I. Hành động nói là gì?
1. Lý Thông nói với Thạch Sanh nhằm lừa gạt Thạch Sanh để chàng sợ hãi và chạy trốn. Câu thể hiện rõ nhất mục đích đó "Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi."
2. Lý Thông đạt được mục đích của mình. Câu thể hiện " Thạch Sanh vội vàng từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân."
3. Lý Thông đã thực hiện mục tiêu của mình bằng lời nói.
4. Nếu hiểu " việc làm cụ thể của con người nhằm mục đích nhất định" thì việc làm của Lý Thông là một hành động, vì nó tác động dẫn tới hành động chạy trốn của Thạch Sanh.
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp
1. Câu " Con trăn ấy là con trăn nhà vua nuôi đã lâu" mục đích thông báo.
Câu " Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết." → mục đích đe dọa.
Câu " Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi." → mục đích đe dọa.
Câu " Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu" → mục đích hứa hẹn.
2. " Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?" → hành động hỏi.
" Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài" → hành động trình bày.
" U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư?" → mục đích hỏi.
" Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!" → mục đích bộc lộ cảm xúc đau khổ, buồn chán.
3. Những kiểu hành động nói qua phân tích ở mục I, mục II là hành động trình bày, hành động hỏi, hành động bộc lộ cảm xúc.
III. Luyện tập
Bài 1 (trang 63 sgk Ngữ văn 8 tập 2):
Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích:
+ Thể hiện sự căm phẫn, giận dữ trước cảnh giặc xâm lược ngang nhiên cướp bóc dân ta.
+ Mục đích thứ hai: Khích lệ lòng yêu nước, ý chí chống quân xâm lược của quân sĩ.
- Hành động nói: trình bày (câu trần thuật) – Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù.
- Hành động nói: Trình bày, đe dọa, yêu cầu – Nay ta chọn binh pháp…tức là nghịch thù"
Bài 2 (trang 64 sgk Ngữ văn 8 tập 2):
a, Đoạn trích Tắt đèn
- Bác trai đã khá rồi chứ? - hành động hỏi
- Cảm ơn cụ… mỏi mệt lắm – hành động trình bày
- Này, bảo bác ấy… cho hoàn hồn – hành động điều khiển, hứa hẹn.
- Vâng, cháu cũng… tới giờ rồi còn gì. – hành động hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
- Thế thì phải giục… kéo vào rồi đấy! – hành động điều khiển.
b, Đoạn trích Sự tích Hồ Gươm.
- Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. – hành động trình bày.
- Chúng tôi nguyện đem… báo đền Tổ Quốc! – hành động hứa hẹn.
c, Đoạn trích Lão Hạc
- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ! – hành động trình bày
- Cụ bán rồi? – hành động hỏi.
- Bán rồi! Họ vừa bắt xong. – hành động trình bày
- Thế nó cho bắt à? – hành động hỏi
- Khốn nạn… dốc ngược nó lên – Hành động bộc lộ cảm xúc xen hành động trình bày.
Bài 3 (trang 65 sgk Ngữ văn tập 2):
- Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau anh nhớ chưa? – hành động điều khiển.
- Anh hứa đi – hành động điều khiển.
- Anh xin hứa – hành động hứa, cam kết.
- Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích cướp lấy công lao về mình. Câu nói thể hiện rõ nhất mục đích ấy là câu: Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hày trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
- Lí Thông đã đạt được mục đích nói của mình, vì sau khi nghe Lí Thông nói, Thạch Sanh đã vội vàng từ giã mẹ con hắn để ra đi.
- Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng lời nói.
- Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích.
II. Một số kiểu hành động nói thường gặpCâu 1: Lời nói của Lí thông gồm có bốn câu: Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hày trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
- Câu "Con trăn ấy ... đã lâu" nhằm mục đích thông báo.
- Câu "Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết" nhằm mục đích đe dọa.
- Câu "Thôi ... trốn ngay đi" nhằm mục đích khuyên.
- Câu "Có ... lo liệu" nhằm mục đích hứa hẹn.
Câu 2:
- Hành động hỏi và mục đích để hỏi: "Vậy ... ở đâu?"
- Hành động trình bày và mục đích thông báo "Con sẽ ... Đoài".
- Hành động hỏi và mục đích là van xin "U nhất định ... u? U không ... u?".
- Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích là để than "Khốn nạn ... này! Trời ơi ... !".
Câu 3: Qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và II, có những kiểu hành động nói: hỏi, trình bày, hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc, cầu khiến, đe dọa, ...
III. Luyện tậpCâu 1:
- Mục đích chính của hành động nói của Trần Quốc Tuấn là:
+ Khích lệ lòng yêu nước của các tướng sĩ.
+ Động viên tướng sĩ tích cực học tập Binh thư yếu lược do ông soạn thảo.
- VD: "Ta thường tới bữa quên ăn, ... máu quân thù". Đây là kiểu câu trần thuật, hành động nói là trình bày.
Câu 2:
a.
- Hành động hỏi và mục đích thăm hỏi: "Bác trai ... chứ?"
- Hành động trình bày và mục đích thông báo: "Cảm ơn ... như thường ... Nhưng ... lắm".
- Hành động điều khiển và mục đích cầu khiến: "Này ... trốn".
- Hành động trình bày và mục đích nêu ý kiến thuyết phục: "Chứ cứ nằm ... khổ. Người ốm ... hoàn hồn".
- Hành động trình bày và mục đích tỏ sự đồng ý "Vàng ... cụ".
- Hành động trình bày và mục đích giải thích "Nhưng để ... đã. Nhịn ... còn gì".
- Hành động điều khiển và mục đích khuyên, giục: "Thế thì ... đấy".
b.
- Hành động trình bày: Đây là ý Trời ... việc lớn.
- Hành động hứa hẹn và mục đích thề nguyền: Chúng tôi nguyện ...Tổ quốc!
c.
- Hành động báo tin và mục đích tìm sự cảm thông giải tỏa day dứt "Cậu Vàng ... ạ! "Bán rồi! ... bắt xong!".
- Hành động hỏi và mục đích muốn xác nhận một sự thật "Cụ bán rồi".
- Hành động hỏi và mục đích tỏ ra ngạc nhiên "Thế ... à?".
- Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích giãi bày sự day dứt, dày vò "Khốn nạn ... ơi!".
- Hành động kể và mục đích giải tỏa sự dằn vặt, đau đớn vì lừa một con chó.
Câu 3:
- Anh phải hứa với em ...: hành động điều khiển.
- Anh hứa đi: hành động điều khiển.
- Anh xin hứa: hành động hứa.
