Bài 2: Sự xác lập và phát triển của chủ nghĩa tư bản

I. Sự xác lập chủ nghĩa tư sản ở châu Âu và Bắc Mỹ:

- Ở châu Âu, sau Cách mạng tư sản Anh (XVII) và hai cuộc Cách mạng tư sản của thế kỷ XVIII (chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ và Cách mạng tư sản Pháp). Chủ nghĩa tư sản đã được củng cố ở châu Âu và mở rộng phạm vi sang châu Mỹ.

- Từ nửa sau thế kỷ XVIII, Cách mạng công nghiệp bắt đầu từ Anh sau đó lan sang nhiều quốc gia khác, tạo ra sự chuyển biến về kinh tế xã hội và khẳng định sự thắng lợi của chủ nghĩa tư bản.

- Từ những năm 60, 70 của thế kỷ XIX, các cuộc Cách mạng tư sản diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau và giành thắng lợi dẫn đến sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ.

II. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản:

   a) Chủ nghĩa đế quốc và quá trình xâm lược thuộc địa:

- Sự phát triển nhanh chóng của chủ nghĩa tư bản kéo theo nhu cầu ngày càng cao dẫn đến việc tăng cường chính sách xâm lược, mở rộng thuộc địa. Cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa

- Chủ nghĩa đế quốc là hệ quả trực tiếp của quá trình xâm lược thuộc địa nhằm tìm kiếm thị trường, thu lợi nhuận và đầu tư tư bản ở nước ngoài.

- Trong quá trình xâm lược thuộc địa, các nước đế quốc đã thiết lập hệ thống thuộc địa ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ Latinh.

   b) Sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản:

- Nửa đầu thế kỷ XIX, hàng loạt thuộc địa của thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ở khu vực Mỹ Latinh đã bùng nổ phong trào đấu tranh giành độc lập, thành lập các quốc gia tư sản.

- Sau cuộc Duy Tân Minh Trị (1868), Nhật Bản trở thành một nước tư bản

- Sau cuộc Cách mạng Tân Hợi (1911) đã mở đường cho chủ nghĩa tư sản phát triển

- Trong những năm cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, cùng với việc các nước đế quốc đẩy mạnh xâm lược thuộc địa, chủ nghĩa tư bản đã mở rộng phạm vi ảnh hưởng trên toàn thế giới. 

   c) Chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền:

- Thời kỳ xác lập chủ nghĩa tư bản là thời kỳ tự do cạnh tranh của chủ nghĩa tư bản. Cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn độc quyền.

- Cùng với sự phát triển kinh tế, quá trình cạnh tranh gay gắt làm cho các xí nghiệp vừa và nhỏ bị phá sản, dẫn đến sự xuất hiện những xí nghiệp khổng lồ và các tổ chức độc quyền

- Sự phát triển của các tổ chức độc quyền tạo cơ sở cho bước chuyển của chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền. Các tổ chức tư bản độc quyền đã chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế.

III. Chủ nghĩa tư bản hiện đại:

   a) Khái niệm chủ nghĩa tư bản hiện đại:

- Chủ nghĩa tư bản hiện đại là thuật ngữ dùng chung để chỉ một giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay với những biểu hiện mới, tiêu biểu là sự kết hợp giữa sức mạnh kinh tế của các tổ chức độc quyền tư nhân với sức mạnh chính trị của nhà nước tư sản.

   b) Tiềm năng và thách thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại: