Bài 14. Thiên nhiên và dân cư, xã hội Bắc Mỹ

1. Đặc điểm chung của thiên nhiên Bắc Mỹ

a. Địa hình

- Bắc Mỹ có địa hình đa dạng, phân hóa theo chiều Đông Tây

+ Phía Tây: là hệ thống núi trẻ Coóc-đie cao và đồ sộ kéo dài 9000km theo chiều Bắc Nam, xen kẽ giữa các dãy núi là các cao nguyên và bồn địa.

+ Phía Đông: là miền núi già Apalat và cao nguyên Labrado.

+ Ở giữa: là đồng bằng cao trung bình 200-300m thấp dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam.

b. Khí hậu

- Khí hậu bắc Mỹ đa dạng, vừa phân hóa theo chiều Bắc-Nam, vừa phân hóa theo chiều Tây-Đông.

+ Đới khí hậu cực và cận cực: từ 600B lên vùng cực, nhiệt độ trung bình năm thấp, mùa đông rất lạnh, lượng mưa rất ít

+ Đới khí hậu ôn đới: chiếm diện tích lớn nhất từ 400-600B. Vùng ven biển khí hậu ôn hòa, mưa tương đối lớn. Vào sâu trong nội địa, mùa hè nóng, nhiệt độ tăng dần từ Bắc xuống Nam. Mùa đông ở phía Bắc lạnh, tuyết phủ dày, ở phía Nam ít lạnh hơn. Lượng mưa ít, nhiều nơi không mưa trong thời gian dài.

+Đới khí hậu cận nhiệt: chiếm diện tích lớn ở phía Nam. Ven biển phía Tây có khí hậu cận nhiệt địa Trung Hải mùa hè nóng khô, mùa đông ấm lượng mưa khá ít. Ven biển phía Đông có khí hậu cận nhiệt ẩm mùa hè nóng ẩm, mùa đông tương đối lạnh khô, lượng mua khá nhiều và tăng dần về phía biển.

+ Đới khí hậu nhiệt đới: chiếm diện tích nhỏ nhất ở phía Nam bán đảo Florida và quần đảo Ha-Oai, nhiệt độ quanh năm cao, lượng mưa nhiều phân bố không đều.

c. Sông và hồ

- Bắc Mỹ có hệ thống sông và hồ khá phát triển, nguồn cung cấp nước là do băng tuyết tan và do mưa.

+ Các hệ thống sông lớn như sông Xanh Lô-răng, Mit-xi-xi-pi, Ri-O-Gran-Đê. Phần lớn các sông đổ ra Đại Tây Dương.

+ Bắc Mỹ có nhiều hồ phần lớn phân bố ở phía Bắc. Hồ Lớn là hệ thống quan trọng nhất gồm 5 hồ nối liền nhau: hồ Thượng, hồ Hu-rôn, Mi-si-gân, Ê-ri, Ôn-ta-ri-o.

d. Các đới thiên nhiên

- Thiên nhiên Bắc Mỹ rất đa dạng, bao gồm 3 đới:

+ Đới lạnh: có khí hậu cực và cận cực, cảnh quan chủ yếu là đồng rêu phía nam có rừng thưa, động vật ít phong phú chủ yếu các loài chịu lạnh, có băng tuyết vĩnh cửu rất lớn.

+ Đới ôn hòa: có diện tích lớn nhất ở phía nam Can-na-da, và phần lớn lãnh thổ Hoa Kì. Thiên nhiên có sự thay đổi từ rừng lá kim ở phía Bắc sang đồng cỏ ở trung tâm và rừng lá rộng ở phía nam. Ở Tây Nam Hoa Kì có rừng lá cứng, cây bụi, vùng nội địa có các hoang mạc và bán hoang mạc. Động vật gồm: bò rừng mỹ, Sư tử mỹ, chó sói, gấu nâu...

+ Đới nóng: chiếm diện tích lớn ở phía nam Hoa Kì phát triển rừng nhiệt đới ẩm. Phía Tây Nam có khí hậu khô hạn nên cảnh quan chủ yếu là cây bụi, hoang mạc và bán hoang mạc. Ha-Oai nằm biệt lập ở Thái Bình Dương có nhiều loài đặc hữu.

2. Dân cư, xã hội Bắc Mỹ

a. Vấn đề nhập cư và chủng tộc

- Sau năm 1942, nhiều chuyến thám hiểm đến châu Mỹ được tài trợ bởi các nước châu Âu, thúc đẩy dòng người từ châu Âu di cư vào Bắc Mỹ.

- Thế kỉ XVI đến XIX, ngưởi châu Phi bị cưỡng bức tới Bắc Mỹ làm việc trong các hầm mỏ, đồn điền, công trình xây dựng.

- Sau chiến tranh thế giới thứ 2, Bắc Mỹ thu hút người nhập cư khắc nới trên thế giới.

- Những thập niên gần đây, người nhập cư vào Bắc Mỹ chủ yếu từ khu vực Trung và Nam Mỹ, châu Á. Hoa Kì là quốc gia nhận người nhập cư lớn nhất trên thế giới

- Do lịch sử nhập cư lâu dài, Châu Mĩ có thành phần chủng tộc đa dạng:  Môngôlôit, Ơrôpêôit, Nêgrôit. Các chủng tộc ở Châu Mĩ đã hòa huyết tạo nên các thành phần người lai.

- Năm 2020, Bắc Mỹ có số dân gần 370 triệu người, trong đó người nhập cư lớn nhất. Người nhập cư có vai trò quan trong trong việc phát triển kinh tế xã hội và tạo ra nhiều ảnh hưởng đến đời sống xã hội văn hóa ở Bắc Mỹ.

b. Vấn đề đô thị hóa

- Quá trình đô thị hóa gắn liền với quá trình công nghiệp hóa. Những vùng phát triển công nghiệp sớm như vùng ven hồ lớn, đông bắc Hoa Kì...là nơi bắt đầu quá trình đô thị hóa nên tập trung nhiều đô thị lớn, nổi bật là dải đô thị từ Bô-xtơn đến Oa-sinh-tơn.

- Hiện nay, quá trình đô thị hóa ở Bắc Mỹ được thúc đẩy bởi các ngành dịch vụ và công nghệ cao. Các đô thị phát triển nhanh ở tây nam Hoa Kì, các nới thiên nhiên ít thuận lợi thì đô thị thưa thớt hơn.

- Năm 2020, có hơn 300 triệu người sinh sống trong các đô thị chiếm tỉ lệ 83%. Hai siêu đô thị của Bắc Mỹ là Niu Ioóc và Lốt an-giơ-lét.