Bài 2. Xà phòng và chất giặt rửa

1. Khái niệm, đặc điểm cấu tạo và tính chất giặt rửa của xà phòng và chất giặt rửa tự nhiên, tổng hợp

• Khái niệm xà phòng và chất giặt rửa tự nhiên, tổng hợp

- Xà phòng là hỗn hợp muối sodium hoặc potassium của các acid béo và một số chất phụ gia.

- Các chất phụ gia trong xà phòng có thể là chất độn, giúp tăng độ cứng, hạ giá thành; chất diệt khuẩn; chất tạo hương; ...

- Từ xa xưa, khi chưa xuất hiện xà phòng, con người đã biết sử dụng một số chất giặt rửa sẵn có trong tự nhiên để tắm gội, giặt giũ như nước bồ hòn, bồ kết, ... (chất giặt rửa tự nhiên). 

- Chất giặt rửa tổng hợp có tính năng giặt rửa tương tự xà phòng. Chất giặt rửa tổng hợp thường là các muối sodium như sodium alkylsulfate, sodium alkylbenzenesulfonate,...

• Tìm hiểu đặc điểm cấu tạo, tính chất giặt rửa của xà phòng và chất giặt rửa tự nhiên, tổng hợp

- Các phân tử xà phòng RCOONa hoặc RCOOK đều có đặc điểm cấu tạo gồm đầu ưa nước gắn với đuôi dài kị nước.

Ví dụ 1: Xà phòng sodium palmitate.

- Khi hoà tan xà phòng vào nước, tạo thành dung dịch xà phòng có sức căng bề mặt nhỏ, làm cho vật cần giặt rửa dễ thấm ướt. Phân tử xà phòng xâm nhập vào vết bẩn dầu mỡ nhờ gốc R và kéo các vết bẩn dầu mỡ vào nước nhờ đầu COO^-. 

- Phân tử những chất giặt rửa tự nhiên, tổng hợp cũng có đặc điểm cấu tạo gồm có đầu ưa nước và đuôi kị nước, do đó cũng có tính chất giặt rửa giống như xà phòng.

Ví dụ 2: Chất giặt rửa tổng hợp sodium laurylsulfate.

2. Phương pháp sản xuất xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp

• Một số phương pháp sản xuất xà phòng

- Trong công nghiệp, xà phòng được sản xuất từ nguyên liệu chính là chất béo và sodium hydroxide hoặc potassium hydroxide.

- Ngoài ra, xà phòng cũng có thể sản xuất từ nguồn hydrocarbon trong dầu mỏ theo sơ đồ sau:

• Phương pháp sản xuất chất giặt rửa tổng hợp

- Chất giặt rửa tổng hợp được sản xuất từ các sản phẩm của dầu mỏ theo sơ đồ sau:

3. Cách sử dụng hợp lí, an toàn xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp trong đời sống

- Không nên dùng xà phòng giặt rửa trong nước cứng (nước có chứa nhiều ion Ca^₂₊, Mg^₂₊) do muối của các kim loại này với các acid béo thường ít tan, và gây hại cho áo, quần sau khi giặt.

- Trái với xà phòng, có thể sử dụng chất giặt rửa tổng hợp với cả nước cứng, do chất giặt rửa tổng hợp không tạo muối khó tan với Ca^₂₊, Mg^₂₊. Tuy nhiên, một số chất giặt rửa tổng hợp khó bị phân huỷ sinh học, do đó gây ô nhiễm môi trường.