: hoang mạc hóa nhanh, nguồn nước bị suy giảm,…

- Nạn săn bắt và buôn bán động vật hoang dã, lấy ngà voi, sừng tê giác làm suy giả số lượng động vật hoang dã, nhiều loài đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.