Khí phách anh hùng và chí lớn của người chiến sĩ cách mạng trong hai bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác của Phan Bội Châu và Đập đá ở Côn Lôn của Phan Châu Trinh.
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác và Đập đá ở Côn Lôn là hai tác phẩm cùng ra đời trong một hoàn cảnh đặc biệt: hoàn cảnh lao tù nghiệt ngã. Giống nhau về hoàn cảnh sáng tác, lại là con đẻ tinh thần của hai nhà chí sĩ cách mạng lớn của dân tộc nên hai áng văn chương này cùng khắc hoạ một chân dung: chân dung người anh hùng với khí phách ngang tàng, lẫm liệt, dù đã sa vào chốn tù ngục hiểm nghèo vẫn giữ vững ý chí chiến đấu sắt son.
Nước mất, nhà tan, người anh hùng ôm ấp hoài bão cứu nước, cứu dân:
Đạp toang hai cánh càn khôn
Đem xuân vẽ lại trên non nước nhà.
(Chơi xuân – Phan Bội Châu).
Hoài bão ấy kẻ thù không thể chấp nhận. Chúng săn lùng truy đuổi và kết án họ, khiến họ lâm vào cảnh:
Đã khách không nhà trong bốn biển
Lại người có tội giữa năm châu.
Tình cảnh của những người yêu nước thật khốn đốn, họ lưu lạc khắp nơi, rồi cuối cùng rơi vào tay bọn đế quốc. Tính mạng của họ thật mong manh. Họ gần như đã cầm chắc cái chết trong tay. Thế mà giữa gông cùm, xiềng xích, khí phách và bản lĩnh anh hùng nơi họ càng được tôi luyện thêm. Họ vẫn tự khẳng định được mình:
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn
Vẫn ngạo nghễ trước gông cùm, xiềng xích:
Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Một tư thế và phong thái hiếm có: vừa hiên ngang, lẫm liệt, vừa ung dung thanh thản. Nhà tù của bọn đế quốc chỉ có thể giam cầm, đày đoạ được thân xác những người yêu nước, chúng làm sao có thể uy hiếp được tinh thần của họ. Họ coi nhà tù chỉ là nơi dừng chân nghỉ ngơi trên bước đường cách mạng đầy chông gai sóng gió của mình. Thậm chí, đối với họ, nhà tù còn là nơi thử thách và tôi luyện thêm phẩm chất anh hùng. Cho nên, họ cố thể ngẩng cao đầu kiêu hãnh, cất lên tiếng cười đầy ngạo nghễ, ngang tàng.
Khẳng định được tư thế của mình, người anh hùng coi những gian khổ của cảnh tù đày nhẹ tựa lông hồng:Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Từ một người tù nhỏ bé, bình thường, họ vụt lớn lên ngang tầm với trời đất, có sức mạnh diệu kì đến mức thần thánh.
Sức mạnh ấy là sức mạnh của tinh thần và bản lĩnh anh hùng nơi người chiến sĩ cách mạng. Chỉ chừng ấy thôi, cũng đủ để khắc họa những tượng đài uy nghi, sừng sững về người anh hùng cứu nước. Nhưng hai nhà thơ của chúng ta không dừng lại ở đó, họ tiếp tục cho chúng ta khám phá và chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một người anh hùng ở tầng cao hơn. Đó là chí lớn của người anh hùng.
Như phần trên chúng ta đã bàn đến, người anh hùng trong hai bài thơ vì ôm ấp hoài bão, chí lớn cứu nước, cứu dân, nên họ mới bị chính quyền đế quốc bắt và giam cầm. Đó là điều đã đáng cảm phục lắm rồi. Nhưng càng đáng cảm phục hơn, xúc động hơn là khi đã sa vào tay kẻ thù, cận kề với cái chết, chí lớn ấy vẫn không hề suy giảm. Người anh hùng tự ví mình là một kẻ phá trời (Đập đá ở Côn Lôn ), thậm chí vẫn:
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế
Đối với một sự nghiệp lớn lao cao cả, như sự nghiệp kinh bang tế thế (Lo nước cứu đời), sự nghiệp đội đá vá trời, thì những gian khổ mà họ phải chịu đựng, kể cả những bản án tử hình mà họ đang mang, nào có đáng kể gì:
Gian nan chi kể việc con con
Cùng với chí lớn là ý chí chiến đấu và niềm tin sắt son của người tù yêu nước :
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi
Mưa nắng càng bền dạ sắt son
Và cuối cùng là một lời thề:
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu
Lời thề ấy kết tinh từ khí phách và tư thế của con người đứng cao hơn cái chết. Đối với người chiến sĩ cách mạng, còn sống là còn chiến đấu, bất chấp hiểm nguy. Bởi họ tin ở chính mình và sự nghiệp chính nghĩa của dân tộc.
Cả hai bài thơ đều khép lại ở tư thế của con người đứng cao hơn cái chết, với một ý chí sắt gang, đầy khí phách. Cảm ơn hai nhà thơ đã đem đến cho ta những cảm nhận đẹp về người anh hùng – người chiến sĩ cách mạng của dân tộc ta đầu thế kỷ XX.
Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác và Đập đá ở Côn Lôn là hai tác phẩm cùng ra đời trong một hoàn cảnh đặc biệt: hoàn cảnh lao tù nghiệt ngã. Giống nhau về hoàn cảnh sáng tác, lại là con đẻ tinh thần của hai nhà chí sĩ cách mạng lớn của dân tộc nên hai áng văn chương này cùng khắc hoạ một chân dung: chân dung người anh hùng với khí phách ngang tàng, lẫm liệt, dù đã sa vào chốn tù ngục hiểm nghèo vẫn giữ vững ý chí chiến đấu sắt son.
Nước mất, nhà tan, người anh hùng ôm ấp hoài bão cứu nước, cứu dân:
Đạp toang hai cánh càn khôn
Đem xuân vẽ lại trên non nước nhà.
(Chơi xuân – Phan Bội Châu).
Hoài bão ấy kẻ thù không thể chấp nhận. Chúng săn lùng truy đuổi và kết án họ, khiến họ lâm vào cảnh:
Đã khách không nhà trong bốn biển
Lại người có tội giữa năm châu.
Tình cảnh của những người yêu nước thật khốn đốn, họ lưu lạc khắp nơi, rồi cuối cùng rơi vào tay bọn đế quốc. Tính mạng của họ thật mong manh. Họ gần như đã cầm chắc cái chết trong tay. Thế mà giữa gông cùm, xiềng xích, khí phách và bản lĩnh anh hùng nơi họ càng được tôi luyện thêm. Họ vẫn tự khẳng định được mình:
Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn
Vẫn ngạo nghễ trước gông cùm, xiềng xích:
Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Một tư thế và phong thái hiếm có: vừa hiên ngang, lẫm liệt, vừa ung dung thanh thản. Nhà tù của bọn đế quốc chỉ có thể giam cầm, đày đoạ được thân xác những người yêu nước, chúng làm sao có thể uy hiếp được tinh thần của họ. Họ coi nhà tù chỉ là nơi dừng chân nghỉ ngơi trên bước đường cách mạng đầy chông gai sóng gió của mình. Thậm chí, đối với họ, nhà tù còn là nơi thử thách và tôi luyện thêm phẩm chất anh hùng. Cho nên, họ cố thể ngẩng cao đầu kiêu hãnh, cất lên tiếng cười đầy ngạo nghễ, ngang tàng.
Khẳng định được tư thế của mình, người anh hùng coi những gian khổ của cảnh tù đày nhẹ tựa lông hồng:Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Từ một người tù nhỏ bé, bình thường, họ vụt lớn lên ngang tầm với trời đất, có sức mạnh diệu kì đến mức thần thánh.
Sức mạnh ấy là sức mạnh của tinh thần và bản lĩnh anh hùng nơi người chiến sĩ cách mạng. Chỉ chừng ấy thôi, cũng đủ để khắc họa những tượng đài uy nghi, sừng sững về người anh hùng cứu nước. Nhưng hai nhà thơ của chúng ta không dừng lại ở đó, họ tiếp tục cho chúng ta khám phá và chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một người anh hùng ở tầng cao hơn. Đó là chí lớn của người anh hùng.
Như phần trên chúng ta đã bàn đến, người anh hùng trong hai bài thơ vì ôm ấp hoài bão, chí lớn cứu nước, cứu dân, nên họ mới bị chính quyền đế quốc bắt và giam cầm. Đó là điều đã đáng cảm phục lắm rồi. Nhưng càng đáng cảm phục hơn, xúc động hơn là khi đã sa vào tay kẻ thù, cận kề với cái chết, chí lớn ấy vẫn không hề suy giảm. Người anh hùng tự ví mình là một kẻ phá trời (Đập đá ở Côn Lôn ), thậm chí vẫn:
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế
Đối với một sự nghiệp lớn lao cao cả, như sự nghiệp kinh bang tế thế (Lo nước cứu đời), sự nghiệp đội đá vá trời, thì những gian khổ mà họ phải chịu đựng, kể cả những bản án tử hình mà họ đang mang, nào có đáng kể gì:
Gian nan chi kể việc con con
Cùng với chí lớn là ý chí chiến đấu và niềm tin sắt son của người tù yêu nước :
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi
Mưa nắng càng bền dạ sắt son
Và cuối cùng là một lời thề:
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu
Lời thề ấy kết tinh từ khí phách và tư thế của con người đứng cao hơn cái chết. Đối với người chiến sĩ cách mạng, còn sống là còn chiến đấu, bất chấp hiểm nguy. Bởi họ tin ở chính mình và sự nghiệp chính nghĩa của dân tộc.
Cả hai bài thơ đều khép lại ở tư thế của con người đứng cao hơn cái chết, với một ý chí sắt gang, đầy khí phách. Cảm ơn hai nhà thơ đã đem đến cho ta những cảm nhận đẹp về người anh hùng – người chiến sĩ cách mạng của dân tộc ta đầu thế kỷ XX.
Thơ văn yêu nước và cách mạng đầu thế kỉ XX đã khắc họa thành công nhiều hình tượng nhân vật anh hùng mà bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác là một trong những tác phẩm tiêu biểu. Bài thơ đã đem đến cho chúng ta một cảm nhận đẹp về nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu.
Sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh nước mất nhà tan, đồng bào lầm than cực khổ, Phan Bội Châu rất đau lòng. Tấm lòng yêu nước thương dân thiết tha sâu sắc thôi thúc người thanh niên Phan Văn San quyết chí tìm đường cứu nước. Cuộc đời cách mạng đầy gian truân sóng gió, đầy bất trắc hiểm nguy vẫn không làm ông sờn lòng nản chí, mà càng hun đúc thêm cái khí phách anh hùng nơi ông. Và đây, một hình ảnh tuyệt đẹp về người anh hùng đó:
Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Đã khách không nhà trong bốn biển,
Lại người có tội giữa năm châu.
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù.
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu.
(Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác)
Bài thơ được viết khi Phan Bội Châu bị chính quyền Quảng Đông bắt giam năm 1913, trước đó, năm 1912, ông đã bị chính quyền thực dân Pháp kết án tử hình vắng mặt. Cho nên, khi bị bọn quân phiệt Quảng Đông bắt giam và có ý định trao ông cho thực dân Pháp, ông nghĩ rằng mình khó có thể thoát khỏi cái chết. Bài thơ cũng có thể coi như lời tâm huyết cuối cùng của ông.
Càng đọc bài thơ ta càng cảm phục tư thế lẫm liệt của con người cách mạng, lúc sa cơ lỡ bước lâm vào cảnh tù ngục hiểm nghèo.
Đứng trước ngưỡng cửa của cái chết, Phan Bội Châu vẫn rất ngang tàng:
Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.
Một phong thái thật đường hoàng, tự tin, thật ung dung thanh thản. Việc bị bắt trở thành sự chủ động dừng chân nghỉ ngơi trên chặng đường bôn tẩu dài dặc. Tiếng cười cất lên ngạo nghễ giữa song sắt nhà tù, bất chấp gông cùm xiềng xích, khắc tạc người anh hùng đứng cao hơn mọi sự cùm kẹp, đày đọa của kẻ thù, cảm thấy mình hoàn toàn tự do thanh thản về mặt tinh thần.
Vừa ngạo nghễ cười trên gông cùm, xiềng xích, Phan Bội Châu quay lại với thực tại chua xót cay đắng:
Đã khách không nhà trong bốn biển,
Lại người có tội giữa năm châu.
Kể từ khi Phan Bội Châu từ biệt Tổ quốc ra đi tìm dường cứu nước đến nay đã gần 10 năm. 10 năm trôi lưu lạc nơi đất khách quê người, không một mái ấm gia đình, bao nhiêu sự cực khổ về vật chất, cay đắng về tinh thần! Thêm vào đó là sự săn đuổi, truy lùng của kẻ thù. Tình cảnh của nhà cách mạng yêu nước quả thật là một bi kịch lớn, khiến người đọc không khỏi ngậm ngùi. Nhưng đằng sau bi kịch riêng của cá nhân là bi kịch của cả một dân tộc, một đất nước. Nước đã mất thì nhà đâu còn! Lúc bấy giờ không chỉ có Phan Bội Châu, còn bao nhà cách mạng khác như Phan Châu Trinh, Nguyễn Ái Quốc cũng bị lâm vào hoàn cảnh khách không nhà trong bốn biển, bị săn đuổi khắp năm châu. Đọc hai câu thơ, ta bỗng thấy tầm vóc người tù yêu nước vụt trở nên lớn lao phi thường. Nỗi đau của Phan Bội Châu trở thành nỗi đau lớn lao của bậc anh hùng, là nỗi đau thương của cả một đất nước.
Đến đây ta mới thấy hết khí phách anh hùng của Phan Bội Châu. Trong hoàn cảnh khắc nghiệt khách không nhà, người có tội, ông vẫn giữ vững chí khí hào kiệt.
Và người anh hùng hào kiệt ấy còn nguyên vẹn khí phách và chí lớn:
Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù.
Một hình ảnh lãng mạn tuyệt đẹp! Hoài bão kinh bang tế thế (lo nước, cứu đời) đã đưa người chiến sĩ cách mạng Phan Bội Châu từ một người tù nhỏ bé vụt lớn lên trở thành một hình ảnh lớn lao đến mức phi thường, thần thánh.
Nhìn lại cuộc đời Phan Bội Châu, hoài bão cứu nước, cứu đời đã được ông ôm ấp từ khi còn là chàng thanh niên Phan Văn San:
Phùng xuân hội, may ra, ừ cũng dễ
Nắm địa cầu vừa một tí con con
Đạp toang hai cánh càn khôn,
Đem xuân vẽ lại trên non nước nhà.
Khát vọng ấy, chí lớn ấy không hề suy giảm ngay cả khi ông đã vào trong ngục tù. Cận kề với cái chết nhưng ông vẫn ngạo nghễ cười trước mọi thủ đoạn tàn bạo của kẻ thù.
Tinh thần cách mạng lạc quan đã tạo nên sức mạnh dể ông chiến thắng hoàn cảnh, giữ vững ý chí chiến đấu sắt son của mình:
Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp
Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu.
Đó là ý chí của con người đứng cao hơn cả cái chết. Kẻ thù có thể giam cầm, đày đọa người cách mạng, nhưng chúng không thể lung lạc được tinh thần của họ, không thể đánh gục ý chí của họ. Sau này nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh lại khẳng định:
Thăn thể ở trong lao
Tinh thần ở ngoài lao
Muốn nến sự nghiệp lớn
Tinh thần phải càng cao
Đọc xong bài thơ, gấp sách lại, những hình ảnh kỳ vĩ của nhà cách mạng lớn của dân tộc với những hoài bão cao đẹp, với khí phách kiên cường và tấm lòng yêu nước cháy bỏng vẫn còn in đậm trong tâm trí người đọc, tạo nên sự cảm phục và ngưỡng mộ sâu sắc.
Những tác phẩm của họ đã thể hiện tinh thần yêu nước sâu sắc, ý chí đấu tranh để giải phóng dân tộc, phát triển đất nước. Tác phẩm của họ còn khắc họa hình tượng người chiến sĩ yêu nước trong hoàn cảnh tù đày gian khổ nhưng vẫn hiên ngang, giữ vững ý chí kiên định với khí phách hào hùng. Tiêu biểu trong số đó là bài thơ ‘Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” của Phan Bội Châu và bài thơ “Đập đá ở Côn Lôn” của Phan Châu Trinh.
Hai tác phẩm trên đã khắc họa rõ nét hình ảnh người chiến sĩ dù lâm vào cảnh tù đày vẫn giữ tư thế hiên ngang, giữ vững khí phách của người chiến sĩ cách mạng, làm nên một phong thái ung dung giữa muôn trùng khó khăn của cuộc sống. Giọng thơ trong hai bài thơ này thể hiện sự coi thường khó khăn gian khổ pha lẫn chút tự hào:
Vẫn là hào kiệt vẫn phong lưu
Chạy mỏi chân thì hẵng ở tù.
Chỉ có một ý chí kiên định, một bản lĩnh vững vàng thì mới dám coi thường gian khổ nơi chốn tù đày, coi ở tù như một chuyện bình thường, là chốn trú ngụ khi đường đời mệt mỏi. Từ suy nghĩ ấy đã toát lên tư thế của người chiến sĩ cách mạng, họ không bị phụ thuộc mà vẫn làm chủ bản thân mình, sự nghiệp cách mạng vẫn được họ theo đuổi cho dù có trắc trở, gian truân. Coi những thử thách của nhà tù là cơ hội cho người chiến sĩ rèn luyện bản thân, biến nhà tù thành nơi học tập, thể hiện khí phách của người làm trai:
Làm trai đứng giữa đắt Côn Lôn
Lừng lẫy làm cho lở núi non.
Xách búa đánh tan năm bảy đống,
Ra tay đập bể mấy trăm hòn.
Người tù thể hiện tư thế oai hùng, hiên ngang. Hành động đập đá biểu hiện sức mạnh và khí thế của con người. Đó là hình ảnh biểu tượng cho việc phá tan xiềng xích nô lệ của kẻ thù, thể hiện ý chí quyết tâm vì độc lập tự do của đất nước.
Chí khí lớn lao, hành động dũng mãnh nên không ngại gì khó khăn, không kể đến tấm thân phong trần. Dù có bị vùi dập chốn lao tù họ vẫn một lòng kiên trung với lí tưởng cách mạng:
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi,
Mưa nắng càng bền dạ sắt son.
Khí phách hào hùng, tư thế hiên ngang và ý chí kiên định của hai nhà cách mạng họ Phan xứng đáng tiêu biểu cho hình tượng người chiến sĩ cách mạng đầu thế kỉ XX. Yêu nước, bất khuất khi còn được tự do là điều thường gặp nhưng khi rơi vào tay giặc vẫn thể hiện bản chất ấy thì thật đáng khâm phục và tự hào. Truyền thống dân tộc ta đã góp phần tôi luyện thêm tinh thần sắt đá không chỉ của hai nhà thơ họ Phan mà còn biết bao nhiêu người khác nữa.
