Bài 14. Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên (thế kỉ XIII)

I. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ

1. Âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông Cổ 

- Đầu thế kỉ XIII, nhà nước phong kiến Mông Cổ hùng manh ra đời.

- Mông Cổ muốn mượn đường Đại Việt để đánh lên phía Nam Trung Quốc nhằm thực hiện kế hoạch "gọng kìm" tiêu diệt Nam Tống. Ba lần sứ giả Mông Cổ đến Thăng Long đều bị vua Trần ra lệnh bắt giam.

2. Nhà Trần chuẩn bị và tiến hành kháng chiến chống quân Mông Cổ

a. Nhà Trần chuẩn bị

- Ban hành lệnh sắm sửa vũ khí.

- Quân đội dân binh được thành lập và ngày đêm luyện tập, sẵn sàng đánh giặc.

b. Diễn biến

- Tháng 1/1258, 3 vạn quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy tiến vào nước ta theo đường sông Thao qua Bạch Hạc đến Bình Lệ Nguyên, sau đó tiến vào Thăng Long.

- Nhà Trần tạm lui khỏi Thăng Long, thực hiện kế hoạch “vườn không nhà trống" xuôi về Thiên Mạc (Duy Tiên - Hà Nam) khiến cho giặc vào Thăng Long bị thiếu lương thực, thực phẩm rơi vào tình thế khó khăn.

- Nắm thời cơ, nhà Trần mở cuộc phản công lớn ở Đông Bộ Đầu.

- Ngày 29/1/1258 quân Mông Cổ thua trận, rút khỏi Thăng Long chạy về nước.

c. Kết quả

Quân Mông Cổ bị đánh bại hoàn toàn. 

II. Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên (1285)

1. Âm mưu xâm lược Cham-pa và Đại Việt của nhà Nguyên

- Mục đích: xâm lược Cham-pa và Đại Việt để làm cầu nối thôn tính các nước ở phía Nam Trung Quốc.

- Hành động: năm 1283 nhà Nguyên cho quân đánh Cham-pa để làm bàn đạp tấn công vào Đại Việt nhưng không thành công.

2. Nhà Trần chuẩn bị kháng chiến

- Vua Trần triệu tập hội nghị các vương hầu, quan lại ở bến Bình Than bàn kế hoạch đánh giặc, cử Trần Quốc Tuấn chỉ huy cuộc kháng chiến.

- Năm 1285, vua Trần mở Hội nghị Diên Hồng ở Thăng Long để bàn cách đánh giặc.

- Tổ chức tập trận, duyệt binh ở Đông Bộ Đầu, trấn giữ nơi hiểm yếu, quân sĩ thích vào cánh tay hai chữ "Sát Thát" (giết giặc Mông Cổ).

3. Diễn biến và kết quả cuộc kháng chiến

a. Diễn biến

- Tháng 1/1285, 50 vạn quân Nguyên do Thoát Hoan chỉ huy vào xâm lược nước ta.

- Trước thế giặc mạnh, quân Trần rút lui về Thăng Long, sau đó rút về Thiên Trường (Nam Định) để bảo toàn lực lượng và thực hiện kế hoạch “vườn không nhà trống”.

- Toa Đô từ Chăm-pa đánh ra Nghệ An, Thanh Hóa, kết hợp cùng quân Thoát Hoan đánh xuống phía Nam tạo thế "gọng kìm" tiêu diệt quân ta, nhưng thất bại. Quân Nguyên rút quân về Thăng Long, lâm vào tình thế bị động, thiếu lương thực.

- Lợi dụng thời cơ, tháng 5/1285 nhà Trần tổ chức phản công đánh bại quân giặc ở nhiều nơi như Tây kết, Hàm Tử, Chương Dương và tiến vào giải phóng Thăng Long.

b. Kết quả

-  Quân dân nhà Trần đã đánh tan quân Nguyên, đất nước sạch bóng quân xâm lược.

III. Cuộc kháng chiến lần thứ ba chống quân xâm lược Nguyên (1287 - 1288)

1. Nhà Nguyên xâm lược Đại Việt

a. Hoàn cảnh

- Sau hai lần thất bại, nhà Nguyên đình chỉ việc xâm lược Nhật Bản, quyết tâm xâm lược Đại Việt lần thứ ba.

- Nhà Trần khẩn trương chuẩn bị kháng chiến.

b. Diễn biến

- Tháng 12/1287, quân Nguyên ồ ạt tấn công Đại Việt, cánh quân do Thoát Hoan chỉ huy tiến đánh Lạng Sơn, Bắc Giang, cho quân chiếm đóng Vạn Kiếp.

- Ô Mã Nhi chỉ huy thuỷ quân tiến vào nước ta, ngược lên sông Bạch Đằng, kéo đến Vạn Kiếp phối hợp cùng Thoát Hoan.

2. Chiến thắng Vân Đồn tiêu diệt đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ

- Trần Khánh Dư cho quân mai phục ở Vân Đồn đợi đoàn thuyền lương của địch.

- Khi đoàn thuyền lương đi qua bị quân ta từ nhiều phía đánh ra dữ dội khiến phần lớn thuyền lương bị đắm, số còn lại bị quân ta chiếm.

3. Chiến thắng Bạch Đằng

- Cuối tháng 1/1288, Thoát Hoan tiến vào chiếm đóng Thăng Long nhưng rơi vào tình thế bị động, binh lính hoang mang. Thoát Hoan quyết định rút quân lên Vạn Kiếp và từ đây rút quân về nước theo hai đường thủy, bộ.

- Quân dân nhà Trần bố trí, mai phục trên sông bạch Đằng.

- Tháng 4/1288: đoàn thuyền lương của Ô Mã Nhi rút về theo sông Bạch Đằng, ta nhử địch vào sâu trận địa khi nước dâng cao.

- Lúc nước rút thuyền địch xô vào cọc và bị quân ta đánh từ 2 bên bờ. Nhiều tên giặc bị chết, Ô Mã Nhi bị bắt sống.

- Cánh quân bộ do Thoát Hoan chỉ huy vội vàng rút lui về nước trong tình trạng thất bại.

IV. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của ba lần kháng chiến chống quân Mông - Nguyên xâm lược

1. Nguyên nhân thắng lợi

- Cuộc kháng chiến huy động được tất cả các tầng lớp nhân dân tham gia, khối đại đoàn kết dân tộc vững mạnh.

- Nhà Trần đã chuẩn bị chu đáo về mọi mặt.

- Tinh thần hy sinh của toàn dân ta đặc biệt là quân đội nhà Trần.

- Đường lối chiến lược, chiến thuật đúng đắn, sáng tạo nhờ sự lãnh đạo tài tình của các tướng lĩnh nhà Trần, đặt biệt là Trần Quốc Tuấn.

2. Ý nghĩa, bài học lịch sử

- Đập tan tham vọng và ý chí xâm lược Đại Việt của đế chế Nguyên, bảo vệ độc lập dân tộc và toàn vẹn lãnh thổ.

- Góp phần xây đắp truyền thống quân sự Việt Nam.

- Để lại bài học vô cùng quý giá: chăm lo sức dân, tạo sự đoàn kết toàn dân, dựa vào dân đánh giặc.

- Ngăn chặn những cuộc xâm lược của quân Nguyên đối với các nước khác.